Ja, ik ben nog dagelijks óók in New York. Het is een soort van nieuw referentiekader geworden, waar ik ook andere dingen aan koppel en mij een grootser gevoel geeft hoezeer de moderne wereld in een héél snel tempo, gestalte heeft gekregen. De film Publieke Werken uit 2015 was op tv. Over de bouw van het Centraal Station in Amsterdam in 1888 en het idee dat daartegenover een sjiek hotel zou moeten verrijzen om al die reizigers meteen te kunnen herbergen. Het was het jaar dat er in NY een vreselijke winter sneeuwstorm was die velen het leven heeft gekost. De Brooklyn Bridge was al klaar en Grand Central Station bijna. Wát een tijd van versnelling in het je zelf kunnen verplaatsen!
In de film gaat het ook over turfstekers in Hoogeveen, die in de modder in plaggenhutten leefden. De enorme afstand en contrast in leefstijl tussen stad en platteland. Indirect maakte dit invoelbaar hoe op Manhattan dat contrast ook aanwezig was. De upperclass die letterlijk sky-high bouwde tegenover al die immigranten die als ratten in gebouwen, de tenements, in The Lower Eastside dicht op elkaar in smerige omstandigheden leefden. Deze turfstekers krijgen door twee idealistische neven de mogelijkheid om zich te laten verschepen naar Amerika. Één ervan, vioolbouwer, is de eigenaar van één van de huisjes die moeten wijken voor het Victoria hotel. Hij denkt 50.000 gulden te kunnen vragen om zich te laten uitkopen, het geld voor de overtocht. De kijker weet de afloop daarvan, want dat kun je nu nog zo in Amsterdam zien: Het Victoriahotel heeft om zijn huis gebouwd. Al die immigranten vanuit Europa naar Amerika: dat lijkt ook op de huidige mensensmokkel. Er werden ook halverwege op de oceaan mensen overboord gekieperd, van wie de overtocht niet betaald bleek door de malafide bemiddelaar.
Dit is een reiziger uit de 12e-13e eeuw, die ik in NY tegenkwam. Het is de Japanse bedelmonnik Shonin die nu voor de boeddhistische kerk staat. Door de hoed zie je dat hij op reis is. Het beeld heeft een lange, lange reis gemaakt. Het stond één mile vanaf de plek waar de atoombom in Hiroshima is gevallen. De kleuren zijn een gevolg van de chemische processen.
Ik krijg nu elke dag van de New York Times een bericht over iets wat er speelt. Deze verslaggever bezocht dit beeld, nu de film ‘Oppenheimer’ zo’n wereldwijd succes is. Want de knappe koppen die de bom ontwikkelden kwamen grotendeels uit Manhattan. Zo heette hun missie ook: The Manhattan Project. Het beeld is in 1950 aan de United Nations, die ook in NY zetelt, geschonken als symbool van de vrede. Die hadden er geen plek voor (!) en toen is het aangekocht door de eerste boeddhistische organisatie die in NY zich settelde. Aanvankelijk stond deze kerk in een armoedig wijk, nu niet meer: Riverside Drive werd een sjieke buurt.
Zo doet alles, werkelijk álles in NY verslag van de enorme dynamiek en beweging en creativiteit die er in mensen aanwezig is. Toevallig zag ik voor het eerst iets van het centrum, het midden van Manhattan met Union Square, The Empire Statebuilding, The Flatiron, Bryant Park, op die ene dag die ook gaat over de hoogmoed van de mens: De dag dat de lucht er oranje kleurde met de hoogste luchtvervuiling die ooit gemeten is, door de bosbranden in Canada.
Die klimaatcrisis, die als een soort van langzame atoombom de wereld aan het veranderen is…Dat contrast dus: al die arbeiders die vanaf de 19e eeuw zonder hoogtevrees gebouwd hebben én de mogelijke val van de wereld nu…Op elke wandeling in NY is grootse en kleine inventiviteit te zien. Zoals die grappige kleine kassen die tijdens de Corona aan mensen in een cocon de gelegenheid gaf om toch van de horeca te genieten. Of dat gekke gebouw, als een soort van dennenappel met geschubde laagjes dat bij de Hudson verrezen is en dat je gratis kan beklimmen om er te genieten van alle uitzichten die elk laag je geeft.
Ja, mensen kunnen zéér veel verschillende uitzichten creëren en soms loopt de reis niet goed af. Maar je hoopt op een goede afloop van al die publieke werken.
