Ik zag een filmpje op YouTube waar dieren elkaar helpen of redden. Sommigen vond ik niet zo verwonderlijk, in een dierentuin een jonge olifant, een ijsbeertje, een baby-aapje die in het water vallen en dreigen te verdrinken en dan komt hun moeder ofzo hun redden. Dit lijkt me met het instinct mee gegeven; je eigen jongen voeden en grootbrengen en dus ook redden.
Drie gevallen vind ik wel opmerkelijk: een heel jonge reebok die achterna wordt gezeten door een leeuwin en dan dichtbij gekomen dan bedenkt ze zich en gaat het jong liefdevol naar zich toetrekken en even later ook beschermen tegen een ander leeuwin. En je zag een jonge antilope ofzo die te dicht bij de waterkant kwam, twee reusachtige krokodillen springen plotseling op en dreigen het te verscheuren en dan komt er een gezamenlijke reddingsactie van een groep nijlpaarden die de krokodillen wegjagen en in een wijde kring in het water rondom de antilope deze weer naar de oever aan de overzijde loodsen. En dan was er nog een gorilla in de dierentuin die met een langwerpig groen blaadje hoopt dat een heel jong vogeltje die in het water is gevallen, deze pakt met de snavel, dat doet ze ook en dan neemt zij het vogeltje in haar harige omarming en kijkt heel teder hoe de vleugeltjes drogen.
Bij deze drie stijgt een dier dus buiten haar eigen soort of instinct uit: een leeuw hoort te jagen op klein wild, neushoorns badderen log in de modder maar worden nu een denkende groep om een andere soort te redden en bij de gorilla zie je ook denkvermogen: het verzinnen dat een dun blad het voor een klein vogeltje mogelijk maakt het te grijpen, de eigen handen en motoriek waren te grof en dan beschermend toekijken hoe het vogeltje droog wordt.
Hoe zit dat bij de mensen? Alleen al uitstijgen boven de eigen groep lijkt niet makkelijk en over de dieren heersen wij met vaak op een vanzelfsprekende wrede, ‘dieronvriendelijke‘ wijze, zoals we dat zijn gaan noemen. Met huisdieren weten we wel een band te creëeren en laten ze opereren en geven ze dure medicijnen, maar dat lijkt wellicht soms ook op de band die je met een knuffel kunt hebben, waar je jezelf in projecteert en zo animeert: leven inblaast, zoals in animatiefilmpjes, die louter uit de verbeelding komen. Tegelijk maak je met je eigen huisdieren waarschijnlijk voor het eerst mee, dat zij ook betrokken kunnen zijn op jou.
Het aardig zijn voor mensen die uit een andere cultuur komen of zelfs uit een andere laag van de samenleving dan waar je zelf uit voorkomt lijkt al veel moeilijker. Natuurlijk omdat die ander iets terugzegt, je aanspreekt op iets buiten je comfort zone. Ik las Theaetetus een dialoog van Plato die over de vraag gaat: Wat is kennis? Er komt een vergelijking in voor waar een mens wordt vergeleken met was: Als de was soepel en zacht is, dan zal de indruk van al het andere, ‘indruk’ dus ook letterlijk, zuiver en geheel naar wat die ander is, een afbeelding in jouw ziel maken.
Maar als die was vol oneffenheden is, vol spul wat niet in de was hoort, dan komt een ander verwrongen bij je binnen er ontstaan beelden in jouw ziel die niet kloppen met wie of wat die ander is. Rondom zwarte mensen heeft het koloniale Westen als verwringend gruis te lang het idee gehad dat dezen geen echte mensen zijn, een lager soort en dat valt binnen hetzelfde kielzog dat alle dieren ook ‘maar dieren’ zijn omdat de mens de kroon is op Gods schepping. Nu richt onderzoek zich naar het mededogen dat dieren blijken te hebben en het apenonderzoek van Frans de Waal is daarvan een van de eerste peilers.
Iets in de blik van die leeuwin met het jonge reebokje deed haar jachtinstinct verdampen, iets in het gezamenlijk bewustzijn van een groep nijlpaarden had mededogen met een jonge antilope en wellicht een gruwelijke hekel aan de wrede moordzuchtige muilen van de krokodillen. Voor mensen is dit wellicht mogelijk door naar jouw eigen ziel te kijken en te onderzoeken of deze zacht als was is... of zitten er allemaal harde brokstukjes in bestaande uit angst, oud verdriet en wantrouwen...? Zachtheid veroorzaakt dan bijna letterlijke zelfreflectie: kun je in die was iets van je zelf ontwaren, weerspiegelt de glanzende zachtgele was jouw eigen contouren? Dan zie je wellicht ook een ander in een glans.