Nazomers Veluws Weekend

Dit stukje in de Hoge Veluwe heb ik bijna drie jaar geleden de naam ‘de eeuwige jachtvelden’ gegeven. Daar staat de Boom van Broer. Het grootste gedeelte van het jaar zijn de kleuren er lichtgelig-bruin, maar nu was het paars. De bloeiende heide ruikt zoetig, alsof alles er bewierookt is.

Het was een nazomerse dag. Ik kon er in de zon liggen, maar er waren ook flinke regenbuien, ik school met een parapluutje onder een klein eikenboompje. In de avond graasden er in alle rust herten, in dat oeroude gedeelte, waar de familie meer dan 55 jaar geleden ook heenreed om in de avondschemering naar wild te kijken. Er zijn nu geen moeflons meer. Ze zijn opgegeten door de wolven. De dynamiek van bewegende dieren die in dialoog dit gebied met elkaar deelden, is verdwenen. 

Het Kootwijkerzand: ik kende dit gebied nog niet. Wat uitgestrekt. Mooi om eens in te  gaan dwalen, met een mooie fietstocht heen-en-terug door bos en heide en langs dat bijzondere gebouw van Radio Kootwijk. Het was het meest stille deel van Nederland, vandaar de bouw van deze radiozender om daarmee ooit met het Overzeese Gebied, de kolonie Indonesië, in contact te staan. Het was nu ook stil, in het weekend, maar door de week hoor je er vast veel schoten, want een deel van het gebied is nu Nederlands grootste schietterrein. 

Nu was er : Theater op ‘t Zand: een festival van één dag. Zo had ik op de valreep van deze zomer toch nog een Oerol-ervaring. Na New York geniet ik ook weer anders van mijn omgeving. Nee, dat heb je daar niet en nergens in Amerika: van deze natuurgebieden waar een fietspad door meandert en je naar believen afstapt en je aan de kant van het weggetje kunt liggen op de grond.

Ik stel me voor om een geboren New Yorker te zijn en je niks anders kent dan die volledig bewoonde leefomgeving waar alles in kan gebeuren en het op elke hoek anders kan zijn. Dan wordt je plotseling hiernaar toe overgeplant. Dan komt er wellicht maar één woord uit je: Amazing.

Extinction Rebellion: Als je maar iéts doet (2)

 Ik was een kleuter en mijn opa nam mij heel vroeg in de ochtend mee.  Achterop de fiets, door een leeg Den Haag, van Voorburg naar naar het strand van Scheveningen. Wij gingen daar zeesterren kijken. Er lagen er tallozen op het strand en van mijn opa mocht ik er eentje uitzoeken. Die namen we mee terug, in een potje met water.

Ik zat op de lagere school en we gingen met alle kinderen uit de buurt met vlindernetjes naar die paarse, zoetgeurende vlinderstruik, helemaal achterin in de achtertuin van een hoekhuis in het lange achterom-pad, waar we ook grenswachtertje speelden. Die vlinderstruik  was zó vol met allerlei soorten vlinders, dat het paars van de struik zelf soms nauwelijks te zien was. We waren er een hele middag zoet.

Ik ging voor het eerst, na mijn studententijd in 2010 weer naar Venetië. Ik viel zo voor de stad dat ik er daarna jaarlijks naar terugkeerde. Toen was er al sprake van het project Moses, een grote dam in de lagune tussen het eiland het Lido en Venetië zelf. Die kon omhoog wanneer het hoog water was, zodat Venetië daartegen beschermd zou worden. De prognose was toen dat deze twee keer per jaar nodig zou zijn. Vorig jaar was de dam dan eindelijk klaar. Het bleek al 50(!) keer nodig om deze in werking te stellen. Dit heeft gevolg voor het waterleven in de lagune. De zoet-zout waterbalans is verstoord.Vissen sterven uit, het water gaat stinken en  leeft niet meer. 

Ik was in India aan de zuidkust. Daar bleek de visvangst sinds de tsunami in de Indische Oceaan van 2004, drastisch te zijn afgenomen. Ook is het gevaarlijker geworden voor de vissers om met hun kleine bootjes de zee op te gaan.’De zee is onrustig geworden’, zei men.

Dit zijn voorbeelden uit mijn eigen leven, hoezeer de natuur in meer dan een halve eeuw al geheel veranderd is. Kinderen van nu hebben nog nooit een zeester op het strand gezien, ze weten niet wat een vlindernetje is. Enzovoort. Hoe zal dat straks zijn voor hún kinderen?… Niet alleen zal de aarde nog leger zijn wat betreft dieren en biodiversiteit, ze zullen moeten leven met zeer extreme weersomstandigheden. Alsof dat deze zomer ook niet al uitgebreid gebleken is. Al die bosbranden, die verschroeide aarde, de ontheemding, wereldwijd. De overstromingen en het ijs dat smelt. Je kent de riedel en toch wordt de noodklok niet geluid in het nieuws. De behandeling ervan zou moeten zijn als tijdens de Coronatijd: élke dag op de voorpagina en elke dag de maatregelen die nodig zijn om dit scenario te keren…Maar de urgentie wordt niet op deze manier ervaren. Omdat de wereld  om je heen, nog best wel oké lijkt. Tenzij je die toerist was op de camping die in Europa weggespoeld werd, of in de bossen van Canada, of op Hawaï of…Alleen dan komt het dichtbij. Zélf dacht ik nog even om dit jaar toch weer naar Venetië te gaan kamperen, maar zag toen in de live-cam, dat de storm er het zicht ontnam en de grijze golven de brug en de zijkanten van een klein kanaal in Venetië overspoelden. Ik weet ook, dat ik de eerste jaren er zorgeloos kampeerde, maar de laatste jaren het enkele keren al spannend vond of de heftige regenval, de sterke wind en de donder en bliksem aan mijn tent zouden voorbij gaan. Die Nederlanders wier auto en kampeermateriaal vernietigd was, waren blij om in ieder geval zélf ongehavend, weer terug te zijn in het veilige Nederland.Voor zolang als dat duurt. Want de rijzende zeespiegel zal in de toekomst ook half Nederland onder water kunnen zetten. Kun je dan je kleinkinderen of zelfs je eigen kinderen nog aankijken? Als deze aan je vragen: Maar jullie wisten dat toch? De wetenschap was toen toch ook al glashelder? Jullie konden in die 25 jaar heel veel redden en betekenen, maar jullie leefden gewoon door, voortdrijvend op eigen comfort, niet verder dan je eigen neus lang was.

Ja, maar… ik wist het wel maar voelde mij machteloos, zeg je dan misschien. Ik kon in mijn eentje toch niks veranderen? … Ja, het klopt. In je eentje maakt het helemaal niet uit of je minder gaat vliegen of minder vlees eet, of je afval scheidt, of geen auto rijdt. Maar de wetenschap heeft óók uitgewezen, dat wanneer 3% van de wereldbevolking zich wél roert in de openbare ruimte, de politiek en bedrijven dan hun koers zullen veranderen. Via enkele sufragettes is het feminisme geboren en het vrouwenkiesrecht er gekomen. Door de massa aan mensen bij de mars naar de vrijheid in Washington, zestig jaar geleden, waar ook Martin Luther King zijn droom uitsprak, via Black Lives Matter, gaan politici nu schoorvoetend over de drempel om excuses voor het slavernij verleden te maken. Alleen hebben we rondom het klimaat niet zoveel tijd. De klok tikt.

Dus? …. Kijk in je eigen leven wat je zelf al hebt waargenomen hoezeer de biodiversiteit in de natuur al aan het sterven was. En doe iéts! Ga op 9 September naar Den Haag. Of breng het gesprek op gang in je eigen omgeving. Of?… Maakt niet uit wát. Extinction Rebellion klinkt voor velen té hard en té opruiend. Maar de naam verwijst allleen maar naar jezelf. Dat je niet alleen wil toekijken, hoe al het leven op aarde verdwijnt. Misschien was Pro Life wel een betere naam geweest voor deze beweging van mensen. Maar tja, die naam was al vergeven…Kun je jouw latere zelf nog in de ogen kijken? Als je dan moet zeggen: Maar ik hóópte wel op een goede afloop. Maar hoop heeft handen en voeten nodig, jouw stem; dan wordt deze pas werkelijkheid.

Extinction Rebellion: Als je maar iéts doet

 Op de laatste vergadering van Extinction Rebellion zei ik (voor de grap) dat ik VVD stemde. Verwarring alom. Want mensen van XR stemmen dus in het algemeen links. Of links-radicaal. Het punt dat ik wilde maken is, dat het belang en de urgentie van de klimaatcrisis eigenlijk alle partijen zou moeten overstijgen. De documentaire Breaking Bounderies op Netflix toont dit glashelder. Maar dat is precies het probleem. Links neemt het ‘thema’ op in het verkiezingsprogramma, rechts hoor je er niet over. Het is zo algemeen menselijk : je houdt je het liefst vast aan de vredige, pastorale sfeer, zoals ik dat gisteren weer zag op de Hoge Veluwe. Dat het allemaal wel ‘goed’ is, of goed komt…Je wilt graag converseren over fijne en mooie vakantie ervaringen, niet dat we in een tijd leven waar elke dag, elke maand telt, om zoveel mogelijk biodiversiteit voor de aarde te bewaren. Niet voor jezelf, maar voor toekomstige generaties. Of voor al degenen die nú al lijden onder deze klimaatcrisis.

Wát nu dan te doen? Het is een goed idee, vind ik, dat XR nu náást de blokkade op de A12, die door de overheid gecriminaliseerd wordt, óók een steun demonstratie op het Malieveld organiseert. Daar kan iedereen heen. Zoals in de bijna-nostalgie tijd dat er een grote mensenmassa demonstreerde tegen de kernwapens in Nederland. Maar iets in mij denkt dat het nu veel meer nodig is, om niet te demonstreren tégen iets, maar mensen wakker te schudden hoe groot de urgentie is van deze klimaatcrisis. Ja, teruggeredeneerd is het natuurlijk van de gekke, dat de overheid nog steeds subsidie geeft aan het ontwikkelen van technieken rondom fossiele brandstof, in plaats van datzelfde geld te investeren in het ontwikkelen van die transitie naar schone energie. Máár…zolang het onderwerp blijft hangen in het klassieke links-rechts verhaal, schiet de wereld hier niet mee op.

Tja, hoe nu verder?…Ik heb deze mensen niet voor niks ook willen fotograferen, denk ik nu. De klimaatcrisis gaat ons allen aan. Je kunt aan de kant blijven staan en vanuit de verte de natuur bewonderen en fotograferen en in een eigen coconnetje, door de telelens, jezelf zo dichtbij die natuur wanen. En dus denken: ach, uiteindelijk zal het wel goed komen en meevallen; alles rond die klimaatcrisis: Wat ik in het hier-en-nu meemaak aan mooie natuurervaringen, dat is er toch óók? Alles wat ik nu meepak, is mooi meegenomen en kan niemand mij meer afnemen. En de natuur is sterk gebleken, het heeft zich tot nu toe bést snel hersteld. Zoals het gat in de ozonlaag, daar hoor je niemand meer over.

 Ik zou willen dat iedereen tenminste zou práten over die urgentie rondom het klimaat. Het niet negeren of doodzwijgen in dagelijkse gesprekken. Geen stop! en nee! zeggen, maar Ja! dit gaat mij, of ik nu links of recht stem, aan. Want er is maar één planeet en de mens kan daar zomaar een tijdelijke bewoner van worden. Niet toekijken, maar iets doén, maakt niet uit wat. 

Publieke Werken

Ja, ik ben nog dagelijks óók in New York. Het is een soort van nieuw referentiekader geworden, waar ik ook andere dingen aan koppel en mij een grootser gevoel geeft hoezeer de moderne wereld in een héél snel tempo, gestalte heeft gekregen. De film Publieke Werken uit 2015 was op tv. Over de bouw van het Centraal Station in Amsterdam in 1888 en het idee dat daartegenover een sjiek hotel zou moeten verrijzen om al die reizigers meteen te kunnen herbergen. Het was het jaar dat er in NY een vreselijke winter sneeuwstorm was die velen het leven heeft gekost. De Brooklyn Bridge was al klaar en Grand Central Station bijna. Wát een tijd van versnelling in het je zelf kunnen verplaatsen!

 In de film gaat het ook over turfstekers in  Hoogeveen, die in de modder in plaggenhutten leefden. De enorme afstand en contrast in leefstijl tussen stad en platteland. Indirect maakte dit invoelbaar hoe op Manhattan dat contrast ook aanwezig was. De upperclass die letterlijk sky-high bouwde tegenover al die immigranten die als ratten in gebouwen, de tenements, in The Lower Eastside  dicht op elkaar in smerige omstandigheden leefden. Deze turfstekers krijgen door twee idealistische neven de mogelijkheid om zich te laten verschepen naar Amerika. Één ervan, vioolbouwer, is de eigenaar van één van de huisjes die moeten wijken voor het Victoria hotel. Hij denkt 50.000 gulden te kunnen vragen om zich te laten uitkopen, het geld voor de overtocht. De kijker weet de afloop daarvan, want dat kun je nu nog zo in Amsterdam zien: Het Victoriahotel heeft om zijn huis gebouwd. Al die immigranten vanuit Europa naar Amerika: dat lijkt ook op de huidige mensensmokkel. Er werden ook halverwege op de oceaan mensen overboord gekieperd, van wie de overtocht niet betaald bleek door de malafide bemiddelaar. 

Dit is een reiziger uit de  12e-13e eeuw, die ik in NY tegenkwam. Het is de Japanse bedelmonnik Shonin die nu voor de boeddhistische kerk staat. Door de hoed zie je dat hij op reis is. Het beeld heeft een lange, lange reis gemaakt. Het stond één mile vanaf de plek waar de atoombom in Hiroshima is gevallen. De kleuren zijn een gevolg van de chemische processen. 

Ik krijg nu elke dag van de New York Times een bericht over iets wat er speelt. Deze verslaggever bezocht dit beeld, nu de film ‘Oppenheimer’ zo’n wereldwijd succes is. Want de knappe koppen die de bom ontwikkelden kwamen grotendeels uit Manhattan. Zo heette hun missie ook: The Manhattan Project. Het beeld is in 1950 aan de United Nations, die ook in NY zetelt, geschonken als symbool van de vrede. Die hadden er geen plek voor (!) en toen is het aangekocht door de eerste boeddhistische organisatie die in NY zich settelde. Aanvankelijk stond deze kerk in een armoedig wijk, nu niet meer: Riverside Drive werd een sjieke buurt.

Zo doet alles, werkelijk álles in NY verslag van de enorme dynamiek en beweging en creativiteit die er in mensen aanwezig is. Toevallig zag ik voor het eerst iets van het centrum, het midden van Manhattan met Union Square, The Empire Statebuilding, The Flatiron, Bryant Park, op die ene dag die ook gaat over de hoogmoed van de mens: De dag dat de lucht er oranje kleurde met de hoogste luchtvervuiling die ooit gemeten is, door de bosbranden in Canada. 

Die klimaatcrisis, die als een soort van langzame atoombom de wereld aan het veranderen is…Dat contrast dus: al die arbeiders die vanaf de 19e eeuw zonder hoogtevrees gebouwd hebben én de mogelijke val van de wereld nu…Op elke wandeling in NY is grootse en kleine inventiviteit te zien. Zoals die grappige kleine kassen die tijdens de Corona aan mensen in een cocon de gelegenheid gaf om toch van de horeca te genieten. Of dat gekke gebouw, als een soort van dennenappel met geschubde laagjes dat bij de Hudson verrezen is en dat je gratis kan beklimmen om er te genieten van alle uitzichten die elk laag je geeft.

Ja, mensen kunnen zéér veel verschillende uitzichten creëren en soms loopt de reis niet goed af. Maar je hoopt op een goede afloop van al die publieke werken.

 

Zo’n-dag…waar alles even klopt

Gisteren, Zondag, was het zo’n speciale dag, waar alles even in harmonie is en alles goéd, met van die magische momenten. Het is de ervaring die je in een kerk ook hoopt te beleven: Alles en iedereen verbonden, hoop op een rechtvaardige wereld, waar liefde zichtbaar en voelbaar is. Het begon ermee dat ik mij koesterde in de vroege ochtendzon. Het was hier werkelijk helemaal STIL. Alleen wat vogeltjes tjilpten bescheiden overal rondom mij, onzichtbaar aanwezig, op één roodborstje na, die vlakbij, mij ook nog eens aan keek. 

Ik liep weer naar binnen en vond in een la, bovenop, een oude ansichtkaart uit Ravenna. Ik weet dat ik er een heel aantal destijds gekocht had, alle mozaïeken daar bewonderend, samen met Moeder. Deze kaart was mij eerder niet opgevallen, ik wist niet eens dat deze mijn boshuisje bereikt hadden. Op de kaart twee herten die uit een waterbron drinken, met achter hen een venster, waar niks te zien is. Díe past hier wel en ik plakte deze achter de ‘vuurvliegjes’-waxine houder, die ik de dag ervoor bevestigd had. Die herten, pas zag ik er weer enkelen terwijl ik fietste, ze komen uit psalm 42: Gelijk het hert dat reikt naar waar het water stroomt, zó in verlangen reikt mijn ziel naar u, o God.

O, de psalmen…er zijn zoveel jaren geweest, in mijn kloostertijd, dat ze wekelijks door mij heen gingen. Wat is het toch een prachtig taalspel; poëzie, waar er woorden gegeven zijn aan die ervaring, dat verlangen, dat de mensheid onrustig én wakker houdt: wij zijn tot zoveel meer in staat dan de alledaagse grauwheid waar begeerte en macht en het eigen ego de boventoon voeren. Maar ook die zwartheid wordt in de psalmen uitgebreid benoemd, met telkens weer het aansporen, om je ervan te bevrijden. Het woord of concept die de spil is van deze ontworsteling, heet hier ‘God’. Je moet waarschijnlijk een ultiem woord hebben, om te kunnen verwijzen naar dat wat in de menselijke potentie aanwezig is…Maar het woord is uiteindelijk zonder beeltenis; leeg en abstract, zoals dat venster in het mozaïek van Ravenna.

Daarna fietste ik naar de Hoge Veluwe, op zoek naar licht, warmte en ruimte. Dat is er niet op die manier in de beslotenheid van de eiken, dennenbomen en berk bij mijn boshuisje. Heerlijk om je te koesteren in de warmte en in het zand te liggen, dat zich voegt naar je eigen lichaam.

Ik herlas er o.a. Erik, of het klein Insectenboek. Destijds als tiener sloeg het in als een bom. Ik wilde ook een Erik zijn ‘tussen het gras en de bijen en de vlinders die met elkander vrijen’, dichtte ik toen. Nú viel mij ook het milde commentaar op, dat in feite gaat over het onzinnige gedrag van mensen, verpakt in een sprookje. En toen…hoorde ik een krachtig gezoem en daalde er een glanzende zwarte meikever neer, die langdurig kroop op mijn picknickkleed en steeds bij mij in de buurt wilde komen, terwijl ik steeds ging verzitten op het kleed, om haar de ruimte te geven. Het leek alsof Godfried Bomans goedkeurend vanaf de kaft van het boekje meekeek.

Leuk is dat. Alsof alles op deze dag even klopte in het universum.

Familieplek (2), Etc.

Vorige week had ik een intense herbeleving. Ik was kind, een jaar of zeven, schat ik nu in, en ik at een belegd broodje op de paarse deken, grofgewoven, ruikend naar de stationcar waar het altijd in de achterbak lag. Ik keek naar het zonlicht door de naaldboom heen. Ouders en broertjes en zusje waren er ook, want  het was op de familieplek op de Hoge Veluwe. Maar ze waren niet in beeld, alleen hun geroezemoes. Ik dacht: ‘Dit duurt voor altijd. O, nee, want je kunt ook dood gaan. Wat is dood? Ik kan me er niks bij voorstellen. Dit blíj́ft dus, voor altijd.’ Het was intens: ik wás dat kind weer, ik voelde een oneindige toekomst voor mij, ik werd alweer wat ongedurig, om weer boven op de berg in het zand verder te kunnen gaan met de bouw van de takkenhut. 

De ervaring bleef dagen bij me.

Gisteren zag ik Kapsalon Romy op de tv. Over de oma van Romy, die een kapsalon heeft en dementie krijgt. Ineens stond het dichter bij me, door deze ervaring. Ik denk: zó werkt het. Je bent weer even je eigen jongere zelf, het is zó levensecht, en je brein maakt net niet meer de connectie met het heden. En de mensen die er in dat heden zijn, die worden de mensen die er zijn in die sterke jeugdervaring, waardoor het allemaal nog levensechter is. Zélf verander je niet. Je houdt een gevoel van jezelf zijn, je bent alleen een soort van tijdsreiziger geworden. En als de tijdsmachine dan hapert en je komt weer even in de huidige tijd, dan begrijp je er niks van, je voelt je ontheemd en hoe kan dat nou dat iedereen zegt dat waar jij bent niet klopt? En wie zijn dat trouwens, al die mensen die net doen alsof ze jou kennen? 

Ik fietste vanuit mijn stadshuis weer naar mijn boshuisje langs de familieplek en at er broodjes op exact dezelfde plek als pakweg 55 jaar geleden. Er staan nu drie picnickbanken, de zandverstuiving is gedeeltelijk afgegraven en er groeien dennenbomen op. Er staan meerdere auto’s, want het is ook het startpunt van een rondwandeling, deels wel nog met zandverstuiving, achter de familieplek. Tóch weer prima uitgekozen door Vader en Moeder:  Deze plek die we jarenlang voor ons alleen hadden met wijdse stille uitzichten op de heide, de bomen en de schaduwrijke beschutting van de grote vliegden. Als ik mij klein maak en door mijn oogharen kijk, weet ik weer precies hoe ik als kind droomde, midden in de natuur, in het zand  en het bos.

Maar de grote vliegden, die deze familieplek  markeert, was vroeger véél groter. En nee, dat is niet omdat ik zelf niet meer klein ben. Het kan niet anders dat die vliegden helemaal beneden, een kind is, als het ware, van de boom die er ooit oorspronkelijke stond. En de drie bomen waar ik nu, al hurkende tegenaan kijk, dat zijn dan ook uitlopers van diezelfde grote vliegden, een soort van kleinkinderen. Want ooit was alle grond om mij heen geel zand en keken we de diepte in, naar de auto en onze ouders die daar in de schaduw hun boekjes lazen. Broertjes en ik;  bezig met het graven van een diepe kuil en het verzamelen van takken voor de muur van de hut. Zusje was daar nog te klein voor, die speelde onder op de deken en ik zie haar er ook slapen op haar mollige armpjes. Jongste zusje was nog niet geboren.

Als ik een paar stappen terug doe, iets verderaf, dan klopt het hele plaatje. Zand en onze vliegden en daar staat als het ware, de grote Simca geparkeerd. Al is het heden nu zo anders en ben ik er nu alleen: het blijft bij mij, die vanzelfsprekende hechte familieband van ooit.

PS

Natuurlijk weet ik dat ik het vaker over de Hoge Veluwe heb gehad en deze familieplek. Vanaf 2010 en in 2016 was ik er voor het laatst met Moeder en Zusje. En zo vind ik ook weer een heel oude foto terug.

Astroid City. Superposition. L’envol. Anatomy of Time + 1

Ik heb de afgelopen dagen dus acht films bekeken, vaker achter elkaar, met een kleine pauze waarin ik mijn benen strekte. Zo zag ik mijn eigen stad even kort als een toerist. Want de avondschemering is nog nooit de tijd geweest, om in mijn stad te wandelen. Het is er bést druk. Vol met voornamelijk jonge mensen op de terrassen. O, ja: het is een studentenstad. Maar er waren ook aardig wat toeristen. En wellicht: Oekraïners? … Kleinere, wat bleke mensen; een klein meisje met een scheef brilletje op haar neus houdt haar moeder stevig bij de hand. Er woont ook een grotere gemeenschap Polen rondom Nijmegen, weet ik uit mijn wijkcentrum ervaring, ik heb er weleens een Poolse dag meegemaakt. Dat zou dus ook kunnen. Ook toen zag ik een menssoort-type die ik eerder niet bewust op mijn netvlies had. Zoals ik dit in NY ook voortdurend had.

In het kader dat dit blog óók mijn geheugen is, stop ik nu meerdere trailers van die films in dit blog. Hoef ik het ‘later’ alleen maar aan te klikken om iets van deze filmervaring terug te krijgen. Niét Astroid City van Wes Anderson: een vermakelijke film, die je kunt bekijken alsof je in een levend stripboek kijkt: een héél kleurig geheel, waar elke scène als een plaatje is, met een beetje absurd verhaal. Toch maar wél die Deense film, waar een kunstenaarsstel met hun zoontje in een huis in een bos gaan wonen voor een jaar. Met het doel niemand te zien, op zoek naar zichzelf en ze maken er een podcast van, met één polaroid foto per keer, die ze versturen via een brievenbus. Totdat blijkt dat er een parallelle werkelijkheid is. Dat  levert voor de film horror en spanning op, maar tegelijk wordt er een relatiedrama vertelt. Hoe kan het uitpakken als jouw andere zelf, nét anders omgaat met de ontrouw in de relatie… Superposition heette de film. 

Deze film wordt vooral levensecht door de fysieke uitstraling van één van de hoofdrolspelers: de verwonde soldaat uit de eerste Wereldoorlog, die een begenadigde houtbewerker blijkt te zijn. Die kop en die handen…Je ziet hem zijn dochter grootbrengen in een boerderij achteraf, zij blijkt zeer muzikaal. De impact van deze film is er alleen omdat je die groot, op het witte doek bekijkt. In ene keer ervaarde ik het verschil tussen reproducties in een boek bekijken óf het echte in een museum: Op jouw tv een film bekijken die voor de bioscoop bedoeld is, is eigenlijk hetzelfde.

En dan deze film uit Thailand. Er zat iets bekends in de behandeling van beelden die ik ook zag in Thaise films op de Biënnale in Venetië: de camera vlakbij én tegelijkertijd er ook langs scherend.Alsof het vereeuwigen van tijd, wat filmen ook is, gepaard gaat met het bewustzijn dat dit helemaal nooit kan, want alles gaat voorbij en elk moment is uniek. Ik weet niet precies wat ik hier zeg…Maar de woorden zijn ingegeven door de film zelf, die Anatomy of Time heet. Mooi, en ik was ook even weer in de wereld van de tropen.

En dit was zo’n tedere en lieve film, ook. Over vier mensen die op het punt staan om zelfmoord te plegen, daarvan respijt krijgen en in zeven dagen kunnen onderzoeken hoe het leven was gegaan, als ze er nog waren geweest. In de maalstroom van het leven vergeet je vaak je waarden; dat wat er écht toe doet. Waarom leef je eigenlijk en wat wil je eruit halen, hoe te leven zonder jezelf te verdoven?  Geen zombie zijn, maar wakker. 

Vakantie-mijmering

 Zo. Dat is een waar genoegen. Om maar vijf minuutjes te lopen voor verse croissantjes voor het ontbijt en verse vruchtensap. (Terwijl ik dit ongeveer nooit gedaan heb toen ik hier permanent er altijd was.) Om gewoon in mijn nakie te kunnen lopen uit de douche, om mijn eigen spullen hier te kunnen laten rondslingeren en ze niet telkens achter mijn rug te hoeven op ruimen. Semi Langdurige Logé is zelf nu op vakantie en ik heb het huis een weekje voor mij alleen. Heerlijk.

Ik heb, sinds NY wel een rare tic ontwikkeld. Ik denk steeds: wat is er op de volgende hoek, wanneer kom ik weer in een ander sfeertje? De hele binnenstad hier, zou in NY de een of andere wijk kunnen zijn, ik zou dan wolkenkrabbers of weer iets héél anders kunnen verwachten als ik door bleef wandelen. Hier niet. Gisteren, aan het water van de Berendonk dacht ik: Nee, dat is er niet in NY: omsloten water met strandgelegenheid. Er is wel groot water in Central Park, maar dat is het waterbasin voor heel de stad,daar mag je dus niet zwemmen. Wél de fantasie die door de werkelijkheid kan spelen, want het gebouw van de film Ghostbusters, waar vanuit de spoken NY willen overnemen, met de twee torens, is te zien aan de horizon. 

Maar ook in NY spelen kinderen met water, zitten jongeren gezellig met hun mobieltjes bij elkaar. Alleen de entourage! Aan de ene kant de machtige rivier de Hudson en dan een oneindig perspectief de horizon in, daar waar Manhattan eindigt, en de belofte van de dynamiek van de stad naast je, aan de andere kant. Op de Pride op Fifth Avenue weet je, dat dáár waar de bomen zijn, tegenover wat oude huizen, je gewoon weer even rustig op een stoeltje kunt bijkomen van alle drukte. Nee, de Canal Parade, waar ik wel ook een aantal malen bij was, of op de tv keek, de laatste jaren, heb ik dit jaar aan mij voorbij laten gaan.

Het is vakantie in Nederland, ik heb een kuddementaliteit, en vind het dan leuk om óók die sfeer mee te maken in de dierentuin. Al die ouders met hun kinderen, zó enthousiast. Onlangs zei iemand heel stellig: Nee, naar de dierentuin ga ik niet, daar zie je alleen maar dieren die in een gevangenis leven, zó zielig. Heel even denk ik dan : O, ja, eigenlijk gek om dat zo leuk te vinden. Maar als ik dan ongeveer oog aan oog met een zeekoe sta, vind ik dat alleen maar LEUK, klaar uit. 

Ik ben ook in mijn stad omdat er een Zomerpas verkrijgbaar is: voor 19,95€,  vier weken lang onbeperkt naar de film. Dus ik zag allereerst Barbie (onverwachts ook met een emotionele laag, verder  alleen met een grote glimlach bekeken) en Oppenheimer,; helemaal een Christopher Nolan film, een man met ook iets van een identiteitscrisis, zwevend tussen herinneringen, tijdslagen en verschillende perspectieven door elkaar. Mijn kijkervaring werd een beetje bedorven doordat ik de woorden van de ‘Art-directory-of- photgraphy’ niet van mij af kon zettten: Hoyte van Hoytema vertelde in Zomergasten dat hij met een brommende zware mini-koelkast-camera alles analoog heeft gefilmd zonder digitale bewerking. Vlakbij de acteurs dus, voor wie het ook een opgave is om zo te acteren.

De film die mij écht ontroerde was de derde film die ik bekeek. Over een jongetje uit Korea dat in Canada opgroeit met zijn moeder. Riceboy werd vertaald met ‘poepchinees’, zo werd ik ook nog weleens uitgescholden, door tieners, terwijl ik als kleuter bij de poort van de kleuterschool wachtte tot ik werd opgehaald… De impact van ‘anders-zijn’ is waarschijnlijk véél groter dan ik bij bewustzijn heb. Getuige mijn jubel dat ik in NY geheel niet opviel en mengde in het grotere geheel.

NY en haar geschiedenis

Door dit boek,o.a., ben ik nog dagelijks met New York bezig. Het weegt bijna drie kilo, schat ik in, en is, denk ik, hét naslagwerk dat ook nog eens gekoppeld is aan een documentaire die in haar geheel op YouTube te zien is. Elk hoofdstuk is een aflevering van meer dan drie uur. 

Je wordt je vooral bewust, dat de geschiedenis van NewYork er niet eentje is, die gaat over veldslagen en hoge heren en generaals, maar dat heel NY is ontstaan door de gewone mensen, de grote toestromen van over de hele wereld. Dat de hoop op een beter leven in het DNA van NY is gaan zitten. En natuurlijk was er veel strijd, tijden dat het erop leek dat het nooit meer goed zou komen met NY, zoals de hoge graad aan criminaliteit, de moorden, de onderwereld, eerst in de ‘Maffia-tijd’ en later tussen 1970- 1990. Maar telkens opnieuw bleek de veerkracht van NY, stonden er mensen op om de oorspronkelijke democratische geest en het besef dat NY van alle mensen is, arm en rijk, hoog en laag, ontzettend divers, te bewaren. 

De diversiteit van NY blijkt bijvoorbeeld uit de slachtoffers van de Twin Towers: er waren 92 nationaliteiten. Allemaal dus met familie en gemeenschappen waaruit zij kwamen, maar allen óók New Yorker geworden. Ik lees het nu weer: deze aanslag heeft de mensen van NY zo lijkt het, voorgoed aan elkaar verbonden, iedereen met het besef: Wij gaan dit doorstaan, NY zal sterker dan ooit weer verrijzen. Ook de COVID-pandemie gaf dat laatste zetje: in het hart van NY stierven héél veel mensen. Ik herinner me nog zo’n foto van de rijen en rijen kartonnen doodskisten, vooralsnog geen tijd en geen plek om iedereen in de aarde te rusten te leggen… Maar NY lijkt na elke crisis er weer sterker uit te komen. Die dynamiek en een soort van optimisme en wilskracht: dát voelde ik, al wandelend, overal. Die geschiedenis die als archeologische lagen voor je is uitgespreid, in de gebouwen, de parken, de banken, de stoeltjes met tafeltjes en plantenbakken op zoveel plekken zorgvuldig neergezet,  en die je dan dagelijks ‘leest’: ik mis het. 

Dit lied, geschreven in 1894 , The Side Walks of New York, schijnt elke New Yorker in de één of ander versie wel te kennen. Vaak als eerste gezongen als een wiege- kinderliedje.Het leuke bij dit filmpje zijn de oude beelden. En toch: de straten en huizen, ze zijn er nog steeds, al verrezen daarachter hypermoderne wolkenkrabbers.

Het blijkt dat Harlem door de segregatie is ontstaan. Al die vrijgemaakte slaven, waar moesten die dan gaan wonen? Nee, ze hoorden nog niet, als gelijkwaardig bij het witte ras. Ze mochten allemaal in Harlem gaan wonen. En Harlem floreerde en het bleek dat dáár het hart ging kloppen van alle moderne jazz-pop-gospelmuziek. Witte mensen gingen noodgedwongen een avond uit in Harlem voor de dans, de swing, de emotie. Om daarna, in koetsen en later de auto’s,  gauw weer af te dalen naar het witte NY, geografisch gezien, want Harlem is het noordelijke gedeelte, het verafst gelegen van de zeehavens en het financiële hart in de zuidelijk punt, downtown.

Er was een heel grote kunstenaars scène. Ik had nog nooit gehoord van deze schilder: PalmerHayden.Het zou tijd worden, dat deze eens uitgebreid in het zonnetje wordt gezet op de Biënnale of de Documenta…Ik zie een kracht en levensoptimisme in deze schilderijen. Een meisje, dat in zijn tijd, toen nog helemaal niet vanzelfsprekend, nonchalant, aan het studeren is. Een zwarte man in een metro vol mensen met een kleurtje, ook toen lazen mensen dus veel in de metro, en misschien is het een toen nog niet vervuld verlangen dat je hier ziet: de zwarte man prominent in beeld in een ontspannen sfeer temidden van anderen.

Het blijkt dat de musical Showboat uit 1936 het begin is geweest van de hele musicaltraditie. En ook een grote invloed heeft gehad om de kloof tussen wit en zwart uiteindelijk te gaan dichten, de segregatie af te schaffen. Het werd een klassieker, dit lied. De universele ervaring dat wij voorbijgangers zijn, zittend bij een rivier, die door alle landen en langs alle naties, zonder aanziens des persoon, stroomt en blijft stromen.

Gedachte op Zondag

Wat leuk. Ik kreeg een mail van L. die meldde dat hij plots een Zegewens van mij zag op het einde van het liturgieboekje, deze Zondag. Ik lees het en denk: Ja, dat zou ik nu ook nog kunnen uitspreken, al is elke christelijke context bij mij geheel verdwenen. De Zegewens stamt nog uit de tijd dat ik in het klooster van de Clarissen regelmatig een meditatie begeleide, en drie jaren was dat rondom de psalmen, en dat eindigde dan met een Zegewens.

Niet zolang geleden hoorde ik mezelf over ‘de biotoop’, die het kloosterleven ook is. Dat je dit niet kunt vervangen, als je in een verzorgingstehuis woont, al is deze deels voor kloosterlingen, zijn er regelmatig vieringen, is er een goede pastorale dienst, waar je, als je vitaal bent zelf ook nog een steentje aan bijdraagt. Het gekke was, dat terwijl ik erover praatte, ik het verlangen daarnaar even heel goed voelde en weer wist waarom het toch wel 15 jaar van mijn leven een wezenlijk bestanddeel was. 

Natuurlijk weet ik wel, dat leven in de stilte van mijn boshuisje, hier ook iets mee te maken heeft. Maar het is tóch anders in die biotoop van het klooster, omdat je daar met meerdere mensen hebt besloten om te leven rondom…? Tja, ‘de eeuwige’ noemde ik ‘het’, hier, als meest gepersonaliseerd woord in de Zegewens.  Nu zou ik wellicht zeggen: de potentie in elk mens dat vol leven, licht en vreugde is: ‘Levend Licht’, zijn de laatste twee woorden van de Zegewens. 

Want tja…die andere tendens is evenzeer in mensen aanwezig: naar donkerte, vernietiging en breuk. Niet eens altijd zó bewust of bedoeld. En juist in datzelfde  kloosterleven, ben ik dat óók in gelijke mate tegengekomen: wreedheid, negeren van elkaar, subtiel en geheimgehouden misbruik van macht…Exact de reden waarom ik uiteindelijk mij niét meer veilig en thuis voelde in kloosters…

Het regent dat het giet, met een grijs scherm van water voor mij. De terrasdeuren staan open. Ik luister naar  de filmmuziek van de film Oppenheimer. Ik hoorde Quantum Mechanics in de podcast van Vroege Vogels van vandaag. Ik spitste gelijk mijn oren. Hier is zo duidelijk beide aanwezig: Het streven naar…Het Hogere, altijd verder en vooruit, net niet vals en bijna over de schreef. Zo ontwikkelde Oppenheimer de atoombom en brandde Icarus zijn vleugels en stortte uit de hemel naar beneden. En dan die basale grondtonen, die je bij de aarde houden. 

In het klooster, en wie weet doorgaans bij iedereen als verlangen aanwezig, streeft men vanuit de aarde naar de hemel: je zoekt het ultieme. Maar we zijn maar mensen, en de aarde is uiteindelijk de plek waar wij wonen.

PS: 

En zo wordt dit blog in toenemende mate mijn tastbare geheugen. Want ineens dacht ik: Ik heb het toch al eerder over deze Zegewens gehad, of niet? En ja hoor, in 2017 en 2018. Al twee blogjes gaan erover, met de titel Levend Licht. 

Sweet Dreams

Gisteren maakte ik spontaan een foto van dit bordje eten. Ik vond het ineens net een schilderijtje. En dacht ook: Wat is het toch bijzonder, om elke dag een bordje eten klaar te kunnen maken en dat rustig te kunnen opeten. En de variatie, waarin ik kan kiezen wat ik eet…In dit geval wist ik een paar uur eerder nog niet wat het werd. Ik had nog een vegan schijf in de koelkast, pasta is er ook altijd en er was nog een ui en een tomaat. Beetje weinig? Dus ik liep naar het supermmarktje op het vakantiepark hiernaast, kijken of er nog een 35% korting aanbieding was,  en nam uiteindelijk een pakje bevroren spinazie á la crème mee. Op het laatste moment gooide ik er nog wat pijnboompitten bij en plukte wat ruculablaadjes uit de tuin. En voilà. 

Ik kan er niks aan doen, maar ik denk dan ook aan al die klimaatvluchtelingen, die huis en haard moeten verlaten of wier oogst geheel mislukt is omdat het er te warm, te droog of te nat is en de storm alles heeft weg geslagen, vissers die niet meer kunnen leven van de zee…Enfin.

De aandacht voor…óók eten, maar ook de mensen, dieren en natuur en hoe ze zich tot elkaar verhouden, zie ik erg terug in de animatiefilms van de Japanse Studio Ghibli. De wijze waarop alles zo zorgvuldig en langzaam in beeld is gebracht, is zowel esthetisch heel bevredigend en er zit ook iets meditatiefs in. Ik ben fan van de films. Denk nu aan : My Neigbor Totoro, Howl’s Moving Castle, Kiky Deliverance Service. Spirited Way.  Ze zijn allemaal op Netflix te bekijken; ‘Sweet Dreams Are Made Of This’.

Het valt mij op hoe deze video uit 1983 geheel niet verouderd is, juist érg volkomen past in deze tijd. Een androgyne Annie Lennox wijst naar de wereldbol en ze loopt tussen de koeien en de tekst bevat óók een waarschuwing. Ik weet dat het mij niet gaat lukken geheel vegetarisch te worden, je moet je eigen beperkingen kennen. Maar ik blijf ook dromen van, gewoon, alleen  wat koeien in een wei, een wereldbol die draait en die wij met zorg in de hand kunnen nemen, terwijl deze ons tegelijkertijd draagt.

The Circle Game

Ik heb er, denk ik, weer één gevonden: een gereedschap dat de Neanderthalers 50.000 jaar geleden hier gebruikten. Het is vuursteen en die bewerkten ze dan en dat zie je aan de ‘schilfers’ die er niet meer zijn aan de randen. Hierdoor ontstonden schrapers, waarmee ze de huid van het vlees van dieren haalden, het vet van de huiden, het vlees van de botten. Ze joegen op dieren : in de warmer periodes op hyena’s, holenberen, holenleeuwen en in koudere periodes mammoeten, herten, wolharige neushoorns. En verder op alles wat hoeven heeft. Je moet de stenen zien als een soort van Zwitserse zakmes; alle kanten werden gebruikt. Die Neanderthalers leefden 10-14 meter onder de huidige bodem: in de loop van de tijd is daar veen en ander soorten grond bovenop gekomen. Je vindt die vuurstenen dus langs de kant van de rivier of in het bos, waar graafwerkzaamheden zijn geweest. Eentje vond ik bij de Waal, de andere twee hier, in het bos.

En dan heb ik deze dagen ook een andere verzameling aangelegd. Brilletjes die nu exact mijn ver zien corrigeren. Sinds mijn staaroperatie en de twee nieuwe kunstlenzen, kan ik zonder bril lezen en zie ik alles scherp tot ongeveer twee meter. Ik heb alle brilletjes in de mand in de kringloopwinkel opgezet en degenen die exact de juiste scherpte gaven gekocht, elk voor één euro, dus nu kan ik voorlopig even vooruit. De gedachte sprong in mijn hoofd, dat al deze brilletjes waarschijnlijk hebben behoord bij mensen die óók dezelfde staaroperatie hebben ondergaan. Want het zijn eenvoudige brilletjes met aan beide kanten hetzelfde glas. Alleen deze brilletjes kunnen makkelijk een nieuwe eigenaar vinden. Maar dat betekent…dat waarschijnlijk al die eerdere gebruikers nu dus dood zijn. Zo’n staaroperatie krijg je pas in een latere fase van je leven en dan houdt het een keer op. 

Het brengt je als vanzelf in een soort van cirkel van het leven: zowel dat Neanderthalers gereedschap als dat ‘gereedschap’ van deze tijd: beter kunnen zien. En er komt een moment dat ooit ‘iemand’ dit huisje leegruimt en dan komen die spullen wellicht wéér bij de kringloopwinkel?…Kringloop.

Daar past dat liedje bij van Joni Mitchell, The Circle Game. Hier zingt ze het als het ware vers van de pers, het was 1966. Ik kende het liedje niet, maar werd er op attent, door een verassingsoptreden, dat ze in July van dit jaar, samen met andere artiesten gaf, op het Newport Folkfestival. Ze heeft enkele jaren geleden een hersenbloeding gehad en de prognose was dat ze nooit meer zou kunnen zingen. Maar hier zingt ze weer; broos en veel lager.

Alle cellen in je lichaam schijnen zich na zeven jaar te hebben vernieuwd. Dus degene die ik nu ben, in deze verschijningsvorm, heeft een totaal andere materie, dan mijn jongere ik. Alles gaat voorbij en verandert voortdurend. Joni Mitchell is er nu nog en kan zelfs weer zingen. En je weet: ook dat gaat voorbij…Maar het ‘gereedschap van haar geest’ dat zij heeft voortgebracht, haar liedjes, zullen altijd blijven. Ze kunnen ter hand  genomen worden, weer gebruikt en de wereld ingaan, dan niet meer door haar, maar door anderen. Ze komen ergens anders terecht, tot hun recht. Zoals de brilletjes en de vuurstenen.

 

What Was I Made For?

Ik dacht na mijn vorige blog over de klimaatcrisis; laat ik voorlopig maar niet meer bloggen. Al die wisjes en wasjes, het valt in het niet bij die éne wetenschap: als de mensheid niet snel gaat handelen, dán… Maar het leven is ook die kaleidoscopische veelheid van dat wat altijd in beweging is. Zoals mijn uitzicht gedurende één ochtend. Van grijs bewolkt (jammer, waar blijft het aangename zomerweer?), naar ‘Ha, de zon schijnt!’ (meteen op het gras erin je koesteren), naar koude windvlagen en stromende regen, waardoor de terrastegels kort een spiegel worden. En dan is het in de nacht volle maan, (het was een supermaan; een lichtgelige, oranje-achtige grote bol), die alles rondom mij verlicht. En dan komt er een wolk voor en is het ineens aardedonker.

En de maan is kaal en lichtgeel, als een leeg projectiescherm voor de zon. Maar de aarde is als een blauwe glanzende knikker, door het water en de dampkring,  en er zijn maar weinig mensen die dit in het echt gezien hebben. Ik las ooit dat dit hen allen definitief veranderd had: méér respect en méér eerbied…Het besef dat alles wat je dierbaar is, zich dáár afspeelt en dat het tegelijk zó klein is in die immense ruimte van het heelal… Dus, ja: wanneer de mensheid dit verknalt voor zichzelf, ocenanografen begrijpen er op dit moment niks van, dat de zee in zo’n hoog tempo opwarmt, dát het aan het gebeuren was stond vast, maar de mate waarin, nu, dat hadden ze in het begin van het jaar niet kunnen voorspellen. De aarde zal ook als dode planeet in dat heelal blijven bestaan, het is maar één speldenprikje. 

Dit nieuwe liedje van Billie Eilish dat ze maakte voor de Barbie-film heb ik al vaker bekeken. Greta Gerwig, de regisseur, hoopte dat ze een liedje ervoor kon maken en draaide de film voor haar en stopte deze regelmatig om te vertellen wat de laag eronder was. Een dag later ofzo, kwam het liedje er zó uit. Om er een maand later achter te komen, dat ze dácht het speciaal voor de film gemaakt te hebben, maar dat elke zin over haar zelf gaat. Dus ze maakte een filmpje waar ze als een soort van Barbie kijkt naar de belangrijkste kleding van haarzelf, die ze sinds haar beroemdheid vanaf haar 16e gedragen heeft. In een jurk die haar doet herinneren aan de kleding van haar oma, met grote knopen, waar ze vroeger zo dol op was. Dan ben je nu 21, je hebt alles bereikt waar je  ook een heel leven over had kunnen doen. En dan wordt je vraag: What Was I Made For? 

Er komt een aardbeving en een storm en een regenbui, maar Barbie-Billie weet alles weer in te pakken en haar weg voor te zetten. En dan hoop ik maar, dat dit voor de mensheid ook zo zal zijn. Dat het toppunt van haar kunnen zal blijken in het behouden van zichzelf en de aarde. Op tijd genoeg afstand van zichzelf kunnen nemen, alle kleding eens bekijken en de vraag zelf beantwoorden: Waar ben ik voor gemaakt? Vast niet, om jezelf en het leven op de planeet te vernietigen. Iedereen wilt een bewoonbare toekomst.