Wat naar mijn smaak veel te weinig mensen weten is, dat FRANCISCUS VAN ASSISI de uitvinder van de kerststal is. Hij is wel wereldwijd bekend als dierenvriend: werelddierendag op 4 Oktober, zijn sterfdag. Maar de kerststal verzinnen en ook het allereerste stripverhaal , de kruisweg die je in bijna alle katholieke kerken ziet, dat vind ik nog leuker aan hem. Leef je even in: de 12 e eeuw, er was nog geen boekdrukkunst, geen beeldkuluur, geen reproduktie technieken, alleen maar de mondelinge overlevering.Een klein dorpje in Umbrie, Italië, hoog tegen een rotswand aan: Greccio. Franciscus leidde een rondtrekkend leven en stichtte er een verblijfplaats, een kluizernarij, waar enkele broeders samen leefden. Heel Umbrië en ver daarbuiten is bezaaid met dergelijke plekken. Vlakbij waar mensen leefden of juist op verborgen plekken, bij rotstspleten. Daar mediteerde hij in stilte. Greccio was toen al een klein dorpje met een prachtig wijds zicht het dal in. Men wist er wel wat van het kerstverhaal, maar wat?Kruip nu eens in het brein van Franciscus: het gloeilampje van Willie Wortel boven zijn hoofd: Doinkkk!!! Wat als ik die mensen nou zo ver kan krijgen om de geboorte van Jezus in die stal uit te gaan beelden? Kan ik iemand Maria laten spelen, en Jozef, engelen, herders, drie koningen in de verte? Zouden ze hun beesten mee willen brengen? Zou iemand een voederbak en stro, de heuvel op willen dragen? En fakkels en vuur, want er was natuurlijk nog geen electriciteit.
Een wild plan. Een idee van een kunstenaar, zoiets als Christo die in eén keer bedenkt om gebouwen in te gaan pakken. Alleen stond die al in een beeldcultuur en kunsttraditie.Het lukt Franciscus om mensen enthousiast te krijgen. Een prestatie op zich. Er moet een warme persoonlijkheid schuilen in dat kleine mannetje met een vies habijt aan, vol stukken!
Thomas van Celano zijn eerste biograaf schrijft met de hulp van ooggetuigen uit de eerste hand: "De nacht was helder als de dag, een verrukking voor mens en dier. En ze kwamen, de mannen en de vrouwen, opgetogen van vreugde bij het zien van de geheel nieuwe manier waarop het geheim werd gevierd. Het bos weergalmde van de stemmen en de rotsen kaatsten het geluid terug. De nacht was van juichen en jubelen vervuld." Ik zie het helemaal voor me: onder een heldere sterrennacht, want die heb je daar. Maar voor mij is het geen kunst om het me voor te stellen, dankzij Franciscus. Daarom, o.a. ben ik een fan van hem. De eerste theatermaker en regisseur ineen.
Gisteren heb ik mijn eigen kerststalletje weer neergezet. Plastic beeldjes en Jezus is zo groot als een half kootje van mijn pink. In mijn studententijd nam ik dat setje mee uit Florence: Jozef, Maria, een engeltje, de drie koningen, de os en de ezel. Dat was het. Ook dat is typisch: de herders waren de eerste die iets wisten van die geboorte, een engel kwam het hun vertellen:" de herders op de velden, hoorden een nieuw lied"... maar de drie koningen worden altijd standaard geleverd bij een kerststalsetje. Rijkdom gaat kennelijk voor eenvoud. Gelukkig had ik er een 3D uitklap ansichtkaart bij, met herders en gewone mensen daarop en dat kreeg jarenlang ergens een plekje, rondom de kerst.
Toen kwam ik voor het eerst in Greccio. Daar zijn nu 2 gebouwen vol kerssttallen van over de hele wereld te bewonderen. Mooie mensgrote keramieke beelden met fluweel, zilver en goudbrokaat, maar ook een stalletje ergens uit Afrika, gemaakt van afgebrande lucifers. En alles daartussenin.Ik kocht er twee vingergrote vrouwen, om die prominent aanwezig te kunnen laten zijn (ik ben nooit overdreven feministisch geweest, maar van zo'n inhaalslag hou ik wel). Een landloper met zo'n zakdoek met stok op zijn schouder (heb me altijd al een zwerver gevoeld). Een androgyn engeltje dat smachten geknield zwijmelt (ja, een beetje man én vrouw tegelijkertijd zijn, vind ik prettig) en 2 kleine schaapjes ( gedwee en volgzaam zijn, vind ik geen verkeerde eigenschap, zo nu en dan). Dat was wel weer even genoeg.
Deze lente was ik in Napels en uit deze stad komen de beroemdste kerstallen. In het oude centrum is het in enkele straatjes het hele jaar kerstmis: je kunt er alles kopen wat hoort bij een kersttafereel. Hele dorpen , marktscenes rondom oude ruines( die ontdekte men daar, toen de archeologie in opkomst kwam: Pompei en Herculaneum zijn er vlak in de buurt), feestende dansende, schreeuwende figuurtjes. En rode pepers alom: men gelooft dat daarmee het kwaad ver weg kan worden gehouden. Het past bij de dynamiek die in de stad voelbaar is: theatraal, kontrastrijk, mafia-achtig in de buitenwijken, gevoel voor drama.
In Napels staat in een oude kloosterkeuken, een kersttafereel dat zijn weerga niet kent: tientallen engelen dalen uit de hemel neer,een muziekorkest met olifanten en Moren nadert, het is er markt, slagers houwen vlees, er wordt voorgedrongen, gehandelt, gedanst, zelfs in een venster gekust. Alle figuren zijn uniek en eenmalig, net als mensen, en bij nader inzien lijken de gezichten ook precies op de huidige Napolitanen: wipneusjes en een kompakt gedrongen uiterlijk.Daar kocht ik mijn laatste aanvulling op mijn kerststalletje: wat kistjes met 2 vissen, artisjokken en aubergines: mijn lievelingsgroentes. De eerste omdat het zo leuk eten is, de tweede ook om de kleur. 2 flesjes wijn, een kruik, een piepklein haantje en een kipje. Echte herders, eindelijk: de een spits zijn oren, de ander wijst richting de kribbe, een derde draagt een lam op zijn schouders. Ook een opa met een kind,zodat er nu 3 generaties aanwezig zijn. En nog maar een vrouw die een gans voert, en nog eén die reikhalsend vooruitloopt.Gisteren fijn een tafereel op mijn vensterbank gebouwd. Ongeveer een halve meter lang. De 2 vrouwen blijven vooraan staan, vlak bij de kribbe.
Ooit kreeg ik ook nog een plastic pelgrim ter grote van een hand: die staat aan de zijkant en kiepert bijna van de vensterbank. Kijken naar mijn stalletje vraagt een voordurende perpektiefwisseling en dat vind ik precies de waarde van theater en filmbezoek: je wisselend inleven in de personages. Zo voel ik me een keer per jaar weer kind en speel er lustig op los: de 3 koningen komen elke dag wat dichterbij en de schaapjes mogen soms gaan slapen.Dankzij Franciscus. Hij wordt ook wel de speelman van God genoemd.
