Op deze laatste ochtend van het Oude Jaar, nog eenmaal mijn vinger aan de pols van New York, weer even haar hartslag voelen. Het was mijn live event van afgelopen jaar: NY bezoeken en er een maand lang rondgewandeld te hebben.En elke dag gaf ik het cijfer 10. Het is die combinatie van het grootse en het kleine, de menselijke maat die toch overal aanwezig is en dan met zoveel verschillende soorten mens van over de hele wereld.
Gisteren was de generale repetitie van de bal die tegenover Times Square om 12.00 uur de lucht in zal gaan en daarna naar beneden valt. Opwaarts duurt 2 minuten, naar beneden 1 minuut. Dit jaar laten alle ledlichtjes een patroon van de vlinderdas zien; dat is ook de vorm van het stratenpatroon rondom Times Square. En het vignet van de sponsor dit jaar. Dat doen ze ook goed in NY: heel grote bedrijven zorgen ervoor dat de publieke ruimte altijd vol leven is.
En er waren meer voorbereidingen: 25.000 ballonnen werden opgeblazen, voor in het publiek, straks. En het confetti strooien werd geoefend. Het blijkt dat alle confetti met de hand wordt uitgestrooid: honderden vrijwilligers staan op de gebouwen rondom Time Square. Ze beginnen twee minuten voordat de klok twaalf uur slaat al met strooien, dan is het op het juiste moment voor het publiek te zien. De traditie van ballonnen en confetti is pas in 1992 ontstaan, de bal is er sinds 1907.
Ik ga mij wijden aan mijn klassieke Oud & Nieuw bezigheden: een zalmslaatje maken en vruchtenbowl en appelbeignets bakken. Alleen met Oudjaar hou ik van de geur van olie en suiker om mij heen. Een paar sterretjes aansteken na 12.00 hoort daar ook bij.
Tot slot dat ene liedje dat ik overal hoorde en ook toen pas leerde kennen, omdat het door de boxen schalt, waar mensen een filmpje van zichzelf kunnen laten maken op een ronddraaiende schijf, op allerlei prominente plaatsen mogelijk. Ik geloof dat dit ook het liedje is wat vanavond als eerste zal klinken bij de jaarwisseling, maar ik weet het niet zeker. Evenals dat ik opgevangen heb dat er vanavond één miljoen mensen rondom Times Square op de been zijn…dat lijkt mij wel érg veel.
Ik heb er enorm van genoten: tourist zijn bij het hoge water bij Deventer.
Ik wandelde eerst, vanuit het station naar rechts, de bebouwde kom uit. Zo fraai die wijdsheid, dat water, die stormachtige lucht, waar zwermen vogels met de wind in samenspraak waren.
Maar eerst kwam ik bij een park waarop nu een ‘vogeleiland’ is. Dat park is ontstaan uit de verdedigingswerken van de oude stadswal met een gracht eromheen al uit de tachtig-jarige oorlog, meer dan drie eeuwen geleden dus.
Net buiten de bebouwde kom, wandelde ik dus terug, naar Deventer. Ik heb dat ooit eerder zo gewandeld maar toen in de groene uiterwaarden, die nu dus onder water staan. De zandzakken verschenen in beeld: het water moet door de stad als het ware door een trechter, dus dan krijg je overloop, maar er was vooralsnog niks aan de hand. De stroom van het water ging omgekeerd dan wat ik had gedacht. Ik dacht dat het richting Zutphen zou zijn, naar onder, voor mijn gevoel, en dan naar Arnhem richting de Rijn en de Waal…Het puzzelt mij nog steeds: is dit het werk van de wateringenieurs en wordt dit water gestuurd om uiteindelijk in het IJsselmeer terecht te komen?
Water stroomt van hoog naar laag: dat zal het wel zijn; Het IJsselmeer is het dichtstbijzijnde laagste punt.
Ik genoot ook van de middeleeuwse binnenstad. Die rode dakpannen, de oude bakstenen, de smalle steegjes. Sinds New York kan ik dit extra waarderen. Die kleinschaligheid. En tegelijk de grootsheid van de Brink, het stadsplein. Omdat ik het nu vanaf het water naderde ervaarde ik ineens hetzelfde als in Venetië. Zó was het vroeger dus, die schepen meerden aan, zoals bij het San Marco Plein, zo werden de handelaren verwelkomt, dáár speelde al het leven zich af. En nu is het dus een groot terassengebied, vol café’s en restaurants.
Zo typisch Nederlands: een open lucht, bij een rivier, kleine huizen eromheen. Deventer heeft ook een prachtig stadhuis, tegenover de Lebuiïniskerk. Moderne architectuur, ingebed en ingeweven tussen de oude panden. Het blijkt één van de duurzaamste rijksgebouwen in Nederland te zijn en heeft in 2017 meerdere architectuurprijzen gewonnen. Ik zag in de ramen een motief van vingerafdrukken.
Ik had gisteren een merkwaardige ervaring, Deze foto kwam op het beginscherm tevoorschijn, uit mijn eigen fotobibliotheek. Ik dacht: hé, dat kán toch helemaal niet wat ik hier zie? Ik zag een stromende rivier van licht met een zijarm die tussen de bergen of bossen naar een verborgen horizon reikte. Ik dacht ook: ik kan die foto helemaal nooit gemaakt hebben, ik ben nog nooit op zo’n plek geweest, met zo’n breed water, ademend van ruimte.
Ik denk nu dat mijn perceptie gevormd is door een werk van Ingrid Geerdink dat ‘randschap 3’heet, deel van een serie. De plek is hier meer verborgen, in een bos. Ook hier water dat naar onbekende plekken stroomt. Én heel waarschijnlijk is mijn perceptie ook mee gestuurd door water; het oprijzende hoge water in Nederland was een thema deze kerst. Rivieren die 1 cm per uur stijgen, die uit hun oevers treden, waterlandschappen die er zomaar ontstaan. Én doordat het Kerst was, voor mij uiteindelijk het feest waar het licht gevierd wordt, die de duisternis overwint. Ik zag intens licht waar je zomaar bij kunt horen, die verwarmt en je in lichte laaie kan zetten.
In het bos was het gedempt vol groene mossen die als een vacht rondom boomstammen waren gegroeid, nooit eerder zo gezien. Er was ook water, waar het anders droog is, onverwachte weerspiegelingen.
Heerlijk vond ik het in mijn boshuisje en doordat er zoveel regen en storm was tevoren, deed ik geen boodschappen meer en deed het met het eten wat ik nog in huis had. Twee dagen Chili-con-carne en mij héél rijk voelen met zo’n geurige, kruidige maaltijd met ui, paprika, bonen, perzik, oude stukjes worst… Hoe vreselijk het ook is, dat een deel van de wereld zich volpropt en uitbuikt, terwijl… Maar het is niet anders: al die contrasten, ze horen bij de wereld en door het internet is het allemaal nabij.
De zelfgemaakte foto was geen stromende rivier van licht; het was de zon die door de wolken kwam en ik wist weer precies waar ik de foto genomen had. En toch: The Eye of the Beholder: ik blijf waarde hechten aan wat ik ook zag.
Tussen mensen is het ook zo: Het ís mogelijk om te blijven zoeken naar verborgen plekken van groei. Angst en eigen wantrouwen kan barricaderen, kapot maken, verwoesting zaaien. Maar het kán: zelf verstillen om te scheppen uit licht.
Het is Zondag en vanavond is het Kerstavond. In de kloosters vond men dat de minst leuke Adventtijd. Want deze duurt het kortst, nét maar vier weken, dus minder tijd voor het verwachtingsvolle uitzien naar…de geboorte van Jezus, natuurlijk. Vanochtend wordt de laatste kaars in de advenstkrans aangestoken en vanavond moet men alweer aan de bak met de kerstnachtviering. Ja, zo wordt dat óók beleeft; als veel werk, omdat de eucharistie-viering altijd openbaar is met daarna voor iedereen koffiedrinken. En vanavond is er na de viering wéér koffiedrinken voor allen. Ik was op zo’n dag veel in de keuken, helpen met de afwas.
Mijn adventstijd was geheel gevuld met seculiere, niet religieuze, symboliek. De eerst kaars was de ‘zon’ van dennenappelzaadjes, de tweede de Venetiaanse nar, de derde was een steentje van Labadoriet. Al lang mijn lievelingsteen. Afhankelijk van het licht dat erin valt ziet deze er gewoontjes en donker uit, maar dan verschijnen er ook het mooiste hemelblauw, turqouis-groen, goudachtige generfd. Zo is dat voor mij dus met het leven zelve: het kan donker zijn, maar de schoonheid ervan is afhankelijk van het licht dat je er zelf in laat schijnen. De laatste ‘kaars’ van mijn seculiere advent is inderdaad een kaars, maar deze is samengesteld uit de laatste resten van twee andere kaarsen: met een beetje geklooi blijven de restjes nog lang branden en vormden, tot mijn verassing, een bloem.
Op de BBC was er Westside Story. Die wilde ik al de hele tijd weer zien, omdat ik nu exact weet waar het zich in New York afspeelt. Ik was helemaal vergeten dat het slecht afloopt met de liefde van Tony en Maria. Hij denkt dat Maria dood is en daagt de bendeleden van haar zijde, de Puertoricanen, uit om hem ook te komen doden. Maria blijkt nog te leven, maar hij krijgt een dodelijk schot. Het is geweldig hoe er in de liedjes met de teksten van Stephen Sondheim werkelijk alles aan bod komt: zowel het sociale drama van mensen die gevangen zitten in hun eigen arme sociale klasse en de grootsheid van het gevoel dat daar dwars doorheen breekt. Deze still toont het in één beeld: Maria zingt over de liefde en dat ze Tony niet kan opgeven, ze kijkt uit het raam naar een andere horizon, haar vriendin is vol wantrouwen en doordrenkt van de rauwe werkelijkheid en spoort haar aan ermee te stoppen.
Het mooiste lied, en dat vond Leonard Bernstein ook, vind ik Somewhere. Daarin zit al die menselijke hoop, die er altijd is, en daar is géén christelijke verlosser voor nodig. Die verkondiging is nu ook wel een beetje wrang: de geboorte van ‘die ons heil en vrede bracht’…dit onderwerp haalde zelfs het achtuurjournaal. Nog eenmaal Somewhere…
Tja, je kunt niet anders dan hopen, tegen beter weten in… alleen daaruit kan de kracht ontstaan om een beetje boven jezelf uit te stijgen, om pijn en verlies als lidtekens te dragen op dat verwonde menselijk lichaam… Hoe dan?… Op mijn digitale kerstgroet zie je ijs, dat op zichzelf er heel aantrekkelijk uit kan zien, het kan die mooie wereld om ons heen ook weerkaatsen, het kan je in de verleiding brengen om daarbij te blijven, dat is toch oké? … Maar ijs kan je niet drinken en iedereen heeft dat nodig om te kunnen overleven: stromend levenswater.
Na enige seizoenen te hebben overgeslagen, bekeek ik afgelopen week het laatste seizoen van The Crown en vond de kwaliteit weer super. In de allerlaatste aflevering zie je de Queen terugkijken op haar eigen leven. Heeft ze werkelijk ooit afstand genomen van de authentieke Lilibeth om de zware verantwoordelijkheid van de Crown te kunnen dragen? Je ziet haar op een overwinningsfeest na de tweede wereldoorlog in The Ritz. Boven vieren de Engelsen feest, met keurige muziek en beschaafde conversatie en een zuinig dansje. Beneden de Amerikanen en zij wordt uitgenodigd. Daar wordt de Jitterbug gedanst, uitgevonden in Harlem in NY; hier is iedereen gelijk, klinkt het, rangen en standen tellen niet, als je maar van muziek houdt en kan dansen! Boven zeggen de Engelsen dat het dierlijk is, wat daar gebeurd. Prachtig wordt in beeld gebracht hoe zij zich eraan overgeeft en loskomt uit het koninklijke corset.
Ik voelde zelf dat verschil tussen het Europese, wit westerse, dat ook altijd een beetje opgesloten zijn in het eigen lichaam, tegenover de vrijheid, soepelheid en warmte die door niet-wit-westers bloed stroomt.
Ik bekeek meerdere filmpjes zoals deze van de Nicholas Brothers, hier nog jongens, volgens kenners de beste dansers allertijden alleen konden ze door de segregatie in Amerika nooit de witte verslaan, zoals Gene Kelly en Fred Astaire; de filmindustrie gaf hen geen absolute sterrenstatus.
En toen was het tijd voor iets heel anders: ik las het Boek Jesaja uit de Bijbel uit het Oude Testament. Ook deze dagen wordt er in kerken en kloosters uit geciteerd omdat de christenen menen dat deze profeet de komst van Jezus voorspelde: er zou een vredesvorst komen uit het geslacht van David en het is ook hier waar je het vredesvisioen leest, over de wolf die zich neerlegt naast een lam.
Maar uit de stronk van Isaï schiet een telg op, een scheut van zijn wortels komt tot bloei. De geest van de Heer zal op hem rusten: een geest van wijsheid en inzicht, een geest van kracht en verstandig beleid, een geest van kennis en eerbied voor de Heer (Jes; 11)
Maar verder? … Israël wordt direct door God aangesproken: héél vaak omdat het volk ongehoorzaam is en zich niet houdt aan de voorwaarden van het verbond dat hij met ze gesloten heeft. Héél vaak ( het hele boek bestaat uit teksten die gedurende een lange periode zijn geschreven, dus er is ook overlap), belooft God aan hen de overwinning over de andere volken en dat hij ze zal helpen in de strijd. Er zijn zinnen die één op één op de huidige werkelijkheid toepasbaar zijn:
Daarom ontsteekt de Heer in woede tegen zijn volk, hij heft zijn handen tegen hen op en slaat hen.De bergen beginnen te beven, de lijken liggen als vuil op straat. (…) Ik vroeg: Hoe lang, Heer? Hij antwoordde: Totdat de steden en huizen geheel verlaten zijn en er geen mens meer woont, tot heel het land verwoest is, één grote woestenij. (Jes; 5-6)
Let wel: het is hier Israël dat gestraft wordt! Maar het is de toon, die de muziek maakt; hier staat een gebruiksaanwijzing, hoe ‘het goede’ kan zegevieren. En dat goede is de bevrijding uit de slavernij in Egypte, gekoppeld aan dat beloofde land, dat God aan de Joden heeft gegeven. Het heeft iets ongelofelijks. Geen land op de aarde dat een heilig boek achter zich heeft staan om haar eigen bestaansrecht te rechtvaardigen: Koste wat kost, de rest mag worden weggevaagd. Alles is oké voor ‘ Het Heilige Land’…
Het is, opnieuw, net alsof ik de wandeling zelf heb gemaakt: over Times Square naar Rockefeller Center door New York in kersstooi. Een deel van Fifth Avenue wordt in deze kersttijd regelmatig autovrij gemaakt en dan valt extra op dat je in NY overal ook wég kunt kijken, de horizon in; ergens is de lucht en het water én het groen van parken altijd nabij.
Die ceremoniële focus, ik denk doordat NY zoveel inwoners herbergt uit zoveel culturen, dát had ik niet kunnen bedenken, maar was er verrukt van, toen ik dat meemaakte: Er is een hartslag in NY die je door de tijd heen loodst, waar iedereen aan deel kan nemen. Nu werd het nieuwe cijfer van komend jaar op een truck binnengebracht en is het mogelijk om op Times Square, waar straks de jaarwisseling gevierd wordt, daar een foto van je zelf te maken. Ernaast is er de gelegenheid om op een gekleurd papiertje, wat straks de confetti zal zijn bij de inkomst van het nieuwe jaar, je eigen wensen op te schrijven.
Het blijkt dat NY ook precies ligt, waar de migratiestroom van vogels overheen vliegt, dus NewYorkParcs, komt met filmpjes, welke soort eenden je op het water kunt zien en Central Park is dé plek om vogels te spotten. Eerlijk gezegd, dacht ik, toen ik er liep in het bosrijkste gedeelte, dat het een soort van overdreven promotie was, al verwonderde ik mij tegelijkertijd wél dat het er werkelijk als ‘bos’ aanvoelde, terwijl ik wist dat nog geen kilometer verder de skyline weer te zien zou zijn. Maar NY hoeft zichzelf niet te promoten…
Een nieuw weetje is voor mij dat in NY de elektrische kerstverlichting uitgevonden is, tevoren waren er echte kaarsen, maar dat werd te gevaarlijk. Zo daagt een plek met veel mensen bij elkaar uit, tot vondsten die daarna over de hele wereld zijn gegaan. Ook ‘pizza’ is in NY verzonnen, door de Italiaanse gemeenschap die in de stad brood(deeg) dat overal voor handen was, ging combineren met de smaken van thuis.
Het enerverende vind ik ook, dat het in NY overal gezellig druk is, er lopen overal mensen, maar zelden zo, dat je over de koppen moet lopen, zoals dat onlangs in Arnhem wel het geval was. Bij Rockefeller Center en bij de lichtshow tegenover de grootste kerstboom van de wereld, is het er nu op haar drukst. In het wandelgebied wordt je nu geflankeerd door engelen met trompetten, Ik zag een oude kerstfilm die zich in NY afspeelde toen de Twin Towers er nog waren en kreeg een schokje: hé, dezelfde engelen! En dat klopt, die zijn er al sinds 1955, ontworpen door een kunstenaar, zij woonde daar in de buurt.
In de zomer was dit wandelgebied vooral een groene oase met klaterend water. Middenin is er een groot marmeren plakkaat met daarop de geloofsbelijdenis van Rockefeller jr., aan wie NY dit hele complex, in art deco stijl, te danken heeft, Hij eindigt met:
Ik keer terug naar deze foto, die ik in de Eusebiuskerk in Arnhem heb gemaakt.Het toont de kruisafname van Jezus en de laatste ultieme zorg die zijn nabestaanden aan hem kunnen geven. Maria zijn moeder, Maria Magdalena zijn speciale vriendin waarvan er geschreven staat (niet in de Bijbel) , dat Jezus haar kuste en Johannes zijn lievelingsleerling. Maar alle gezichten zijn weggekrast. Dat is in 1578 en 1579 gebeurt tijdens de beeldenstorm. ‘Gewoon’ door christenen onderling dus, de opkomende protestanten tegen de katholieken. Je verminkt dus iets, wat wél een deel is van jouw eigen werkelijkheid, uit dezelfde evangelieën, de blijde boodschap, die jou óók voedt.
Het is het inherente geweld dat mij intrigeert. Wie gelooft in het gelijk van zijn eigen zaak, mag alles doen, alles is geoorloofd. Zo’n afbeelding van tedere zorg wordt geschonden, alleen omdat het hoorde bij de toegestane gebruiken van je eigen groep. Zo bevreemd het mij nu, dat Israël rondleidingen doet in verwoeste kiboetsen en dan zegt: hier speelden kinderen, hier sliepen mensen…Dan zie ik de totale verwoesting van Gaza en het is niet meer geworden dan zoals de krassen op de tekeningen in de kerk. Totaal geanonimiseerd, geen gezichten, geen mensen meer, er zijn berichten dat het leger de doden hebben gebulldozerd onder het puin van hun eigen huizen. Het is vooral de vanzelfsprekendheid van Israël die mij doet huiveren. Dat de internationale pers dit zo uitgebreid moet zien, de wereld dit moet weten, terwijl de wereld met de handen in het haar zit omdat deze niet weet hoe het geweld van Israël in de Gazastrook te stoppen.
Het eigen gelijk maakt blind en gevoelloos, er is geen ander meer, het geloof in de eigen zaak, de eigen missie, rechtvaardigt alles.
Je kunt bij jezelf een test doen: bij wie van jouw naasten kun je een verhaal vertellen met een geschiedenis, waar de ander ook aan jou verschijnt als iemand die pijn lijdt, zorgen heeft, liefde heeft gegeven? … Een verhaal met een kop en een staart, dat een begin heeft en een verloop kent en waar je de andere ook een toekomst in ziet lopen? Met of zonder jou, dat doet er uiteindelijk niet toe. Je kunt gescheiden van een ander, toch in verbondenheid leven. Zolang de ander niet aan gezichtsverlies lijdt, je het gelaat van de ander kunt ZIEN.
Ik hou wel van de psalmen. In de kloosters worden ze dagelijks gezongen of opgezegd en we gebruikten ze jarenlang als begin van de stilte-meditatie, overwegende woorden en een afsluitende zegenwens daaromtrent, en ik herinner me zelf nog psalm 12 waar ik omheen cirkelde. Toegegeven, ik moest soms een psalm wél ‘omdenken’, hoe maak je als het ware een routekaart om door de psalm te navigeren, zó dat het in deze tijd kan aanspreken? En deze psalm ging voor mij over taal. Op 19 April 2011 (zó lang geleden alweer…) deed ik er verslag van in dit blog.
Nu ben ik blij dat ik mocht beginnen met psalm 1, want daar is niet veel voor nodig om deze mooi te vinden: de mens wordt vergeleken met een levensboom die sterk kan gaan wortelen bij stromend water. Stél dat ik aan de slag had moeten gaan met psalm 2… Deze woorden roepen nu een acute hekel in mij op, omdat ik zie dat Israël deze nú waar maakt, God spreekt:
Vraag het mij
en ik geef je de volken in bezit,
de einden der aarde in eigendom.
Jij kunt ze breken met een ijzeren staf,
ze stuk slaan als een aarden pot.
Dat roepen de kolonisten nu: deze grond is al 3000 jaar van ons. Maar de psalmen doen gelukkig ook beroep op heel andere vermogens van de mens, de vraag om juist los te laten, vrede en liefde te ambiëren, geen ego en macht. Een van mijn lievelingspsalmen is psalm 84 met de woorden, ‘Gelukkig de mens, wier kracht is in U, met de pelgrimsweg in hun hart.’
Ik kwam deze schilderijen tegen in de rondgang van de Koepelkerk in Arnhem, vandaar dat de psalmen weer even mijn aandacht kregen, want er zijn nu tijdenlang dat ik nauwelijks aan ze denk, heel anders dus dan in mijn ‘kloostertijd’.
Zo verandert je focus gedurende een leven, maar ik zie het toch meer dat hetzelfde steeds weer verschijnt, maar dan in totaal verschillende gedaanten…Zo is dít het beeld van de kerststal van dit jaar. Dat meisje dat je vragend aankijkt temidden van de dekens in het rood, kerstrood, al die kleurige, smaakvolle dekens
die nog getuigen van het huiselijk leven dat in het puin geslagen is. Het maakt Gaza tot een andersoortig rampgebied dan alle andere, die er ook nog zijn op de wereld. Deze mensen kunnen nergens heen, ze zitten al 75 jaar gevangen, zó lang al op de vlucht in een heel beperkte ruimte en nu bijeen gedreven aan de rand van de bestaansafgrond. Je kan alleen maar hopen dat ze niet hun verstand verliezen, hun menselijkheid, en een thuis blijven vinden bij elkaar.
Gewoonweg genieten van ‘de grootste kerstmarkt van het oosten van Nederland’, door een propvolle binnenstad van Arnhem. Licht langs de gotische bogen na een fietstocht van 25 km door een stil en mistig Hoge Veluwe.
Tevoren een reisverslag gelezen van een journalist van de New York Times. Ze keerde terug naar de Westbank in Israël, sprak er met bekenden. Kinderen die hun handafdrukken hebben achtergelaten, een onderwijzer staat er in het verwoeste schooltje. Kolonisten die doordenderen.’Het maakt mij niks meer uit wat ze allemaal zeggen, hoe ik behandeld wordt, maar wat ze doen, daar ben ik bang voor.’ Machteloos toezien hoe er weer een stuk land wordt ingepikt. ‘Weggaan is makkelijk, terugkeren onmogelijk’ …Er bestaat daar niet eens iets als geweldloos verzet. Het is er nog groen, aarde wordt bewerkt, dieren leven nog…Gaza ziet grijs van puin en verderf.
Het troostrijke boek One People, Many Journeys’ weer eens bekeken, zo’n pareltje uit de kringloopwinkel. In beeldrijm op elke bladzijde twee foto’s van alle levensmomenten; geboorte, dood, huwelijk, spel, enzovoort, van over de hele wereld. Expliciete boodschap: we zijn allemaal mensen, we beleven allemaal hetzelfde, hoe verschillend we ook wonen, ons uiten in zoveel diversiteit. In het hele boek zijn er twee foto’s die, heel diplomatiek uit ‘Israël (Palestine)’ komen. Ondertussen vind ik het commentaar van een model dat bij de muur poseert te optimistisch. Alsof er toch oog is voor de harde politieke werkelijkheid. Maar ik denk nu: nee hoor, ze hadden gewoon een mooie abstracte witte muur nodig, er is daar geen notie van mensen die aan de andere kant leven.
De regenboogvlag van de vrede wapperde in een staalblauwe hemel. Die zie ik graag, sinds ik die voor het eerst in Rome zag, kan het nooit nalaten daar een foto van te maken.
Een heel jonge David Bowie, met Bing Crosby, een paar weken voor zijn overlijden. Hij was toen al wat in de war, groette Bowie tot vier keer toe, alsof het de eerste keer was. De ene die de droom van een witte kerst de wereld inzong , de andere die zulke grote verkenningen zou gaan maken omtrent het vermogen van mensen; we zijn tot alles in staat, we zijn als een kameleon.
Ik viel in slaap met beelden van Fields of Light, een nieuw kunstwerk dat op 13 December in New York is geopend, voor iedereen vrij toegankelijk, al moet je wel een kaartje van te voren bestellen. Gemaakt door Bruno Munro, het bevat meer dan 17.000 lichtjes en het is te zien op wat tevoren een braak, verwaarloosd terrein was, naast het gebouw van de VN en de Freedom Plaza, en te zien tot 24 December 2024. Dus wie weet, zie ik het nog in het echt, want ja, ik zou wel graag volgend jaar NY weer willen bezoeken…
Dan weet ik nu ook al hoe ik er heen wil wandelen; vanaf Central Station, helemaal naar de East River, downtown, langs het Chryslergebouw. Ik maakte nu de omgekeerde wandeling mee met The NYC Walking Show, mijn favoriete YouTube-canal van de jongen uit Queens ; dat is nu de skyline van deze Fields of Light. Ondertussen begrijp ik uit zijn verhalen dat hij hoort bij de ‘content-makers’ van NY en daardoor uitnodigingen krijgt, vlak voor openingsceremonies. Zo schaatste hij ook al op de ijsbaan van Rockefeller Plaza onder de grootste kerstboom van de wereld. Leuk vind ik zijn enthousiasme in zijn commentaar; van iemand die dat nu zomaar in de schoenen geworpen krijgt. Nu herhaalde hij dat er zoveel lekker eten en drinken was en dat kwam hem goed uit, want hij had het nu koud op zijn wandeling.
Tja, en in dat gebouw van de VN is het deze week dus niet gelukt om een staakt-de-vuren in Gaza voor elkaar te krijgen. Alle landen die de staat Palestina altijd al actief erkend hebben, stemmen vóór, en dan zie je op de kaart dat alle landen van het Vrije Westen die dat nooit gedaan hebben, dus blijven roepen dat Israël het recht heeft om zich te verdedigen…Ik zocht deze info op, omdat ik tot mijn 28 ste een Indonesisch paspoort had, en met zwarte inkt stond achterin geschreven dat het paspoort toegang verschafte tot alle landen, behalve Israël. Indonesië heeft kennelijk speciale banden met Gaza, zo lijkt het, want heeft er ook een groot ziekenhuis gebouwd.
Ik weet dat mijn eigen situatie ervoor gezorgd heeft dat ik géén warme band met Israël heb kunnen opbouwen, terwijl dat wel binnen handbereik lag. Zo trok het me wel om na de middelbare school een jaar in een kibboets te gaan werken, maar nee dat kon niet met mijn Indonesische paspoort. En in het eerste jaar van mijn theologiestudie ging een heel grote groep op studiereis naar Israël. O, wat had ik graag meegewild en iedereen kwam zó enthousiast en bevlogen weer terug…Ik kan me zelfs afvragen of dit ook van invloed is geweest dat ik mij niet genoeg heb kunnen wortelen in de Joods-christelijke traditie en mede ook daarom geen volwaardige theoloog ben geworden. Wat moet je met verhalen die zich in een land afspelen waar ik zelf niet in kon?
Zó lang al, is er ook oorlog voor de mensen in Gaza. Byplestia vierde haar 21 ste verjaardag in Australië en meldde op Instagram dat zij gedurende haar leven al vijf oorlogen heeft meegemaakt. Elke keer weer die bommen die vallen en in het dagelijkse leven altijd de vernederingen moeten ondergaan die gewoon zijn tussen gevangenen en hun bewakers…Deze video met mooie gestileerde beelden is dus al eerder gemaakt door Pink Floyd. Wrang om je dat te realiseren; deze foto’s kunnen alleen gemaakt zijn in bezettingstijd, want nu ligt heel Gaza in puin. Je ziet er gezonde kinderen, terwijl nu alle kinderen hongeren, bang zijn en diarree hebben…Er is nu maar één vaag lichtpuntje: president Biden heeft aan Israël gezegd dat deze moet stoppen, of: in ieder geval niet op deze wijze door kan gaan, voor het einde van dit jaar. Zal dat helpen?…
In de Kunsthal in Rotterdam is een grote overzichtstentoonstelling van Ai Wei Wei. Eerder was ik daar allang naar afgereisd, nu kom ik er niet toe. Ik geloof dat de harde werkelijkheid mij nu nogal in beslag neemt, gecombineerd met al mijn geleefde ervaring in New York en de stilte in het bos, waar ik mij niet graag uit losweek.
Bovendien zie ik véél wat ik in de loop der jaren al in het echt gezien heb op de Biënnale’s in Venetië en de Documenta’s. Ik ben fan van zijn werk. Ai Wei Wei wordt ook wel een ‘activistische’ kunstenaar genoemd omdat hij de harde, ‘gewone’, onrechtvaardige, volkomen gebroken menselijke werkelijkheid altijd in zijn werk verwerkt. Daarvoor heeft hij ook regelmatig in de gevangenis gezeten. Maar voor mij is dat niet het beste label om aan hem te geven: hij is er niet om wakker te schudden (al kan hij dat wel doen), het kunstenaarschap van hem is eerder helend en verbindend. Hij herschept de rauwe werkelijkheid.
Ook letterlijk: hij geeft werkgelegenheid aan slachtoffers en aan de gewone mensen. Significant is de titel van deze tentoonstelling: In search of humanity.
Voorbeelden zijn de zonnebloempitten die elk met de hand geschilderd zijn. En het gebrekkige staal in beton, waardoor er door aardbevingen gebouwen instortten laat hij door mensen ter plekke rechtbuigen: In Venetië maakte hij er een ontroerend werk van op het stille water in een aanlegplaats in een huis. De ooit slechte kwaliteit stalen kabels kregen een associatie van bamboe en aan elkaar gelegd, van vlonders die in het zonlicht op het water dreven. In Rotterdam heeft hij dat ijzer gebruikt voor tere sculpturen, die de ruimte aftasten. Het gebruik van LEGO vond ik anderhalf jaar geleden heel origineel, en hij reproduceert daar zowel eigen foto-en schilderkunst als bekende schilderijen uit de Westerse canon mee, en opnieuw geeft dat veel werkgelegenheid: iedereen kan nu kunst maken met een goede gebruiksaanwijzing. Hij gebruikt zwemvesten van bootvluchtelingen en nu is er een enorme slang, gemaakt van schooltassen van 1000 kinderen, omgekomen bij aardbevingen in China.
Nieuw voor mij zijn de werken die hij heeft gemaakt van vernietigde tempels en Boeddhabeelden. Opnieuw is daar die heftige frictie te ervaren: je kijkt naar iets wat tegelijkertijd door mensen kapot is gemaakt én door andere mensen weer uit een soort van as herrijst in een nieuwe schoonheid.
Enfin, misschien ga ik toch weer eens op pad…Dan zou ik ook naar de grote tentoonstelling van Anselm Kiefer kunnen in museum Voorlinden. Die gebruikt meer oermaterialen, zoals gesmolten en geërodeerd lood en gesteente, hout, verf, verroeste karkassen enzovoort, maar doet ergens hetzelfde: er is een verwijzing naar oorlog en destructie maar het wordt omgesmolten tot een wereld waar vergankelijkheid en eeuwigheid met elkaar in dialoog gaan…
Maar op dit moment omhul ik mijzelve in de louterende stilte van het bos. Prachtige verwoord in een gedicht van Johann Wolfgang von Goethe:
Het algoritme brengt mij bij de linkse journalist Gideon Levy. Opnieuw een bevestiging dat het westerse antisemitisme narratief , dat geen kritiek op Israël toelaat, van binnenuit, niet door alle Joden zelf, zo gedeeld wordt. Ja, zo zie je dat Israël wél een democratische samenleving is. Stel je dat voor: ultrarechtse rabbi’s betogen regelmatig in Oost Jeruzalem op straat tegen het zionisme, deze journalist heeft talrijke prijzen gewonnen, voor 7 Oktober waren er grote demonstraties tegen de regering van Natanyanu…Het helpt allemaal niks.
Meer dan drie kwart van alle landen stemt in de Veiligheidsraad voor een staakt-de-vuren, voor de tweede keer, en Nederland onthoudt zich opnieuw.
Vorig jaar werd Zelensky onder applaus binnengeleid in de Amerikaanse senaat, de steun van Amerika zou voor altijd blijven. Het tegenoffensief heeft niet het gewenste resultaat en nu brokkelt de financiële hulp alweer af. Een cynische stem in mij zegt: Poetin krijgt gelijk: gewoon maar wachten tot het decadente Westen wankelt en aan zichzelf ten onder zal gaan. Een westerse, kapitalistische wereld, dat sjoemelt met waarden en normen en waar een misdadige boef met talloze rechtszaken in zijn broekzak misschien voor de tweede keer de president van Amerika kan worden.
Op de Amerikaanse universiteiten is er nu ook een strijd gaande: hoe wordt op de campus de vrijheid van meningsuiting gewaarborgd, waar veel studenten pro-Palestina zijn, maar de Joodse studenten zich bedreigd voelen wegens antisemitisme?
Democratie waarborgt geen bescherming van menselijke waarden…als de meerderheid van het volk uitsluiting, onderdrukking en gemeenheid wil, dan komt deze er ook. Zo ging dat al met het lot van Jezus; Pilatus vraagt wat het volk wil en die roepen: Kruisig hem!
Enfin. Je hoopt ook op het omgekeerde: dat uiteindelijk de kracht van de menselijke stem die vrede wil, doorgang vindt. Ondertussen zingen de muzikanten al een halve eeuw dat lied waarvan vorige week ook herdacht werd dat de maker ervan, John Lennon, op 8 December 1980 voor zijn huis, het Dakota gebouw in New York, doodgeschoten werd. Ertegenover, bij Stawberry Fields in Central Park worden er nog elke dag Beatle- liedjes gezongen, dus ook: Give Peace a Chance.
De levende kern van alle religie is de ervaring van liefde en mededogen die alle menselijke grenzen overstijgt. Zo roept het dus op tot verbondenheid, het vreedzaam samenleven met elkaar in alle verschillende culturele en religieuze uitingen die er zijn. Deze ultra-orthodoxe rabbi laat het al in zijn verschijningsvorm zien: de Palestijnse vlag en sjaal op zijn zwarte rabbi-kleding. Een vurig pleidooi, waar hij erop wijst dat Joden, Moslims en Christenen met elkaar hebben geleefd als goede buren. Totdat de staat Israël, geheel gevoed door maar één concept; Het Zionisme, alle menselijke, en dus ook religieuze, waarden omkeerde.
Gek, ik dacht ineens aan dit hondje dat vanuit een dure auto intens het straatleven volgde. Samen keken we ook naar deze man, bij de auto voor haar, die zijn gebedskleedje uitrolde en ging bidden. Hondje en ik keken elkaar ook aan, alsof we dit wel een goed idee vonden. De taal die je met een dier bezigt is iets van een instinctief samenzijn: dat je allebei levende wezens bent.
Aan de overkant van de straat was het kleine Apollo- theater, dat een wereldwijde invloed heeft gehad op de muziek. Ik kwam er net vandaan, en had mij voor gesteld , hoe al die beroemde artiesten daar over die smalle trappen hebben gelopen, vaak nog onbekend toen, en hoe zij droomden van een muzikale carrière en hoe dat voor zovelen wáár werd, en dit theater de bakermat werd van muziek die als onderstroom ook bevrijding heeft; verlossing uit de slavernij en de onderdrukking.
Ook muziek, heeft naast religie en de beeldende kunsten en literatuur, die potentie in zich om al dat menselijke tekort en die harde politieke en economische werkelijkheid, die de wereld bepaalt, te overstijgen. Er hangt wel soul daar, in Harlem.
En welk liedje komt er dan als eerste in mij hoofd?… Dat is deze; Nina Simone in New York in 1968, een lange zucht naar vrijheid.
Het was op één van mijn eerste ritjes in de metro. Er stapte een jongen in en die hield zijn vuist zowat tegen mijn gezicht aan. Ik wist niet wat te doen en deed dus niks, staarde naar die vuist, die ook bleef. Even was het weer uit mijn gezichtsveld en toen nog een keer. Ik vond het niet bedreigend, maar wel raar. En toen begon hij te dansen, door de hele coupe heen, draaiend over stangen, buitelingen maken, lenig als een aal. Een muziekje met beat stond aan, mensen keken lachend toe. Op het einde kwam hij wéér bij mij staan en pas toen begreep ik het. Het was een groet, dus ik balde mijn vuist óók en bracht die naar de zijne. Yes!, zei hij lachend, de metro stopte, de deuren gingen open en hij was weer verdwenen. Achteraf was het een leuke intro in de dynamiek van New York, waar ik van ben gaan houden.
Wanneer ik afgelopen weekend in New York was geweest, dan had ik misschien meegedaan aan het zingen en het aansteken van de Menora bij Columbus Circle. Er werd aangemoedigd om eigen menora’s mee te nemen en men was er voor zowel het leed van de Israëliërs als de Palestijnen. Misschien had ik de dag erop over de Brooklyn Bridge gelopen in een mars voor een staakt-de-vuren…
Maar ik ging naar een kerstmarkt in het Openluchtmuseum en kocht er iets wat me zowel aan een boomstam, als een zon, als aan een mandala doet denken, het is gemaakt van de gedroogde zaadjes uit dennenappels. Het hangt nu voor mijn raam, terwijl de regen en de wind rondom het huisje tikt en waait.
Zó knus! Ik ben al een week, ook in de kerstsfeer. Bij de kringloopwinkel was er, onverwachts voor mij, een kerstmarkt. Alles uitbundig versierd met sterren, ballen, pakjes, lichtjes en de koffie was gratis en medewerkers liepen er opgewekt rond in kerstkleding. Iedereen was behulpzaam en vriendelijk tegen elkaar, spontane praatjes op de banken bij de koffieautomaat. Dus ik sloeg er mijn slag.
Dit zijn de symbolen van deze Kerst. ( Na vijftien jaar een permanente kerststal in huis te hebben gehad, waaraan ik ook tal van blogjes wijdde, blijft het bij mij ingebakken om aan enige symboliek te doen, in deze adventstijd, volgens de christelijke kalender.)
Aldus: Een Engel; tussenfiguur en verbinder tussen het hemelse en het aardse. Een Venetiaanse Nar; over de gekte van de wereld, die zichzelf zo goed weet te maskeren. Een Kerstboompje, want ik wil ook lichtjes kunnen onsteken, zoals in New York. En dan nog twee herten en ballen , de kerstster van vorig jaar boven de nieuwe dennenappel-zaadjes-cirkel en buiten hoor ik nu ook vogeltjes tjilpen; mijn kerstsfeer is wel klaar. Je moet blijven dansen.
De grondtekst voor het humanistisch Jodendom komt uit Leviticus, het derde boek van de heilige boeken uit de Thora, het staat op het einde van hoofdstuk 19: Iemand die als vreemdeling in jullie land verblijft, mag je niet onderdrukken. Behandel vreemdelingen die bij jullie wonen als geboren Israëlieten. Heb hen lief als jezelf, want jullie zijn zelf vreemdelingen geweest in Egypte. Ik ben de Levende, jullie God.
Juist ja. En toen de joden Israël kregen van de internationale gemeenschap in 1948, deden ze dus het omgekeerde: alle bewoners, de Palestijnen, werden van hun grond verdreven en worden sindsdien onderdrukt. Het kan niet anders dan dat men naar vrijheid blijft snakken, want vrijheid is levensadem, onderdrukking is de stank van de dood en vernietiging.
Ik kwam deze zangeres tegen; Julia Boutros, ze heeft nu op YouTube een lied geplaatst met daarachter de beelden van Gaza, nu. De video is afgeschermd door de schokkende beelden, je moet er speciaal voor inloggen. Dus ik zocht naar haar achtergrond. Ze blijkt een beroemde zangeres te zijn, geboren in 1968 in Libanon, vader Libanees, moeder Palestijns met een Armeense achtergrond. Ze is christen. ‘Ze steunt zowel Hezbollah als Palestijnse verzetsgroepen’ zo staat er op Wikipedia, ook met benefietconcerten en de opbrengst van platen. Ik vond een ander lied: I Breathe Freedom en dan zie je, in de grootsheid van de uitvoering, het orkest, de massa die meezingt, ineens het radicaal andere perspectief dan die van het Westen. Er wordt door de staat Israël onrecht aangedaan, al 75 jaar en de staat Israël komt daarmee weg. Ook de humanistische Joden, die wél voor een tweestatenoplossing zijn en een vreedzame coëxistentie, worden onderdrukt.
De staat Israël lijdt aan een collectief ontkenningssyndroom omtrent de eigen wortels. Die zijn vanaf het begin verrot, want ze zoeken grond in onderdrukking en de dood. From The river to the sea: alles hoort het grondgebied van Israël te zijn. Maar de omkering is de agenda die Israël, met Amerika als machtige bondgenoot, aan het Westen heeft opgelegd: Het is antisemitisme als ‘de andere partij’ dit in hun mond neemt, want in de ogen van Israël is er geen ander.
Ik zag de film Farha op Netflix. Israël heeft geprobeerd deze film te laten verbieden omdat deze antisemitisch zou zijn. Gelukkig is dat niet gelukt. Een jonge Palestijnse regisseur vertelt over de Nakba: de ramp die in 1948 aan de bewoners van Palestina gebeurde. Het sterke is dat ze het je laat meemaken via een gat in het donker, door de ogen van een jong 14 jarig meisje op het platteland die ervan droomt om in de grote stad te gaan studeren. Dat zou gaan gebeuren en toen… Die kier van lucht door de deur, dat ‘sleutelgat’… je voelt heel erg de verbijstering mee, van dit meisje, die niet kan geloven wat ze ziet. Die bruutheid en wreedheid. Veel Israëlieten hebben sindsdien hun abonnement op Netflix opgezegd.
Eén van de gegijzelden heeft een van de Hamasleiders gezien, zo bericht de New York Times en gevraagd: hoe kun je al dat geweld op ons hebben afgevuurd, terwijl ook wij voor de vrede vochten? Het betreft een vrouw uit een overvallen kibboets, waar juist veel ‘vredezoekers’ woonden, wellicht gevoed met de woorden uit de tekst van Leviticus. De Hamasleider schijnt gezwegen te hebben…
Opvallend vind ik, dát zij hem heeft kunnen aanspreken. Dat kan alleen als er een klimaat is dat niet bestaat uit bruut geweld en onderdrukking. Dat overlapt de beleving dat gegijzelden banger waren voor de bommen van Israël, dan voor Hamas. Als reactie op de vetosteun van Amerika voor Israël, in de Veiligheidsraad, heeft Israël vannacht haar bombardementen verhevigd. Het grootste deel van de wereld, ook westerse staten, wil ondertussen een staakt-de-vuren.
JA! Ook op Times Square is gisterenavond een grote Menora aangestoken, en dat gebeurt deze dagen op allerlei plaatsen in New York; Bryant Park, Central Park, Hudson Bays, op Fifth Avenue, enzovoort. Zoals ook het Christmas Tree Lighting doorging, bijvoorbeeld op Washington Square bij de witte boog die, downtown, het begin van Fifth Avenue markeert.
Ik ben ergens zó klaar met al dat gepraat over anti-semitisme en die woorden: ‘Israël heeft het recht om zich te verdedigen.’ Kom aan : Israël is, qua invloed, een machtige en rijke grootmacht, en het is niet in verhouding hoe zo’n klein land met zo weinig inwoners een wereldwijde agenda bepaalt door een vertoon van absoluut geweld. Hoe iedereen moet buigen en geen enkele kritiek mag geven, want dat zou antisemitistisch zijn. Het is niet de stem van het Joodse volk waar naar geluisterd wordt: het is een rechts-extremistische regering die door eigen machtshonger gedreven, misbruik maakt van het eeuwige schuldgevoel dat het Westen heeft over het laten gebeuren van de Holocaust.
Het is als de sporen van de vos in de sneeuw langs mijn huisje. Zij lopen er nog steeds, die vossen, ook als ik ze nooit meer zie, na die eerste zomer, toen ze nog onbevangen waren. Zo woont, werkt, leeft het Joodse volk overal, in al haar kleurrijke diversiteit, en er is geen grote algemene deler van de mensheid die ze weg wil hebben, ze zou willen vervolgen, ze uit wil roeien. Het is als de verboden witte fosfor die Israël in zijn oorlogsvoering gebruikt: het eigen geweld maakt zichtbaar dat wie deze pleegt, geen bestaansrecht heeft.
Het adagio cantabile van Beethoven geeft me deze dagen tranen in de ogen. Dit tempo, deze verzachting.
Vanavond wordt het Joodse Hanukkah gevierd, het feest van de lichten; dat is het wonder dat de olie die genoeg was voor slechts één dag, acht dagen duurde. Het is dus acht dagen feest in de Joodse kalender.In deze video gaat een Brooklyn gids, zelf Joods, op straat kijken hoe het aansteken van de lichten in de menora voor het raam, eruit ziet. Het is in Williamsburg, waar ik zelf ook rond heb gewandeld. Ik zocht aanvankelijk de ‘hipsterbuurt’, waar zij ook gewag van maakt, maar werd aangetrokken door de rust op straat en kwam zo in de hassidische buurt.
De NewYork Times verwacht dat het dit jaar anders zal zijn; er is in ieder geval ook een inter-religieuze bijeenkomst, waar ook de katholieke aartsbisschop van New York en ene Sabeeha Rehman aanwezig zal zijn, auteur van een boek met de titel: ‘We Refuse to Be Enemies: How Muslim and Jews Can Make Peace, One Friendship at a Time’. Tja, er is zoveel goede wil bij velen, maar de harde politiek, dat wil zeggen Amerika en Israël samen, bepaalt de werkelijkheid. Ook gegijzelden zelf zijn nu woedend op de regering van Netanyanu: Zij voelden zich dubbel in de steek gelaten en waren meer bang voor de bombardementen van Israël dan voor Hamas. ‘Je wilt het Hamas-bestuur omverwerpen, om te laten zien dat jij grotere ballen hebt.’, zei iemand, zo bleek uit een uitgelekte audio-opname.
Over deze foto zegt ‘ byplestia’; je denkt eerst dat je naar een kunstwerk kijkt, kleurige doeken, goede compositie, totdat je ziet dat dit een foto is van de harde werkelijkheid: kinderen die op doeken op de grond liggen, tegen elkaar aan, want er is nergens meer plek.
Ik dacht aan het werk van de Canadees Stan Douglas. De eerste keer dat ik zijn grote foto’s zag in een zaal, was ik mij nergens van bewust, al zei een stem in mijn onderbewuste wel: hoe bestaat het, dat hij aanwezig was op zo’n kritiek moment. Ik zag scènes op straat met protesten, sommige vanuit de lucht , een ruzie in een huis dat uit de hand dreigt te lopen. Toen bleek dat elke foto zorgvuldig geënsceneerd was. Hij kiest daarvoor momenten in de geschiedenis die niet het grote wereldnieuws hebben gehaald, maar die wellicht toch keerpunten hadden kunnen zijn in de menselijke geschiedenis.
Maar ja, hoe dan?… Niét omdat deze gebeurtenissen nu vergeten zijn…Want wij zitten nu met onze neus op alle ellende, we zijn allemaal getuigen, maar verder machteloos. Je bent niet meer, dan als museumpubliek, die het werk van een kunstenaar ziet, die als doel heeft om jou wakker te schudden.
Alleen is het nu dus de bittere werkelijkheid.
Hoe viert men in Israël vanavond Hanukkah? Naast het ‘wonder van de olie’ wordt er ook een overwinning op de Grieken gevierd…Zou men nu dan acht dagen feestvieren door de bombardementen op Gaza te verhevigen? …Tja, dit is zo’n moment dat ik een héél erge hekel aan godsdienst en religie kan krijgen. Daarom maar een beetje luchtig besluit, om dóór te ademen.
Ik las de eerste vijf boeken van de bijbel. Hier wordt, vanaf het tweede boek, de Exodus, het verhaal verteld van God die het volk van slaven in Egypte een eigen land belooft. Onder leiding van Mozes sluit hij een verbond met dit volk en leidt hij ze weg naar vruchtbare gronden. De tocht door de woestijn duurt veertig jaar, en het Joodse volk klaagt vaak. Als er geen voedsel of water is, dan dreigen ze om terug te keren naar Egypte. Maar God zorgt steeds voor hen: hij laat Mozes water uit de rotsen slaan en er komt brood uit de hemel; Manna. Alvorens ze kunnen vertrekken geselt God het land Egypte met vreselijke plagen: pas wanneer ze eronder door gaan in uiterste ellende, pas dan laat de farao het Joodse volk gaan.
Eigenlijk schrok ik ook, toen ik deze boeken las. Er is zoveel vanzelfsprekend geweld om dat beloofde land, dat Israël is gaan heten, aan het Joodse volk te geven, God is zo duidelijk dat hij het land geeft en dit volk uitverkoren is door hem. De naam ‘Israël’ is de nieuwe naam die God aan Jacob gaf, één van de stamvaders van het Joodse volk.( Gen; 35) . Dit zijn de heilige boeken in het jodendom, hoe logisch is het van daaruit niet om de oorlog tegen Hamas tot het uiterste uit te vechten?
Hoe te geloven of te ervaren dat er zachte krachten nodig zijn om een volk in vrede te laten leven…Ik kwam bovenstaande video tegen die, toen ik het de eerste keer zag, pas enkele honderden keren was bekeken, net geplaatst op 4 December. Op het einde van de video is er een statement. Google Translate vertaalt het Hebreeuws aldus: ‘Geloven in muziek als middel tot genezing. Moge elke kleine lichtstraal in het lied alleen groeien en elk huis en elke ziel in Israël bereiken.’ Ik begrijp dat het een organisatie is, die binnen korte tijd honderden vrijwilligers heeft en die muziek uitbrengt, zij noemen zich: First Light.
Dát hoop je. Niet de God die mee ten strijde trekt en voor Israël uit gaat, maar de God die ook verborgen was in een wolk overdag, als een vuur in de nacht.
Ik kwam het lied tegen omdat ik naar Netta op zoek ging. Zij won in 2018 het Eurovisie Songfestival voor Israël met het extravagante, eigenzinnige Toy. Hoe zou het nu met haar gaan? Ze is wars van het gangbare schoonheidsideaal van westerse vrouwen (en ook van veel Joodse vrouwen, die overdag met pruiken lopen: ik leerde ze herkennen in New York: altijd glanzend bruin steil haar, ik zag de pruikenkoppen op de tafels door hun verlichte ramen, als ik elke dag door deze Joodse wijk terug keerde naar mijn slaapplaats.)
De vijftien miljoen Joden op de wereld herbergen een zéér divers pluimage, maar wie nu in Israël woont zal ook ondergedompeld zijn in onrust, onzekerheid en zich wankel voelen. Iedereen kent wel iemand die nu in het leger zit of al gesneuveld is, zoals de zoon van de schrijver David Grossman in een van de eerdere oorlogen. Of iemand die familie is van een van de gegijzelden. Zoals bij Netta een medemuzikant. Dus zij bracht een, voor haar doen, hele sobere video uit, met een lied en enkel wat rozen op de grond…Breng ze thuis…Het is geproduceerd door die zelfde ‘First Light’-organisatie.
De zachte krachten lijken in Israël heel ver weg, terwijl ik mij, als in een visioen, óók kan voorstellen, hoe het ook had kunnen gaan, na de aanval van Hamas. Zelfbeheersing. Geen oorlog starten maar direct alle energie naar het vrij krijgen van de gegijzelden…Nu lijkt de geest definitief uit de fles; Israël raast in een alles verzengende verwoesting…Wie in het beloofde land wil komen moet ook pijn en plagen zenden. Wie keert dit Bijbelse verhaal?… De neutraliteit in beide liederen, ze klinken als roependen in de woestijn; te midden van het absolute geweld en de vernietiging: breng wat licht…
Ja! Dit moet ik delen; wat ben ik ontzettend trots op mijn nichtje Vera. Daar staat ze dan, ze lijkt helemaal ontspannen, maar wél alert en vol leven en alles uit haar hoofd. Ze doet een Spoken Word, ze verschijnt er als Spoken Word Artiest. Een verhaal vol vuur en passie; beeldende, soepele, heldere en krachtige taal, waar ze heel knap steeds wisselt van perspectief.
Eerst vraagt ze om naar jezelf te kijken: hoe is het voor je om zometeen thuis te komen? Is dat fijn en veilig, of misschien ook niet? Het kan zomaar zijn dat er achter je eigen voordeur iemand is waar het niet fijn mee is en wellicht vinden anderen jou sociaal en bewogen, maar eigenlijk doe jij er alles aan om nog even weg te blijven van jouw ‘thuis’.
Dan zwenkt het perspectief naar de maatschappij: hoe wij brillen opzetten, om juist mee weg te kijken en te versluieren…en dan ineens gaat de blik naar binnen, naar zij die daar staat. Ik zou bitter kunnen worden, zegt ze, maar nee: ik sta hier, ik heb mijn lot ook in eigen handen, ik kijk naar jullie en zie aandachtig gezichten. En zo brengt ze iedereen in de zaal terug naar wie zij, daar in het hier-en-nu zijn: de mensen die in hun beroep werken om huiselijk en sexueel geweld werkelijk aan te pakken.
Hoe dan? … En ze roept een visioen op met kleurrijke beelden: als iemand door de bomen het bos niet ziet, geef een bladerdek van geborgenheid, een zacht bedje van mos, grond om te wortelen. Ontferm je. Wees als een vuurtoren. En bovenal: zoek en maak verbindingen: want een slachtoffer is niet als een toerist die van eiland naar eiland hopt, maak dus een groot rijk van alle eilanden aan elkaar.
“Laten we rusten in de kracht van empathie”: wat een wijze woorden, waarin de dynamiek besloten ligt van zachte energie.
En dat is het uiteindelijke perspectief: We zijn allen mens. We zijn niet een label, of een geval, een dossier, we hebben allemaal alle potenties in ons: dader, slachtoffer, maar bovenal ook die van heler, beschermer, degene die aandacht kan geven aan een ander, er zijn voor een ander: “Laten we aan dat netwerk werken, want samen staan we altijd sterker.”
Ik vind het echt geweldig. En ik denk: hé, dat is mij nichtje, we zijn familie en ik herken ten zeerste haar drive, het verlangen naar een betere wereld voor iedereen.
