Wim de Bie. Huub Oosterhuis. Paul van Vliet

Gisteren zag ik voor het eerst hier in het bos, twee heel grote donkere everzwijnen gevolgd door zeven lichtbruine jonkies en daarachter drie ‘jong-volwassenen’, zou ik zeggen. Het was rond half acht in de avond, ik kwam terug van een leuke Koningsdag in Warnsveld, en torste, bijna 3 km door het bos van bus naar boshuisje, een dikke gebonden bundel strips van een half jaar mee. En de laatste kilometer ook nog een grote witte kei onder mijn oksel. Dat ritselend geluid van het dunne papier van die stripblaadjes, uit 1976, nostalgie! 

Zo bekeek ik in mijn stadshuis als eerste het typetjesboek Ons Kent Ons van Van Kooten en de Bie. Dat is ook nostalgie, na het overlijden van Wim De Bie. En tegelijk valt meteen op hoé actueel, nog steeds. Naast ‘Dirk’, die ik in het echt zo kende vanuit het wijkcentrum, was Memiem Holboog, ethica, een favoriet van mij. Waarschijnlijk omdat ik dit soort type mens óók kende, maar dan vanuit de theologische kringen. Hier zie je twee witte mannen, lang vóór de zeven vinkjes van Joris Luyendijk, dubben, of ze iets mogen zeggen over de besnijdenis, en de ethica wikt en weegt, maar de vrouw niet! Zó scherp de vinger aan de toenmalige en huidige maatschappelijke pols.

Vandaag is het weer regenachtig herfst, na die zonnige Koningsdag. Een goede tijd om naar de afscheidsviering van Huub Oosterhuis te kijken. Op het moment zelf was ik met bijna 1800 mensen verbonden via een livestream, die het echter niet deed. Uit twee verschillende bronnen, vernam ik dat ook veel kloosters op dat moment mee wilden kijken. Dan zie ik de tv’s in de twee huiskamers die ik ken, uit twee kloosters, al die ouderwetse stoelen in een kring eromheen geschaard, zoals men altijd gezamenlijk naar het achtuurjournaal keek. Daarna ging de tv meteen uit. 

Voor niks dus, op die dag. Ik twijfelde of ik deze link nog wel wilde kijken. Het is toch iets heel anders, dan kijk je ook naar een ‘vertoning’, naar iets wat is geweest. Toch tevreden om wél gekeken te hebben. En mij realiseren, dat ook hij, Huub Oosterhuis, behoort bij mijn verleden en er liedjes van hem zullen blijven, die mij door de tijd heen dragen. Nu ontroerde ‘Delf Mijn Gezicht op’, dat ook gezongen werd. Omdat Moeder mij ooit toevertrouwde dat dit haar lievelingsliedje was. En ik zie hoe zeer dat wáár was: ‘Ik heb gezichten, meer dan twee’…En ik zie de onmogelijkheid die in deze vraag besloten is. Uiteindelijk kán een ander je niet mooi maken…de schoonheid zal ten diepste zelf, uit jezelf, door jezelf gedolven moeten worden. En misschien is dat in het christelijke taalspel dan ‘God’, die dat doet.

En dan is er dus nóg een gigant overleden; de derde witte man die al zo lang meegaat; Paul van Vliet. ‘Ik drink op de mensen, die bergen verzetten’, dat gedicht schreef ik ooit in de puberteit over in mijn ‘poëzie-boekje’. Om het grenzeloze optimisme, want ja, zó is het, wanneer het glas half vol is. Maar het glas is tegelijk ook half leeg…Wat zingt hij dit mooi, ook nog op oude leeftijd en wat is het toch ‘jammer’ dat de menselijke conditie zó is. Wéét hebben dat er zoveel is wat nog niet gezegd of gedaan is en tegelijk dat niét zomaar kunnen veranderen…

Héél roerend, in de afscheidsviering, was de getuigenis van zowel Trijntje als Tjeerd Oosterhuis, over de onvoorwaardelijke liefde van hun vader. Altijd vol aandacht en ondersteunend. Dat ze bij hun geboorte, hun vader cadeau kregen. Ze brachten het laatste lied dat hij geschreven heeft, van een melodie voorzien door Tjeerd, en nu dus gezongen door Trijntje. En dat het zo toepasselijk was, als laatste lied. Want het was de zevende dag in het Bijbelse scheppingsverhaal, dat God rustte, het werk was klaar.

Geneugten van het leven in één etmaal

🍀Na héél lange tijd weer Indonesisch eten proeven en plotseling mijn oma in haar keuken zien staan bij een pan vol eitjes in borrelende gele saus.

🍀Mijn stadstuin en het park erom heen met frisse ogen aanzien.

🍀De Elysische Velden bij Beek; vogels en stilte.

🍀De wandeling van Beek naar Nijmegen. Daarvoor: rijke vissoep met vriend L. in de Spijker. Daarna: Koreaans eten proeven bij schoonzus.

Groeikracht, hopelijk.

 Het heeft geregend, maar de vogeltjes houden niet op met fluiten, al is het bijna 20.00 uur in de avond. Een half open terrasdeur om de kou wat buiten te sluiten en het bos wordt almaar lichtgroener. Gisteren zag ik dat de eerste zonnebloemzaadjes, die ik in een oude koekenpan had gedaan, de aarde helemaal had doen opbollen. Kiemkracht. Groeikracht. Dát is wat ik hoop rondom de kritische massa aan mensen, die nodig is om een werkelijke politieke systeemverandering te bewerkstelligen ten gunste van het klimaat: 600.000 mensen in Nederland. En ja, daarom ga ik dus zo ‘actie-voeren’, zoals dat dan heet…zo, dacht ik.

Dus zo stond ik om 14.00uur aan de ene kant van een spandoek voor de ING-bank in Apeldoorn. Omdat ING de bank is die het meeste investeert in de fossiele industrie; 51 miljard in 6 jaar tijd, waarvan 5 miljard in nieuwe ontwikkeling daarvan, 300 miljoen aan boringen op de Noordpool, 400 miljoen aan kolen, 500 miljoen in olie en gaswinning op zee. Om maar eens wat cijfertjes te noemen, die ik voor de gelegenheid uit mijn hoofd had geleerd. 

Ondertussen, terwijl ik dit typ, meldt het NOS journaal wel dat er in Japan een LHBTQ demonstratie was, maar niet dat in London nu vier dagen lang Extinction Rebellion aanwezig is in de openbare ruimte, met naar schatting 100.000 mensen en ondersteunt door 200 andere organisaties.Ook tijdens de marathon van London, dus, die gewonnen is door Sifan Hassan, wat het journaal wel laat zien. ‘Moét dat nou?’ dacht ik eerst. ‘Marathon-lopen’ is érg milieuvriendelijk. In 2018 was ik zelf in Londen toen, zo’n  onvergetelijke feestelijke lentedag in de zon, de hele stad op de been, geweldig vond ik het. Juist wél dan, wellicht…Het was ook EarthDay, dit weekend, en waar kun je meer mensen bereiken als op zo’n marathon die door de hele stad gaat. XR-Engeland heeft pas haar beleid veranderd , ze wil totaal niet meer de orde verstoren, alleen aanwezig zijn. Ook Carice van Houten sprak er. Zij maakte dezelfde gang als ik. Dat ineens doordringt hoe ernstig het is en dat je dan voelt dat je iéts wilt doen, en dat er ‘massa’ nodig is.

Ik stond dus buiten ‘low-risk’, zoals dat dan heet, tegenover degenenen die binnen zaten, ‘high-risk’, tien in totaal, die dus ook niet zomaar zullen vertrekken en zich uiteindelijk zullen laten arresteren door de politie. Het personeel in de bank bleek heel vriendelijk, ze konden gewoon in een kring in de hal zitten, en de sfeer was er gezellig. Er werden liedjes met een ukelele gezongen en ze aten baklava en andere zoetigheden, nog van het Suikerfeest, en dropjes,  waar ik buiten ook deelgenoot van werd. En toen, bij de sluiting van de bank, om 16.00 uur kwam de politie dus en Handhaving, met vijf  auto’s, twee busjes, twee agenten op een motor. 

Ik vond het verder opperbest, om daar buiten te staan. Af en toe wiegde ik wat mee op de muziek van het draaiorgel, iets verderop in de hoofdstraat. Laat ik inschatten, dat 90% van de mensen gewoon langs je heen loopt. En de overigen knikken, glimlachen, knipogen,steken een duim op, of  zeggen al doorlopend ‘ik ben het ermee eens’ en ‘daarom zit ik ook zelf bij de ASN bank.’ Er was maar één vijandige opmerking van een meneer die zei:’ Ga eens wat nuttigs doen.’

 Het leukst was een langer gesprekje met een man, christen, zo vertelde hij, dus hij had heus wel iets met het rentmeesterschap van de aarde. Maar hij had een hekel aan dit soort vertoningen, maar daarom wilde hij er wel over in gesprek gaan. Het spandoek was al weg, ik stond er met mijn zelfgemaakte bordje: ‘(Uit) Vluchten kan niet meer.’ . Op het laatst zei hij: ‘Ik heb heel wat bommetjes af laten gaan, maar jij bleef rustig en uitleggen waarom je hier staat. Ik heb daar respect voor. Ik ga er nog eens over nadenken. Succes.’ 

En een andere oude mevrouw in een scootmobiel vond ik ook hartverwarmend. Ik zat aan de overkant op een bankje een boterham te eten, het spandoek had ik al naar binnen gebracht, want degene die het gemaakt had wilde het wel graag terug, voordat ze gearresteerd werd. Ze stevende op mij af en begon in mijn haren te plukken, daar zat iets in. ‘Ik hoef alle details niet te weten’, zei ze. ‘Maar ik wil niet dat je zometeen voor aap staat, voor de bank.’

Betrokken en actief. Extinction Rebellion.

 En toen was het zo’n heerlijke lentedag. Dan wil ik vroeg het bedje uit, dat gaat van zelf. Die lichte groene lentewaas tegemoet. Want heel eerlijk; ik wandel soms wel meer dan een week niet in het bos. Want ik ben al in het bos, denk ik dan. Alleen als ik iets nieuws verwacht, ga ik.

Tijdens deze ochtendwandeling dacht ik aan het besef dat ik afgelopen Zaterdagavond kreeg tijdens de muziekspecial op de BBC over Carole King. Haar all time favorite klassieke en iconische LP Tapestry waarvan ik alle liedjes als mantra’s ken, heb ik helemaal niet zelf gekocht! Vader duwde mij dat eens zomaar in de hand, evenals de dubbel-LP Fill Your Head with Rock en een dik boek van Bob Dylan met teksten en tekeningen. Tesamen vormen zij het begin van mijn muzieksmaak. Er zat ook een boekje vol artiesten bij die dubbel LP, die ik helemaal heb uitgevlooid. Ik was nog zó jong dat ik dat meisje met dat dikke zuurstokachtige lolly-snoep, op de achterkant raar vond, zonder de sexuele connotatie te kunnen maken. Ik wilde even dat ik in zijn hoofd kon kruipen, want zelf luisterde hij nooit naar muziek en hij heeft ook nooit nagevraagd wat ik er allemaal van vond. Ik dénk nu, dat indertijd deze LP’s en Bob Dylan als must-haves te boek stonden in de studentenkringen waar hij als universitair hoofddocent mee betrokken was. Een ‘opvoedkundige impuls’, zoiets moet het zijn geweest, waarvan ik nu pas zie hoezeer deze gelukt is.

Terug gekomen uit het bos, rook het wéér vaag naar gas in mijn huisje. De geiserman kwam en ik hoorde hem hardop zeggen: ‘je bent me er eentje, boefje!’. Zijn hoofd weggedoken achter de kastddeur mét het geluid van schroeven en draaien, dus het kon niet zo zijn dat hij even mobiel aan het bellen was, met zijn zoontje ofzo. Bleek dat hij alles waarmee hij bezig was, ‘boefjes’ noemde. Ik vond dit zó schattig, deze persoonlijke verbinding met het spul om hem heen.

Dezelfde sfeer vind ik terug bij Extinction Rebellion waarvan ik een vergadering bijwoonde en op deze avond een Zoom-meeting, voor een briefing van een actie die binnenkort op stapel staat. Ik merk dat ik zelf af moet van mijn vage vooroordeel, duidelijk gevoed door de media en ook de politiek. Dat het gaat over de linkse vleugel van de complotdenkers, die geen vertrouwen meer hebben in de overheid, mensen die op het punt zouden staan van radicalisering. ‘Klimaatdrammers’…‘een stelletje gekken die op de snelweg gaan zitten’, hoorde ik Rutte in een tussenzin zeggen. Ik zie allemaal zeer betrokken en eerder zachtaardige mensen. (Ook Carice van Houten heeft zich aangesloten, meldt ze aan Halina van Reijn, in hun podcast MAN UP, Carice en Halina.) Waar het bij de ‘check-in’,  het voorstellingsrondje dus, gewoon is dat je zegt wat je vóelt, niet wat je werk is of ander apen-trommelgeroffel op de eigen borst. Er zijn nieuwe flyers en een boekje uit, waar rebellen vertellen waarom ze actief zijn geworden. Wetenschappelijk  is bekend, dat wanneer 3,5% van de wereldbevolking actief aanwezig is in de openbare ruimte , dat voor een politiek kantelmoment zorgt. In Nederland zijn dat 600.000 mensen. 

Sorry, voor de eventuele overlast het kan even niet anders, is de toon. 

PS:

Ook Olga Zuiderhoek heeft zich aangesloten. Bij Khalid & Sophie vanavond,  liet ze beelden zien van rebellen op de A12, gecombineerd met musici in de studio, die muziek uit de zevende van Beethoven spelen. Op die dag speelde een orkest dit in de buurt van de snelweg,  ter ondersteuning van Extinction Rebellion.

Dagfoto’s

 De sporen van herten in het zand.

En de héél kleine witte bloemetjes in de zon.

Zondagse mijmering (2). What is home, mum?

Alle cultuur is irrationeel, een kwestie van gevoel, smaak, ervaring, traditie. Dat geldt ook voor alle religie. Elk mens wordt ergens ingeworpen, je kunt zelf niet kiezen wat de dingen zijn waartoe je je hebt te verhouden. Ga je mee, in dat wat je meekrijgt van huis? Breek je, kies je andere paden of doe je daartoe tenminste een poging? De vraag daaronder, waar je een antwoord op probeert te vinden is veel dieper, zit veel dichter op je huid. In de graphic novel van Saba Khan, een tweede generatie Pakistaanse immigrant die leeft in Oost-Londen verkent zij alle  hoeken en gaten omtrent deze vraag: ‘What is home, mum?’ ook de titel van het boek. Hierboven zie je haar als jonger meisje, toen ze nog net geen hoofddoek hoefde te dragen, in gesprek met haar oom. Godsdienst en cultuur en verbeelding met elkaar verweven.

En dan is het de gewoonte dat je een hoofddoek gaat dragen…Je ontdekt dat je daarmee een buitenbeen blijft in de westerse samenleving. Ook nog als vrouw, die architect wil worden. Hoe nu verder, wat past bij je? … Waar en hoe ben je werkelijk thuis? Een levenslange zoektocht. 

En toen zag ik voor de derde keer de film A.I. van Steven Spielberg. Dat jongetje dat dus een robot is, is het personage waarin ik mij het allerbeste kan inleven. Het is de enige film waar ik vanaf het begin op het puntje van mijn stoel zit, terwijl iets in mij het tegelijk niet kan aanzien. Vanaf het begin krijg ik al bijna tranen in de ogen.  Dit is het moment dat hij weer wakker wordt, na 2000 jaar onder het ijs gelegen te hebben op de bodem van de bevroren atlantische oceaan bij New York. Er zit maar één programma zuiver in hem, zonder menselijke zwakheden of valsheid: Dat hij houdt van zijn moeder, onvoorwaardelijk. Maar die menselijke moeder heeft hem ooit in het bos achtergelaten en hij denkt dat dit komt omdat hij een robot is, geen echt, menselijk jongetje. Dit beeld kán eigenlijk helemaal niet. Je ziet het verlangen naar liefde in zijn bevroren gezicht, zoals appelbloesem besproeid wordt met water, en daardoor uiteindelijk toch vrucht kan worden.

Pure liefde. Niet aangetast door de wormen van het kwaad, het menselijk tekort…Als hij nou een echt jongetje wordt, dan zal zijn moeder weer van hem gaan houden…Dus hij ging op zoek naar de blauwe fee, die van Pinokkio een echt jongetje heeft gemaakt en hij denkt haar gevonden te hebben. Het is als sprookje aanwezig in het pretpark op Coney Island. Hij weet niet dat het 2000 jaar later is, er bestaan geen mensen meer, er is alleen maar A.I. 

Die A.I. , die is blijven voortbestaan in bewegende lichamen, tappen de herinneringen uit het robot-jongetje, maar het ziet eruit alsof hij gezegend wordt. Hij ontwaakt in het huis waar hij ooit leefde, met de geluiden van toen. Hij denkt dat hij weet wie hij hoort: Mama! roept hij. Einde film. En jij keert weer terug naar die ene vraag: Wat is thuis, mama?

Ogen open en dicht. Natalie Merchant en Walt Whitman

Waarschijnlijk was het toch teveel van het goede: Twee dagen achter elkaar meer dan 60 kilometer fietsen, waarvan één dag met zware tegenwind en de derde dag mijn ‘staaroperatie-borduurwerkje’ af willen maken, gedeeltelijk van oud garen wat ik nog had. Dus de hele dag turen op de kruistekentjes en naald en draad. S’avonds al, voelde ik mijn ogen branden. En de volgende ochtend voelde ik hoezeer er ‘iets in mijn ogen’ zat. Veel meer dan ooit tevoren. De kunstlenzen natuurlijk en je mag niet wrijven, je eerste neiging. Dus ik dacht: ik geloof dat ik vandaag voornamelijk maar mijn ogen moet sluiten. Wat doe je dan? Muziek luisteren is dan de enige optie.

Dus ik zat ineens in het leven van Natalie Merchant(1963). Ik kende haar niet maar werd getriggerd door een interview in NRC met de kop, dat het moed vergt om lief te hebben. Ik zag haar eerst in huidige vorm, een grijzende vrouw, net iets jonger dan ik zelf ben en daarna jong en huppelend met lang bruin haar op een podium. Ik beluisterde haar eerste solo-album ‘Tigerlily’ uit 1995. Heel handig, op haar website kun je door de beginletter in te typen van een liedje dan de lyrics simultaan erbij lezen, terwijl je luistert. Af en toe dus éven mijn ogen opendoen en door de ooghaartjes kijken. Ik vond deze video, waar ze tussen heel jong en oud is. Ze zingt The Letter, hier het laatste gedeelte. Want in het liedje zit misschien het recept van ‘lief-hebben’: de mooie dingen onthouden en koesteren, niet verbitterd worden omdat de ander je teleurstelt of zelfs verlaten heeft. Zó begint dit liedje: als ik je een brief zou schrijven, zou deze vol verwijt en verbittering zitten…om dan vloeiend verder te gaan in: nee, toch niet.

Haar liedjes zijn allen zeer gelaagd, als poëzie of kleine verhaaltjes. Vaak vanuit het perspectief van degenen die het moeilijk hebben op de sociale en economische ladder. Vanochtend bleek ze twee uur geleden haar nieuwste album ‘Keep Your Courage’ op YouTube gezet te hebben, met de songteksten. In dit album komt 26 keer het woord ‘liefde’ voor. Deze kan ik vandaag dus gaan beluisteren, want ik voel mijn ogen wel iets minder, maar ze roepen toch om rust. Dit liedje is een ode aan de zeer invloedrijke dichter Walt Whitman. Niet alleen in de Amerikaanse cultuur, maar ook voor mezelf. Voor het eerst gelezen in mijn puberteit: Leaves of Grass’. Een hele reeks gedichten, als liederen, waar hij het kleine en het grote in de natuur, het universum en zichzelf viert. ‘I celebrate myself’, zijn de beroemde beginregels. (En uit ‘Songs of Innocence’: To see the World in a Grain of Sand /and a Heaven in an Wild Fower/ Hold Infinty in the Palm of your Hands/  And Eternity in an Hour. O, nee! Bij nadere inzien, met gesloten ogen: Die laatste vier regels zijn van William Blake. Maar ik laat ze hier toch maar staan: ze komen uit dezelfde ervaring.) Natuurlijk werd Whitman in zijn tijd van narcisme en ketterij beschuldigd. Maar voor mij gaat het om dat wat ik uiteindelijk ‘Het geheim van het leven’ noem. Die enorme levenskracht, vitaliteit, waar alles tot in de kern gevuld is met liefde. Sommige noemen het ‘Het Leven’ of  ‘Energie’. Anderen noemen het ‘God’.

Vrouwen aan de rafelranden: Hans Baluschek

Het is 6.00uur in de ochtendschemering en ik word wakker van de vele vogeltjes die hun eerste deuntjes zingen. Dat duurde een kwartiertje en nu is het weer stil. Het is zoiets van ‘Morning has broken ’weet je het al?!, oké dan kunnen we weer even op één oor.’  Bij het kleine tweede paasdagvuur zongen we, een groepje vrouwen en één man, liedjes waar vrouwen in voorkwamen. Suzanne takes you with her, hé tante Julia, Denise-Denise, Michelle my Belle, Celia your breaking my heart, Ze drinkt ranja met een rietje-mijn Sophietje, Annabel het wordt niks zonder jou-, Angie, en nog veel meer. Grappig, ze kenden ‘Sweet Caroline’ niet; het is maar net in welke kringen je verkeert. Ik  had een prachtige fietstocht achter de rug; door de Hoge Veluwe en de Ooypolder in lentetooi.

Op de terugweg, gisteren, langs het Arnhems Museum. De ontdekking van de schilder Hans Balluschek.(1870-1935). Wat is er veel empathie in zijn schildersblik. Dit soort dames uit eind 19e begin 20ste eeuw, herkenbaar aan het soort kleren, kende ik alleen uit schilderijen van  bijvoorbeeld Monet en Renoir; flanerend, met parasollen, op een feest of in een tuin. Hier zie je vrouwen achter de schermen, in de rafelrand van die gegoede burgersamenleving. De ‘dames van plezier’ uitrustend na een nacht werk, in de ochtend.

En hier zie je dames koffie drinken, ergens in Berlijn. Er blijken plaatsen te zijn waar dit kan: je krijgt heet water geschonken en het servies, je neemt zelf koffie(poeder) en iets te eten mee. Opnieuw zijn het vrouwen uit de arbeidersklasse. Een dagje uit samen, maar je ziet de zorgen op hun gezichten, die er bijna karikaturaal van worden. Hoe die koffie uit de kan druipt, bruine vlekken op dat witte servies; het leven is niet volmaakt of Instagram-waardig.

‘Zwerfersfatsoen’, heet dit schilderij. De positie van alleenstaande vrouwen in die tijd was niet best. Aangeschoten wild. Tenzij je een plekje vindt waar je rusten kan, ergens buiten de stad. 

Zijn oog voor vrouwen die in het nachtleven werken, is vol mededogen. Hier toont hij ze, bijna als een zwerm, tegen een oneindige horizon. Geen man in beeld en alleen jij ziet ze, de kijker naar dit schilderij.

Dit schilderij heet: ‘Zomeridylle’. Iedereen droomt van een eigen plekje op de aarde, dat je zelf bewerken kan. Hetzij letterlijk of figuurlijk. Maar het zal ook altijd gepaard gaan met enige moeite, zoals te zien is in de houding van de vrouw, die enigszins uitgezakt op de stoel hangt.

 Er zijn ook schrijnende portretten van vrouwen in houtskool. Je weet niet hoe, maar je ziet het, dat de vrouw rechts een beetje gek is. Hans Baluschek had een groot liefdevol oog voor vrouwen, wat ook bleek dat hij aan vrouwen les gaf op de kunstacademie, wat toen dus not done was. Iemand moet de eerste zijn en dat doen. 

Goh, we hebben bij het vuur niet eens Let it Be gezongen, waarvan bekend is dat Mother Mary, hier letterlijk de moeder van Paul Mc Carthy was, niet ‘De heilige maagd Maria.’ We begonnen de hele zangpartij met een aanvankelijk beetje melige ‘We shall overcome’ omdat dit hét afgezaagde kampvuurliedje is, dat ik vanaf mijn kindertijd bij mijn eerste kampvuur op een zomerkamp al hoorde. En toch…niet voor niks, want het blijft een ijzersterk lied, gezongen op keerpunten in de geschiedenis: over menselijke kracht.

Pasen 2023: XR en de stekelige cactus van Samah Shihadi

Ik krijg nu ook mail van XR Global en ik ben opnieuw aangenaam verrast. XR wil meer zijn dan een activistische beweging. Ze probeert daaronder, achter de schermen, een andere cultuur te scheppen, die dat activisme voedt. In theologische, christelijke kringen zou men zeggen: het is allebei van belang: Actie en Contemplatie. En daar wordt dan het verhaal van Maria en Martha verteld: Martha was altijd druk en aan het zorgen en redderen, Maria zat liever stil te luisteren. En Jezus verkiest dan zelf Maria. Zij heeft het beste deel gekozen, zegt hij. (Lucas 10; 38-42). 

Bij XR is het misschien omgekeerd: Eerst is er het besef van de noodzaak tot actie, en daarnaast het besef dat deze actie ingebed is in ‘regeneratieve cultuur’. Ik word altijd blij als ik een nieuw term leer kennen, die meteen voor mij veelzeggend is. Nú snap ik beter waarom er een kring werd gemaakt en iedereen daar even stil was en blij met het eten dat er op tafel stond. En dat er een workshop van een hele dag is over ‘sociocratie’ en dat er in Global XR van gedachten wordt gewisseld en waar je zelf ook aan kan deelnemen, wat dat zou kunnen zijn voor jou: ‘Regeneratieve Cultuur’

Ik denk nu aan deze tekening van Samah Shihadi (1987). Zij heeft haar eerste grote solotentoonstelling Roots in Museum More in Gorsel. Een terugkerend thema in haar monumentale tekeningen, is een stekelige inheemse cactus. Die groeit nu in verlaten rotsachtige woestijngebieden, waar ooit Palestijnen leefden. Ze zijn van hun grond gejaagd door de zionisten die voor deden doen komen dat die gebieden al leeg en verlaten waren, zodat daar wel een Israëlitische nederzetting gebouwd kon worden. Maar zo was het niet. Deze cactus is het symbool geworden van geduld en verzet.

Zij tekent haar Palestijnse familie aan tafel, heeft oog voor de gewassen die het land geeft, zoals het vijgenblad, maar heeft ook oog voor ‘het surrealistische’. Ze woont nu in Haifa in Israël en  ze tekent een werkelijkheid die er nu niet meer is, of soms toch wel, en waarvan ze verlangt dat deze letterlijk vaste grond onder haar voeten wordt. De jonge vrouw die in veel tekeningen is afgebeeld, lijkt op haarzelf. 

Ja, het is Pasen nu. De hoop dat de steen wordt weg gerold en je weer in het volle licht kunt staan, is universeel. Het verlangen naar opstanding en nieuw leven is overal aanwezig.

The Passion: Leun op mij

 Ja, ik ben mij wél heel goed bewust, dat het deze week de Goede Week is in christelijke kringen. Al doe ik daar niks meer aan. Terwijl ik jaren en jaren op een rij dit heel intensief heb mee beleefd in een klooster.  Te beginnen met  Witte Donderdag, gisteren, met het ritueel van de ‘voetenwassing’ én waar ook, daarna, de ‘instelling van de eucharistie’ gevierd wordt. De abdis wast de voeten van enkelen, zoals Jezus zijn voeten laat wassen door Maria Magdalena, de laatste keer dat hij met zijn vrienden eet. Zó werd dat gisteren verteld in The Passion. Één van de omslagmomenten voor Judas, die niet snapt dat Jezus een vrouw die ‘slechte dingen’ deed zo toelaat en zich als trouwe leerling niet gezien voelt en daarom het thema van dit jaar ‘Leun op mij’ zal verlaten.

Opmerkelijk dit jaar: het ongelovige perspectief, vertelt door Thomas van Luyn, die de tekst zelf schreef. Sommigen geloven dat Jezus na zijn kruisiging verrezen is, ik zelf niet, kijk naar mijn naam, maar het staat je vrij om dat wél te geloven…is ongeveer wat hij zei. Niks is zwart-wit, was de boodschap ook, maar als je je bewust wordt dat alle mensen gelijk zijn, wellicht wordt het dan mogelijk om, net als Jezus, lief te hebben, iedereen inclusief,  en kun je die uitnodiging waar maken: ‘Leun op mij’. Gezongen als eindlied, gospel-achting door Jezus, het koor en de volledige cast. Ook Buddy Vedder, die heel goed een donkere, bozige, broedende Judas vertolkte, straalde alweer, op dat gigantische podium in de stromende regen in Harlingen. Vlak van te voren zong Marijn Waardenburg als Maria bij het kruis, terwijl hij daar nog aan hangt, dat zag je doordat er afbeeldingen werden geprojecteerd van schilderijen van bloedende voeten met de spijkers erin, Jezus met zijn doornenkroon en hangend hoofd, en tenslotte het perspectief van boven, van Dali. Ze zong ‘grijs’, zelf zeer geraakt, zei ze achteraf. Ook doordat de kruisdragers van dat lichtende kruis hand in hand om haar heen stonden, en die wisten dat ook de kleur grijs hun wereld kleurde. Zoals een man en zijn dochter, wier vrouw en moeder ALS had.

Alles draait voor mij om ‘de verrijzeniservaring’, die in geen ander verhaal zo heftig verteld wordt, als in de bijbel. De kracht van de mensheid: altijd weer opstaan, desondanks. Dát steeds weer gewaar worden, door de eeuwen en eeuwen heen, dat zou genoeg troost kunnen geven, zonder het geloof dat Jezus werkelijk uit de dood verrezen is. Ik zag het deze week ook weer in het prachtige boek, dat ik van W. uit Nieuw Zeeland kreeg. Als boekhandelaar weet ze elke keer weer exact de juiste snaar te raken. Al vroeg ze zich af, of ik het niet te ‘onspiritueel’ zou vinden… Dat hangt dan toch een beetje aan je, zelfs bij beste vrienden, als je jarenlang een kamer in een klooster bewoond hebt. En dat ‘alleen in een boshuisje met veel stilte’ versterkt dat vast ook nog wel. 

Het boek uitgegeven door The School of Life, opgericht door Alain de Botton, geeft ruimte voor het besef dat  het leven óók zwaar is, nooit alleen maar leuk en licht. Zonder religie, tóch religieus zijn, in de betekenis van: voortdurend verbinding blijven leggen tussen jou en elk ander, elke levenservaring. Hoe de warmte van dagelijkse dingen en ontmoetingen, de eenvoud van kleine geneugten, oog hebben voor kwetsbaarheid en schoonheid, je behoeden tegen wanhoop. Ik zag het intens geschilderd door Gwen John. Hoe a Corner of the Artist’s Room in Paris (1907-1909) ook zegt: Leun op mij.

Extinction Rebellion

 Ik heb mij aangesloten bij Extinction Rebellion (XR). Je kunt er geen lid van worden, vertelde een vrouw mij. XR is géén organisatie, heeft geen leiders of hiërarchie, het is sociocratisch; het is een maatschappelijke beweging. Iedereen kan een groep oprichten of iets verzinnen om te gaan doen. In Frankrijk is er nu een spel ontwikkeld, met draden zodat inzichtelijk wordt hoe al die ‘spelers’ rondom klimaatopwarming met elkaar te maken hebben. Je richten op het onderwijs zet misschien ook echte zoden aan de dijk. Zij zelf had eerst lokaal wat gedaan, werd toen toch gedreven om naar Den Haag te gaan, ging ‘per ongeluk’ op de snelweg zitten en toen stond ze ineens in lichte paniek voor de rechter. Wat had ze nou gedaan?! Toen keek ze om zich heen naar de andere vijftien ‘mede-rebellen’, die allemaal zó rustig waren. Dat werd zij ook. De rechter stuurde ze weer naar huis en vond het geen zaak voor rechtsvervolging. Het OM ging in hoger beroep. Ook die tweede rechter oordeelde hetzelfde en wilde de zaak seponeren. Nu wil XR zélf doorgaan, tot het Europese Gerechtshof. De rechtsgang beschouwt ze nu als een vorm van dialoog. Blijven praten dus, over een zaak die ons allen ter harte gaat. Niemand wil dat de aarde en haar soorten zichzelf vernietigt. Alhoewel de aarde waarschijnlijk wel door zal gaan, zei een vrouw van minstens mijn leeftijd, tijdens de  lunch aan lange picknicktafels in de zon.’Maar of er dan nog mensen op leven?’, dat zal de vraag zijn. ‘Enkelen zullen er wel overleven’, zei weer iemand anders.

Wat ik zelf allemaal zal gaan doen, dat weet ik niet. Ik wist alleen dat de vraag van Greta Thunberg op het einde van het Klimaatboek, maandenlang in mij bleef hangen: “Wat doe jij?“  En: Hoop moet je ‘verdienen’, met ander woorden; het heeft handen en voeten nodig. Hopen dat het allemaal wel meevalt en het goed zal komen, óf de hoop al hebben opgegeven en denken het komt niet meer goed, is eigenlijk ‘luchtfietserij’: dit woord komt nu in mij op. 

Vooralsnog was ik meteen aangenaam verrast, al via de kennismaking op internet, over de professionaliteit en het al doordacht hebben, wie en wat je wilt zijn. Allereerst: volstrekt vreedzaam. Én: je ‘moet’ er zelf plezier aan beleven en ook aan elkaar. En: XR is autonoom en je bent zelf ook autonoom. Dit alles zag ik terug op deze eerste middag dat ik meedeed. Voor het eten werd er met meer dan dertig mensen een kring gevormd in het gras. Of je elkaars handen wilde vastpakken. En dan even stil zijn en blij zijn met al het eten dat er op tafel stond. Er waren houten stempels van letters, logo’s en vignetten, met een laser uit hout gesneden. Op Instagram was er al geopperd dat XR haar spandoeken door een commercieel Chinees bedrijf ofzo laat maken. Maar nee hoor, het is ambachtelijk zelf gedaan. Er was een workshop om te leren klimmen in bomen. Later hoorde ik dat er binnenkort een workshop mindfulness is. Binnenkort is er een actie rondom een bos in Eerbeek en daartoe heb ik zelve meegeholpen met twee spandoeken. XR is hierbij géén  inatiefnemer: in Eerbeek was er allang weerstand om deze bomen te kappen, XR hoort daarvan en vraagt dan of deze groep ondersteuning wil.

Toen had ik nog zin om nog een spandoek te maken, met een zelfverzonnen tekst. Op het laatste nippertje en er moesten veel letters op het doek. Maar na er al twee mee gemaakt te hebben, was ik ‘in the flow’ met het verfrolletje en drukten twee anderen het op het laken. ‘Goede tekst’, zeiden meerderen die erlangs liepen. Ben benieuwd of het een keertje op de tv te zien is. Veel haalt het nationale beeld niet. Wél dat orkestje dat gespeeld had bij de A12. Niét hoe XR het waterkanon beplakt had met bloemkransen en de regenboog.

Tja, zo is het: ik zit liever thuis. Maar… 

In de avond kreeg ik nog foto’s van een actie van de avond ervoor. Één die zich ook op internationaal niveau afspeelt: Het blinddoeken van standbeelden, waar de ogen nog gesloten waren voor de klimaatverandering. Nu was dit in Apeldoorn. Er hebben zich  in de groep zo’n honderd mensen aangesloten. In Arnhem is het nog veel groter, in de leeftijd van 27 tot 75 jaar, met héél veel subgroepjes. De jongen, ook autistisch, bleef doorscrollen op zijn telefoon. Ik ga niet op de snelweg zitten, maar standbeelden een blinddoek geven,  is een actie waar ik wel mee aan wil doen. Het voelt ook een beetje als terug in mijn studententijd. Willen meewerken aan een kritische massa van mensen, zoveel dat dit uiteindelijk voor een maatschappelijk omslagpunt kan zorgen.Dat er urgentie is en dat het ertoe doet, als je iets onderneemt.

Brave New World in De Fundatie

 Zondagochtend. Eindelijk weer een veelbelovende heldere hemel bij het openen van de gordijnen. Ik heb in al die regendagen mijn tijd doorgebracht met muziek en een borduurwerkje. Dat zomaar zonder bril te kunnen. Maar op enkele meters van mij af, wordt het wel wat vager. Onverwachte bewegingen zoals tóch per ongeluk bukken, of in de wind met een hark buiten, leverde op, dat ik mijn ogen meteen extra voelde. Alsof er zandkorrels in zitten, is de beschrijving van het ziekenhuis. Heel gewoon bij dit herstel. Voor mij een reden om me toch maar rustig te houden, totdat het stabiel is. Daarbij stel ik mij voor, die kunstlenzen in mijn ogen niet echt meer te voelen; dat ze dan vergroeid zijn met mijn lichaam.

Ik heb ook dagelijks nagenoten van de fantastische tentoonstelling Brave New World in museum De Fundatie in Zwolle. Curator: Hans den Hartog Jager, die mij is opgevallen sinds een eerdere tentoonstelling aldaar, die over ‘licht’ ging. Wat kan een goede curator een extra dimensie toevoegen, jouw blikveld richten en je gevoelswereld verruimen, door de uitgekozen kunst in een nieuw perspectief te plaatsen, daarmee een eigen wereld creërend. Hij koos zestien kunstenaars wereldwijd waarvan hij meent dat deze de 21ste eeuw mee vorm geven: Ze doen verslag van een rijke nieuwe energieke wereld, waar moed, eigenzinnigheid en het verwerken van de eigen culturele geschiedenis en particuliere ervaring een verbinding maken met universele ervaring.

Elke schilder doet dit op een volstrekt eigen wijze. Louis Fratino doet het letterlijk: zijn schilderijen lijken autobiografisch, je ziet zijn eigen homoseksuele werkelijkheid, hij beeldt zichzelf af. Maar toch..je kruipt onder zijn huid en je herkent al die ervaring. Melancholie, mijmering, de kracht van ontmoeting, extase, de stilte van afzondering; dat in jouw hoofd zoveel werelden samen komen.

Neo Matloga, zuidafrikaan, pakt het weer heel anders aan. Je ziet huiselijke taferelen, waar mensen converseren, een kaartje leggen, elkaar aankijken. Of toch niet? Er zijn ogen, uitgescheurd uit foto’s die jou direct aankijken. Handen die te groot zijn, een arm te futiel. En de mensen zijn samengesteld: ze hebben mannelijke en vrouwelijke trekken tegelijkertijd. Het label ‘transgender’ wordt nutteloos. Dit zit allemaal ook in mij, die beweging en die rust tegelijk, de verwondering en de onrust. 

En de Rus Sanya Kantarovsky zet je voortdurend op een ander been, door in verschillende stijlen te schilderen en elk schilderij is als het ware een scène uit een film of uit verhalen die wereldwijd verteld worden. Het afgehakte hoofd van Johannes de Doper in stemmig donkerblauw, hangt naast ‘Petrus’ op zijn kop in een bloemig zorgeloos landschap. En alles heeft toch ook een ondertoon van humor. Zó voelt de wereld aan als je jouw voelsprieten blijft uitstrekken.

En dan dit ene schilderij van de Pakistaanse Salman Toor , zo smeuïg geschilderd met vette penseelstreken, meer hing er ook niet, bleek nadat ik een paar keer rondgelopen was, omdat ik dacht een zaaltje gemist te hebben. Maar het is genoeg dat hij bij zal blijven en gelukkig zijn er in de bijgaande catalogus meerdere werken afgebeeld. Dit quasi nonchalante, hoe hier verteld wordt over afstand en nabijheid … en de jongens hebben mijn ‘eeuwige leeftijd’: zó oud en zo ongeveer is het voortdurend in mij.

Deze tentoonstelling riep het ‘Biënnale-gevoel’ op. Vier kunstenaars kende ik ook al van daaruit, en er waren véél meer vrouwen dan mannen, elf naast vijf, vergelijkbaar als in ‘The Milk of Dreams’; en ook het witte westerse perspectief lijkt voorgoed door broken.  Ik zou er dus wel weer gaan willen kijken, zoals ik op de Biënnale ook dagelijks terugkeer. Één lang dagdeel is te weinig om zoveel naar je toe te laten komen, dat vraagt om meer fysieke ontmoeting.