maandag 13 januari 2014

Melkmeisje en Malevich

Ik had weer eens zin in een shotje Amsterdam: dus een dagje almaar lopen, over het Waterlooplein, langs leuke winkels en de grachten, op het Museumplein op een bankje twee pasteitjes uit de Chinese bakkerij op de Zeedijk oppeuzelen en dan het Stedelijk Museum in voor de tentoonstelling van Malevich. Zijn ultieme schilderij, zo ongeveer, is een zwart vierkant. Hij vond het Suprematisme uit: alle kleur en vorm verdwijnen uiteindelijk in dat zwarte vierkant, dat verwijst naar 'íets' dat alles overstijgt en waarvan hij niet schroomt dit ook met een spirituele dimensie in verband te brengen.

Daarna ging ik het vernieuwde Rijksmuseum in, het was al later op de middag tegen sluitingstijd. Gewoontemens als ik ben, zocht ik naar 'Het verraad van Petrus van Rembrandt', een schilderij dat me overweldigde, al op de middelbare school. Ik kende toen ook iemand met hetzelfde soort gezicht als de afgebeelde Petrus, maar dan in een veel jongere versie. De gelaatstrekken van Petrus, op het moment dat een meisje zegt:' Ik ken jou!' en hij zegt; 'ík ben het niet', die universele dialoog die zo vaak in allerlei soorten van relaties herhaald wordt, die is zó goed getroffen. Je voelt ook de angst en twijfel van Petrus mee: hoe moeilijk het kan zijn om je zelf te zijn en te blijven.

Maar ik vond het schilderij niet. Daarvoor in de plaats stond ik in ene keer voor Het Melkmeisje van Vermeer. Het was al stil in de zaal, weinig mensen, het schilderij trok me naar zich toe, riep me als het ware aan. Ik had het nog nooit in het echt gezien, maar wel uitgekauwd en herkauwd op afbeeldingen. Daar word je blasé van en ingeslapen. Je denkt dat je het allemaal wel kent. Maar nu werd ik plotseling WAKKER. Jeetje, wat is dit mooi! Wat staat dat meisje daar in haar stevige eenvoud met zorgvuldigheid en vanzelfsprekendheid, die melk uit te schenken!

Het blauw van de lappen, het knisperende  knapperige brood, die ene spijker in de muur, de koffiemolen op de grond, de tegeltjes van de plinten. Haar werkarmen, het licht op haar, alles lijkt stil te staan, alleen de witte melk lijkt te stromen. Een mens. Ooit geleefd. Ooit vanzelfsprekend aanwezig in de wereld. Nu in staat om elke keer weer te verschijnen en te verrijzen, door dit schilderij.

Ik werd lyrisch, raakte even uit de tijd en de plaats verheven en dat gebeurde toen ik diep in de ronding keek van de schenkkan. Daar was het inktzwart, daar was alle kleur verdwenen en vlak daarnaast stroomde dat spierwitte straaltje van de melk. Uit de holte van de melkkan, leek de hele wereld van kleur, vorm en gedaante te verschijnen. Daar, in de diepte van die kan daar was het stil, daar ruste de melk die nu werd uitgeschonken, door dit meisje, die het als het ware aan de wereld gaf, die zichzelf geeft aan de wereld. Ik denk dat deze ervaring mogelijk werd gemaakt, doordat ik me tevoren had verdiept in de schilderkunst van Malevich.