Ik lees van Herta Muller (1953): Ademschommel. Zij is Roemeense van oorsprong en woont en werkt sinds 1987 in Duitsland. Vorig jaar won ze de Nobelpijs voor literatuur en dit is haar recentste boek. Het gaat over de periode Januari 1945, toen Roemenië die aan de kant van Hitler stond, al gecapituleerd had en de Duitstalige minderheid aldaar al de mensen van 16 tot 46 jaar moest uitleveren aan Rusland. Ze werden in treinen te werk gesteld voor de weder opbouw.Voorwaar geen pretje. Veel ontbering en onzekerheid en honger en zo. Maar Muller beschrijft het op een poëtische wijze, vol beelden uit de natuur en kleine details, waar je elk woord kunt proeven en kunt herkauwen. Snel lezen, dat lukt niet, de intensiteit komt pas binnen als je het op een welhaast meditatieve wijze leest. Korte zinnen, korte hoofdstukjes, één hoofdstukje per dag dus.
Vandaag las ik: 's Maandags keek ik hoe hij de geschoten hazen vilde. Zo naakt gevild, blauwachtig stijf en langgerekt leken de hazen op de Saksische turnsters aan het rek. De hazen werden gegeten. De huiden werden aan de schuur gespijkerd en na het drogen op zolder in een blikken kist gelegd. Elk half jaar kwam meneer Frankel ze halen. Vervolgens kwam hij niet meer. Meer wilde je niet weten. Hij was Joods, roodblond, lang, slank bijna zoals een haas. Ook de kleine Ferdi Reichner en zijn moeder, die bij ons beneden woonden, waren er niet meer.
Meer wilde je niet weten.
Tevoren las ik in Trouw over kardinaal Simonis, die bij Pauw en Witteman over het kinder misbruik bewust de beladen zin had gebezigd: Wir haben ess nicht gewusst. Een zin die in de afgelopen halve eeuw is gaan betekenen: wij wisten het wel, maar we hebben de verantwoordelijkheid ontlopen. Maar Simonis heeft deze maatschappelijke betekenisverschuiving van het letterlijke: Wir haben ess nicht gewusst geheel gemist. Hij dacht de critici vast voor te zijn, door alvast maar zelf te melden dat men het niet geweten heeft.
Het geeft precies aan hoezeer de katholieke kerk de echte, emotionele aansluiting met het huidige tijdbestek mist. Wie nu bijvoorbeeld de uitspraak:' het enige recht van de vrouw is het aanrecht', letterlijk zou nemen, die heeft de hele emancipatiebeweging gemist. Simonis wist in zijn ambtsperiode van tien gevallen. Tien. Die hij allemaal in de doofpot heeft gestopt. En dat is best bewerkelijk, ook. Sussen, sturen, smoren. Tien jonge haasjes stiekem te drogen te leggen, ergens op een zolder. Terwijl seksueel misbruik toen ook al strafbaar was.
Simonis bedoelt niet te zeggen dat hij van niks wist. 'Meer wilde hij niet weten', dat is de exacte verwoording van zijn manier van doen. En dit handelen dat is precies gelijk aan dat van zoveel brave Duitsers indertijd. En minder brave: namelijk degenen die in die hele hierarchische nazi -machtsstructuur en -ambtenarij een aan zienlijke, comfortabele positie bekleedden en die niet in de waagschaal wilden stellen. Zoals Simonis: Meer wilde je niet weten.
