De Dame met de Eenhoorn: zes grote tapijten uit de Middeleeuwen, 15e eeuw. In museum Cluny in Parijs is de interpretatie: het gaat hier over de vijf zintuigen in hiërarchische lijn van belangrijkheid: het minst is het Gevoel en dan Smaak…etc en Zicht is het hoogste. Tot slot is er het tapijt ‘Aan mijn enige verlangen’, de woorden die boven de tent waar de dame in staat, staan. Ze noemen dit een raadsel; zou het verwijzen naar een zesde zintuig en heeft het wellicht iets met het hart te maken? … Zó zijn de tapijten dus ook opgehangen, in een rondgang in één zaal.
Ik zag de tapijten voor het eerst toen ik 22 jaar was, ofzo, als het ware de leeftijd van de dame, en voor mij ging het zonder nadenken over iemand die zocht naar haar gevoel, haar diepste zelf, iemand met zelfbewustzijn én ze vindt zichzelf: uiteindelijk kan ze de hoorn van de eenhoorn vastpakken. De eenhoorn stond voor: de verbeelding, de droom, de sprookjesachtige fantasie, je intuïtie, dat wat je leidt en vormt terwijl dit niet in de harde werkelijkheid aanwezig is. Een afbeelding van dit moment was jarenlang in de vorm van een ansichtkaart, wel ergens in mijn leefruimte aanwezig. Het beeld is altijd met mij mee gegaan: Blijf in touch met je gevoel.
Mijn interpretatie volgt dus een omgekeerde weg: Eerst is er de wereld vol bezit en rijkdom en de dame geeft aan dat haar enige verlangen is, om hier afstand van te doen, gesymboliseerd in de juwelen die ze in een doosje stopt.
Op de drie volgenden is haar bediende nog aanwezig: bij Gehoor, waar de dame muziek maakt op een orgeltje. Bij Smaak; waar zij het voedsel in een schaal aanreikt voor de vogel. Bij Reuk waar ze ingrediënten aanreikt voor een geurbolletje.
Ik denk dat eerst Reuk en Gehoor benoemd worden, omdat daar nog het aardse bezit van een tafel en een bankje waar eerst haar schoothondje op zit, te zien zijn. En dan volgt Smaak: De Dame staat plotsklaps in weelderige natuur, voor een haag met rozen. De leeuw en de eenhoorn in volle glorie flankeren haar feestelijk, de vlaggen wapperen, en ook haar hondje heeft zich gevleid op de rand van het kleed dat ze aanheeft.
Het feest van het leven tenmidden van de natuur. Smaak was ook bij de eerste ‘kerkvaders’, kluizenaars in de woestijn, zoals Cassianus, een prominent zintuig; dat het mogelijk is de zoete smaak van God te proeven.
En dan is de dame alleen. Geen ander mens meer en de leeuw en de eenhoorn vlakbij naast haar zijde. De leeuw is voor mij het symbool van de macht en die kijkt hier weg. De eenhoorn daarentegen heeft zijn poten op haar schoot en de dame zit en streelt hem, terwijl ze in de andere hand een spiegel vasthoudt. De dame richt haar spiegel en de eenhoorn ziet zichzelf gereflecteerd, de dame en de eenhoorn zien en ontmoeten elkaar.
Ook heur haar is een indicatie van een voortgaand proces. Daar waar zij haar enige verlangen uit, onder een tent, is het nog kort, daarna verborgen en opgebonden en de dame draagt rijke gewaden.
Maar hier, waar zij ziet, is het lang en golft het langs haar lichaam.
En dan staat zij, met in de ene hand zelf het vaandel en in de andere hand omvat zij de hoorn. Haar jurk is eenvoudiger, ontdaan van alle franje. Alleen een diadeem en het haar als grootste sieraad. Samson in de Bijbel ontleent ook aan zijn haar, zijn kracht. Haar ogen wijd open, een glimlach op haar gezicht.
In de interpretatiegeschiedenis is de eenhoorn een symbool van maagdelijkheid. Het lijkt mij daarmee een zéér vrouwonvriendelijk en benauwend verhaal.
Ik zag vroeger, gelukkig, spontaan iets heel anders.Wel lijkt het dat ‘de aap van de begeerte’; een chinees concept, aan banden is gelegd. En ook andere dieren boven haar hebben banden om. Maar de dame is vrij, met haar lot in eigen handen.
