Richard Scarry

In een doos op Koningsdag met een bordje ‘Gratis mee te nemen’ zag ik het meteen: Richard Scarry! Gek, dat ik de naam van de tekenaar en schrijver ken, want toen het me boeide en ik helemaal wegdook in zijn tekeningen en woorden, kon ik aanvankelijk nog niet lezen. En toen ik dit wel, beginnend,  kon, vond ik het spannend om moeilijke woorden te spellen en de betekenis ervan te vatten. Ik had twee grote boeken, bijna 30 cm bij 26,8cm en 1,9 cm dik ontdek ik nu, en mijn favoriet was: ‘Mijn leuk woordenboek.’

In Wikipedia lees ik nu, dat zijn wereld harmonisch was, waar alle antropomorfische dieren in kleren elkaar hielpen en gezellig samenwoonden en werkten en voor mij het aantrekkelijke was, dat alle voorwerpen, beroepen, etenswaren, ruimtes, winkels, boerderij-spullen enzovoort apart genoemd werden. Héél educatief heet dat dus,  en ik kan nu nog mijn brandende nieuwsgierigheid voelen: wat is dát dan en hoe heet dát? 

Ook lees ik dat hij zijn boeken bijwerkte naar de moderne tijd door tekeningen te veranderen, en in het boekje dat ik nu heb, zie ik inderdaad dat er een timmerman en timmervrouw  is en moeder de kinderen in bad doet en vader ze aankleedt. Richard Scarry is in 1994 gestorven en in mijn boekje zie je dus dat de computer nog niet bestond, maar wel de televisie en videorecorder. Misschien had hij de vulpen en de puntenslijper en het gom er nu uitgegooid ten bate van de computer, iPad, games, PlayStations. 

Maar: Het boekje, veel kleiner dan het oorspronkelijke, daar wordt Richard Scarry helemaal niet genoemd! Het heet De Stad, een ontdekkingsreis door de stad, geschreven door Vezio Melegari en de illustraties zouden zijn van Violayne Hulné en Giovanni Giannini. Al googelend blijken dit een bestaande schrijver en illustrators te zijn, ik zie echter een andere tekenstijl, maar dan ook iets wat wél verdacht veel op die van Richard Scarry lijkt in Travel with Dinosaurs. Ik heb nooit dinosauriërs gezien bij Richard Scarry, het ging bij hem over het alledaagse leven en alle beroepen die er zijn en hoe mensen wereldwijd wonen. 

Het boekje De Stad is precies Richard Scarry. Ik dacht eerst dat via duistere omwegen in de uitgeverswereld en de Boekerij hun namen hier gebruikt zijn maar als dat niet zo is, dan is dit boekje, in 1995 uitgegeven bij Mulders en Zoon, Amsterdam, pure plagiaat. Ik krijg wel heimwee naar Richard Scarry’s wereld. Zal ik een tweedehands exemplaar aanschaffen? Het is toch ook de oervorm van de graphic novel, een terugkeer naar mijn roots. 

iPad. Biënnale: Sonia Boyce en Oekraïne

Mijn iPad deed het twee dagen niet meer. Ik was werkelijk onthand, iets van geamputeerd. Werkelijk alles zit erin en doe ik ermee. Ik heb nog een simpele laptop, maar dat is al struikelend en hakkelend me behelpen. Gisteravond deed zij het ineens weer en ben ik weer aangesloten op de vaart der volkeren. Ondertussen heb ik wel een nieuwe besteld, het is als een vitaal lichaamsdeel, en die wil ik inrichten als een soort van back-up, want ik weet niet wanneer deze het weer begeeft. Al veel eerder,  bij aanvang van de  reizen naar India en Bali, schoot het door mij heen dat ik eigenlijk twee iPads moet hebben, want wat als deze het niet meer zou doen in den vreemde, waar goede computers in de openbare ruimte schaars zijn? Maar ik vond zo’n aanschaf toch wat overdreven, En nu heeft ‘het lot’ voor mij gekozen.

De snelheid om van het ene in het andere te geraken, gelijk opgaand met mijn associatieve brein… en dat terwijl ik zó lang, toch wel schat ik, de eerste tien jaar dat ik dit blog al doe, geeneens een internetverbinding in huis had! Dan komen er weer andere dingen naar je toe, zo is het ook. (Dit blog is steeds meer mijn actieve geheugen: ik typ onder ‘iPad’ in en zie dat ik op 18 maart 2012 voor het eerst in een Apple Store een iPad in mijn handen heb. Het zal nog tot 22 november 2017 duren, eer ik een internetverbinding plus een iPad in huis heb.) 

iPad is dus soort van ‘onmisbaar’ geworden en nu kon ik weer allerlei filmpjes rondom de opening van de Biënnale in Venetië bekijken. Likkebaardend: ik zie zó vanaf het scherm dat de sfeer en de gecreëerde alternatieve ruimte buiten de alledaagsheid bijzonder is, de neerslag van intieme gesprekken van de curator met kunstenaars, grotendeels vrouw,  waar in de kunstwerken het lichaam, sensitiviteit en tastbaarheid een grote rol speelt, gemaakt in tijden van een wereld-lockdown.

Sonia Boyce heeft in het Brits Paviljoen met ‘Feeling Her Way’ de Gouden Leeuw gewonnen voor het beste landenpaviljoen, een combinatie en dialoog en confrontatie van zang, geluid en kleur van vier vrouwen en ik verheug me er al op alles langzaam en gedegen tot mij te nemen. Ook de bijdrage van Oekraïne is indrukwekkend: ik zag een film hoe drie curatoren dwars door de oorlog heen, het werk in de achterbak van een auto naar Venetië loodsten met de pijn en de zorg van verlies en een zoon die aan het vechten is. Het behelst een al oud kunstwerk van Pablo Makov, dat al heel lang het thema heeft van het uithouden in onderdrukking: ‘Fontein van de uitputting’. 

En er is in korte tijd een extra Oekraïns Paviljoen uit de grond gestampt in samenwerking met de Oekraïense overheid: This is Ukraine, defending Freedom, waar ook buitenlandse kunstenaars zoals Marina Abramović uit solidariteit een bijdrage leveren. Zelensky opende de tentoonstelling met een videoboodschap waarin hij zegt: ‘Art is the Victory of Hope’. Het Russisch landenpaviljoen is gesloten. Wat een kracht en potentie in die ene man die als president besloot te blijven in zijn land en opriep tot verzet en het Westen succesvol aan heeft gesproken op het geweten. En dan zie ik hem dansen in ‘Dancing  with the stars’ en zingt hij met zijn vrouw op een gitaar ‘Endless Love’.

Koningsdag. Chillen

Op het Journaal liet de weerman een foto zien van Koningsdag in Apeldoorn, in het park aan het water. Op het groene gras vol madeliefjes tussen de oude lentebomen, allemaal mensen. Met een vergrootglas erbij, zou het mij niet verwonderen als mijn persoontje ook te zien zou zijn, want ik heb er uren gezeten, gewoon maar genieten van het park, al die mensen, eindelijk weer, de muziek, enzovoort. 

'Dat is lang geleden', zei de ene  man tegen de andere, terwijl ze naast mij twee kleine campingstoeltjes uitvouwden. En in de loop van enkele uren zat er een groep mannen, vrouwen, kinderen, picknickleden erbij geschoven, drank en eten vanonder de kinderwagens gehaald en was ik geheel omsloten door allerlei mensen. Vrolijk. Feestelijk. Genieten in de zon: alle clichés  van een perfecte Koningsdag en zovelen met iets oranjes aan het lijf.

Tegenover het water een clown met een halve kring kinderen om hem heen, een levend standbeeld van een balletmeisje á la Degas die af en toe op een muziekje tot leven kwam, huppelden bellenblazers die wolken grote bellen bliezen  die door de zon regenboogkleuren kregen, de kleedjes vol spul langs de wandelpaden, een muziektent waar muziek uit de jaren 80 werd gedraaid, ouderwets houten ligstoelen met gestreepte stof eromheen. Later zag ik dat in de drukste winkelstraat kennelijk de jeugd werd bediend met 'harde' muziek. Enfin, ik vond het weer geweldig!

Zaden en klaproos

Ik kan het niet uitstaan, maar moet er waarschijnlijk wel aan geloven: ik heb voor de tweede keer een heel bakje vol mooie zaden uit de tuin in Kranenburg voer voor de muizen laten zijn. Grote reuzezonnebloemen, Oost-Indische kers en nog veel meer, dat was de bedoeling en die zaden zou ik dan nu kunnen opkweken in het tuinhuis/kasje. Ik heb mijn hele boshuisje minutieus doorzocht naar dat ene plastic bakje met een afgesloten deksel daarop. Het is nergens te vinden.

Mijn inziens had ik het in de schuur bewaard en dacht daarbij: dat kan wel, de doos is afgesloten. Maar in de schuur vond ik het niet, maar wel een léég plastic wit bakje… Zijn die muisjes dan zo slim dat ze een  deksel van een doos kunnen halen? Kunnen ze die zaadjes dan ook ruiken, dwars door het plastic heen? Of heb ik het doosje in  mijn boekenkast bewaard? Of in een ladekastje? In een van de keukenkastjes? Het tv-kastje? Of op de vloer onder de stretcher? Niks gevonden en ik blijf het niet begrijpen. Àlles ondersteboven en de ruimte van mijn boshuisje is overzichtelijk en beperkt.

Ik wil er waarschijnlijk niet aan, dat de muisjes mij weer te slim af zijn geweest. Terwijl ik binnen de slag toch wel ongeveer gewonnen heb, denk ik, de muisjes zijn, geloof ik, verdwenen. Een buurvrouw van verderop bracht mij zaadjes, gratis uit een winkel. In de bakjes in de kas komen nu de eerste beginselen van  kropsla, vier suikermaïs, sprietjes dille en basilicum. Appie doet dit jaar niet aan moestuinbakjes, maar aan bloemenweelde. Die er dit jaar dus toch niet komt, hier.

Al heb ik vanochtend wel een zakje met rode klaprozen gezaaid. Ook een soort van lievelingsbloem sinds de klaproosvelden  op de schilderijen van Monet die ik als tiener voor het eerst zag. Ze maakten mij dromerig en vrolijk. Héél veel later hoorde ik dat ze goed gedijen op slagvelden, vandaar dat The Royal British Legion the Poppy, klaproos dus, als symbool heeft. Tja. De klaproos houdt van mensen, zou je  kunnen zeggen… laat ik als mens die liefde maar wederkerig laten. 

Jan Rot

Fantastisch! hoor ik mezelf hardop zeggen toen ik met de fiets weer bij mijn boshuisje arriveerde. Die stilte. Het bos. De rust. Ik vond het best oké in mijn stadshuis, maar hier heradem ik. Alle loofbomen hebben nu een lichtgroene waas, zoals me onderweg ook al was opgevallen met een tegenwindje van windkracht 5, hoorde ik op het journaal. Ook nu hoor ik de wind en dat is zo leuk, dat alle weer en dieren, kortom de natuur zo nabij is, omdat je er als het ware in leeft.

Ondertussen is dus Jan Rot overleden. Bah, het is een vreselijke ziekte: kanker en het is toch raar, dat je in het dagelijkse leven steeds maar het heft in eigen handen hebt te nemen, zelf gestalte geven en vormgeven, maar dat tegenover de dood je alleen maar dat hebt te aanvaarden, je eraan overgeleverd bent, je niks meer mag willen en niks kunt. De dood in de gestalte van ziekte en oorlog is vreselijk. Bij hoge ouderdom is het misschien mogelijk om je er wat ‘zachter’ in te laten vallen…  Jan Rot zei dat hij al 21 jaar een geweldig gezin heeft en dat het zo oneerlijk is, dat hij daar niet nog eens 21 jaar van kan genieten…

Hij is ongeveer een leeftijdsgenoot van mij en ik heb ooit bij hem in de buurt gezeten aan de bar in een homo-uitgaansgelegenheid, waar we toen de enige twee vrouwen waren. De sensatie om daar totaal onzichtbaar te zijn, mannen die alleen oog voor andere mannen hebben. Ja, ook Jan Rot keek rond, maar niet naar mij. Ik herinnerde mij net,  dat hij toen een liedje had iets met ‘Meisjes en jongens’, zou dat kunnen kloppen? En ja, hoor, ik heb het net op YouTube beluisterd: ‘Meisjes’ heet het.

En toen bleek hij ineens een jong gezin te hebben en toen hertaalde hij ook nog eens de Matteüs Passie en heb ik hem ooit heftig verdedigd tegenover iemand die het een soort van heiligschennis vond, wat hij gedaan had, respectloos. Ook ik bevond mij toen dus in een totaal andere enscenering dan in de nacht dansen op een discovloer tussen homo-mannen. Ik was wel een beetje verbaasd, toen hij zich in een gelukkige relatie bevond, waar ook nog eens kinderen uit voortkwamen. Indertijd las ik ook nog een interview waarin hij meende dat hij dacht dat hij het liefste een jongen zou treffen, om mee door het leven te gaan. 

Ik luister nog eens naar zijn hertaling van 'Erbarme Dich', dat ‘Maria huilt’ is geworden. De stemming die past wanneer er weer een levend mens van de aardbodem verdwijnt… En Jan Rot was een veelzijdig mens.

Flarden tijd in stadshuis

Het heeft wel iets heel erg grappigs. Ik zit hier in mijn huis in de nieuwbouwwijk en heb het gevoel geheel omhuld te zijn met flarden uit allerlei andere tijden. Het voelt bijvoorbeeld alsof ik terug ben in mijn studententijd omdat het in huis overal rommelig is. Niet dat ik zelf zo netjes ben, maar er liggen overal en nergens spullen die niet van mij zijn. Een accu van een heggenschaar op tafel, stukken chocola, allerlei tassen op de grond, sommigen leeg, anderen gevuld met iets wat op kleding lijkt, afwas in de gootsteen.Grote mannenschoenen her en der, onderdelen van iets wat ik niet ken.

En het bleek dat - door de drie stormen van enkele weken terug -  een groot deel van de zijkant van de achtertuin was ingestort. Huisgenoot had aanvankelijk nog niks door. Maar hij zat op de stretcher op het terras en ineens zag hij mensen op heuphoogte voorbijwandelen. Het hele oerwoud dat bestond uit oude takken, bamboestengels, dode twijgen, oude planken, stukken oude schutting, touw en  oude visnetten uit Terschelling,  kortom alles wat ik er in de loop van meer dan twintig jaar in had gestopt, was als geheel ingezakt. Het geheel heeft meerdere dagen gekost om weg te werken en nu ligt er aan de zijkant van het huis een gigantische berg oud spul, dat nog steeds weken gaat duren om het in de groene klikobakken van de hele buurt af te voeren. Het lijkt hiermee in de achtertuin alsof ik er weer woon als in het eerste jaar, geheel in de kijker.

Er zijn nu nieuwe kleine haagbeuken gepland, waarvan de eigenschap kennelijk is, dat wanneer je er stukken van weg snoeit in de herfst, het die komende lente twee keer zo groot terugkomt. Nu is dat gevoel van in de kijker zitten mij juist ook wel weer bekend, want zo is het ook nu nog in mijn bostuintje. Al komen er daar bijna geen mensen voorbij. Maar ook hier, viel het mij mee. Alleen zeg ik in het bos op de automaat meteen dag! en groet, maar dat doet niet iedereen in de stad. En dat lijkt weer op de gasten in het recreatiepark, zoals in het Paasweekend, mensen die deels met een nieuwsgierige blik rondkijken, maar op het  moment suprême, als ze écht langs lopen, hun hoofd weg wenden en naar beneden buigen.

Wat ook een grappige constatering is, is dat het huis tegelijk als geheel bekend en vertrouwd aanvoelt en ik het ook wel leuk vind om tussen al mijn spullen te zitten, en mij 's ochtends in bed te koesteren in de ochtendzon door het raam, terwijl de mussenkolonie tjilpt, en 's avonds wacht op de laatste merel op de punt van het dak van de buren. Tegelijk hoor ik mijn huisgenoot zeggen, hoe hij van plan is om nog een stuk uit de oude struiken weg te snoeien, zodat het de helft zo dik wordt en hij daar echt niet over vraagt of ik dat ook een goed idee vind. Ik hoor het aan en zeg belangstellend: O, ja? Ook apart om hem genesteld te zien op het plekje in de hoek van de bank, met een boek, waar ik ook altijd zit, zoals ook nu.

Paasvuur etc.

Op Eerste Paasdag was er de heerlijke fietstocht van Hoenderloo naar Kranenburg, door de eeuwige jachtvelden van de Hoge Veluwe, kwam ik in het Sonsbeeckpark. Flanerende en picknickende mensen nabij de waterval, ik wreef mijn ogen uit als in een droom en bleef een uur lang op een bankje daarvan genieten. Taal van verschillende nationaliteiten, kledingstijlen die verwijzen naar allerlei subcultuurtjes… Ik dacht: Dit is een land in vredestijd.

Erdoorheen zag ik beelden van kapotgeschoten steden in Oekraïne en ook van Sonsbeek zelf, dat in de Tweede Wereldoorlog ook zwaar belegerd was. Zoveel ellende die mensen elkaar aandoen, eeuw naar eeuw: nu kan ik al constateren dat ik van de generatie ben, die nooit een oorlog heeft meegemaakt en waar dromen van een definitieve vredestijd, tenminste in Europa ‘gewoon’ mogelijk en reëel leek. Hoe ik zelf lid was van het IKV, het InterKerkelijk Vredesberaad en we wel eens in de stad stonden in een stilte- en vredeskring. Dat ik naar Woensdrecht ben gegaan om te protesteren tegen kernwapens en dan ook die grote landelijke demonstraties in Amsterdam en Den Haag…

Ach, je wilt niet somber worden over een wereld waar nu alles uit het evenwicht lijkt, met nu al honger in Afrika omdat het brood nu al duurder is door de stijgende graanprijzen, en hoe moet dat volgend jaar als de graanoogst uit Oekraïne ontbreekt? En de paus somde, hoorde ik, alle brandhaarden in de wereld op… En dan maar bidden voor vrede; het zal niet helpen als je zelf geen groots concreet gebaar maakt…

Gelukkig was daar het fijne Paasvuur, na twee jaar: dan kun je een traditie weer extra waarderen, en ik zag onderweg de vele bloesembomen in bloei, en het gele koolzaad aan de randen van groene weilanden met daarboven een zachtblauwe lucht met een enkel schapenwolkje. Dat we van wolven zo mak als schapen zouden kunnen worden en tezamen de weide die de wereld heet zouden kunnen delen… Ik geloof nog steeds dat dit de droom is van de meerderheid van het mensdom. 

Magie van Pasen. Julian Précardien. Sunjay

Gisteren was het de laatste uren van de dag, terwijl ik door het raam de avondschemering langzaam inktzwart zag worden, toch ineens Goede Vrijdag. Ik keek op Arte naar de Mattheus Passion, opgenomen in een kerk, vorig jaar. De violisten zitten er nog met mondkapjes. Dát ik dit opzocht kwam door het tv-programma op NPO2 ervoor, ‘De mooiste maten van de Mattheus’, waar Paul Witteman zomaar wat mensen vraagt naar hun lievelingsstuk en waarom. In ‘gewone woorden’ spreken mensen dan over hun diepste gevoelens, waar troost en vrolijkheid, diep verdriet en rouw naast hoop en verwachting kunnen staan. Dus erna wilde ik toch graag de hele Passie beluisteren of bekijken.

In deze uitvoering wordt de rol van de evangelist vertolkt door Julian Précardien, ik heb er op de aftiteling naar gezocht, want zijn uitvoering maakte het voor mij tot een aangrijpend geheel. Hoe hij diepe wanhoop in zijn zang legt, maar misschien nog wel meer in zijn hele lichaam, de blik in zijn ogen. Ik dacht aan een verhalenverteller, de enige aanwezige, dus ook suppoost, in een stoffig museum in Benin, die over de maskers begon te vertellen in gebrekkig Frans: dat ik helemaal meegesleept werd, het was magie: in de gebaren en de presentie kwamen hele dramatische werelden tot leven, als in een soort van tijdmachine bevond ik mij ook ergens anders. Pure magie, waar je vaag gaat vermoeden hoe krachtig de geest kan zijn.

En nu bracht het verhaal mij, buiten de dogma’s van de christelijkheid om, in dat gebied, waar mensen buiten hun eigen zin en controle om, overgeleverd zijn aan onmacht, wanhoop, destructie, verwoesting, verdriet. Alles wat nu zo vlakbij gebeurd en zo goed te volgen is middels foto’s, persoonlijke verhalen en het zijn vaak de details die extra binnen komen. Dat de dierentuin van Kyiv vol zit met in de haast gebrachte huisdieren, sommigen gebracht met uitgebreide beschrijvingen hoe ze verzorgd moeten worden en wat ze eten, waar de directeur een extra dagtaak aan heeft, maar nu wellicht niet meer, bij gebrek aan voedsel? Of valt dat mee, misschien is een deel alweer opgehaald en er zitten ook alweer mensen op terrassen in de zon in Kyiv en de lange rijen mensen voor het postkantoor die de postzegel van de soldaat die zijn middelvinger opsteekt tegen het nu gezonken vlaggenschip ‘Moskou’, geven je een gevoel dat mensen weer opstaan in een gewone allerlaagste bezigheid.

De kracht van het paasverhaal: temidden van verraad van de beste vrienden, die slapen en een kus geven, de politieke macht die geen waarheid zoekt maar de bevestiging van het volk om aan de macht te kunnen blijven, de trouw van moeders aan hun kinderen: Noortje Herlaar die in blauwe Mariakleding bij het verlichte kruis in ‘The Passion’ zingt op de melodie van het lied uit de Titanic, nu hertaald tot ‘Dichtbij mij’. Toepasselijker kon het niet: het bericht van het zinkend schip liep synchroon met deze vertellingen, waar de liefde en de trouw overwint, ook al gaan er mensen dood… Hoe realistisch wil je het hebben?

Gedurende de dag, dacht ik terug aan mijn kloostertijd, waar ik jarenlang deze dagen er het verhaal herbeleefde in een setting van een kapel en rituelen die daarvoor in de loop der eeuwen ontwikkeld zijn. En ik dacht aan mensen die verdwenen zijn, dood of onbereikbaar. Hoe je keer op keer met lege handen staat. Ik dacht terug aan Sunjay in India, drie jaar geleden. Hoe deze ineens weg was en in de ogen van Wiki verraad had gepleegd. Hoe ik verdronk in zijn verzengende blik vol liefde en we met zijn drieën zeiden dat vriendschap altijd blijft bestaan en van God komt…  En toch: een paar dagen later was hij ineens weg, nadat hij me de avond van tevoren uit zijn heel karige loon op een ijsje had getrakteerd. Je weet zo weinig van wat erin mensen omgaat. Hoe ze zonder dat zelf te willen elkaar pijn en verdriet doen, verwoesting zaaien. En toch: dat beide er kunnen zijn en dat Sunjay op zijn plek in de wereld misschien ook wel een keertje aan mij denkt: misschien is deze hoop de kern van Pasen. 

What’s going on?

Het moet waarschijnlijk toch maar even verwerkt worden in een blogje, want anders blijft het maar in mijn hoofd rondzingen, zo blijkt, de afgelopen dagen waar ik, nog steeds, veel met Rusland bezig ben. Het behelst een herinnering van 18 jaar geleden ofzo. Ik was in de vroege herfst twee weken in een hotel in Turkije, het was in Alanya, geloof ik, niet die grote met een vergelijkbare naam Antalya. Of was het omgekeerd? Het soort van vakantie was ingegeven omdat ik nét herstellend was van mijn ‘hersenkneuzing’, die mij nu uiteindelijk verplicht met vervroegd pensioen deed gaan. Rustig aan dus, in het naseizoen, vooral genieten van het uitgebreide ontbijt en dinerbuffet en wat rondkuieren.

De eerste week was het heel rustig en daar leerde ik U. kennen die opgegroeid was in de voormalige DDR en daar achter een eerdere zomerflirt met een Turkse ober aan ging. Nu werkt ze in het bankwezen in Dresden, maar toen werkte ze als chemicus in de petrochemische industrie en ze sprak ook Russisch, dat was in de DDR heel gewoon. De tweede week was het plots héél druk en ik had ineens het gevoel in een filmset beland te zijn.

Er liepen enkele heel dikke en vadsige mannen van middelbare leeftijd, met daaromheen heel veel jonge vrouwen, sommigen blond en met bottocks, met opzichtige gouden sieraden en bontjes omgeslagen rond hun badpakken. De mannen paradeerden rond met sigaren en glazen alcohol. Het bleken Russen te zijn en U. ging op onderzoek uit. Zij vertelde mij dat een hele vleugel van dat hotel van de Russen was en in gesprekjes met de vrouwen  bleek, dat deze elk een eigen kamer hadden. Ze mochten er doen en laten wat ze wilden, maar met één knip van de vinger van één van deze mannen, dan moesten ze beschikbaar zijn. Zo waren ze heel regelmatig in deze badplaats, fijn toch?

Ik weet nog dat ik dit toen nauwelijks geloven kon: was er sprake van een in feite permanent bordeel voor rijke Russen, ergens aan de Turkse kust? Ik was dit ook geheel vergeten, pas een week geleden ofzo kwam deze herinnering weer boven drijven en nu, door de nieuwe lectuur, zie ik dat dit toen geheel waar en echt was en U. mij niet zomaar verhaaltjes had voorgeschoteld. Ze vertelde bijvoorbeeld dat een van die meisjes had gezegd dat ze er regelmatig in een bad lag, die gevuld was met champagne.

Het zegt mij nu twee dingen: hoe weinig ik wist van de Russische samenleving en hoezeer het brein geneigd is om info die je niet zomaar kunt plaatsen, wegwerkt en negeert, precies zoals er nu minstens twee parallelle universums zijn, die van het Westen en die van Rusland. En wij, in het Westen, nu ook geneigd zijn om de rest van de wereld weer weg te werken: al die landen die zich niet uitspreken over deze oorlog, zoals China en ook Indonesië en ook India, de grootste democratie van de wereld. Het is in dat perspectief ook: hún oorlog en waarom zouden zij economische belangen op het spel zetten door partij te kiezen, als ook Duitsland in  de eigen oorlog niet bereid is om de olie en gastoevoer te sluiten?

Niemand is ook maar ergens bereid om persoonlijk pijn te lijden, behalve als het water aan de lippen staat, maar dan is het wellicht te laat. Dat blijkt ook wereldwijd in de klimaatcrisis. En nu is het gewoonweg ook al waar wat Zelensky zegt: de zwaardere wapens die het westen nu wél stuurt, om de slag om de Donbas te gaan winnen: wanneer deze eerder waren gestuurd, waren er heel veel mensenlevens minder gevallen… En nu houdt de wereld de adem in, nou ja, het westen althans, hoe deze oorlog in het oosten van Oekraïne zal uitpakken.

En ondertussen kun je nu van 13-22 april op Radio Sublime fijn luisteren naar de Top1000 van de langste Soullijst van Nederland. Op nummer één staat Marvin Gaye’s What’s Going On?  Hier te luisteren: https://22593.live.streamtheworld.com/SUBLIME.mp3

Aan de ronde tafel. IJslandse CO2-fabriek

Ik had al even niks op de iPad gedaan en zat uitgezakt tevreden op de bank, mij bedenkend dat het toch echt een crime  was geweest: wanneer ik naar Zwolle was gaan fietsen, want de dag bestond uit enkele flarden zon, harde windstoten en regen- en hagelbuien. Het was 15.15. zo ongeveer, ik klapte iPad open. Zie ik een bericht: ‘Als je dit vóór 15.30u leest; ik kan je komen ophalen.' Oef, help, nou ja: oké dan. Ik vond het een reuze-aanbod, want het was een flink stuk om voor haar.  En zo kwam ik toch aan de fonduetafel en sliep ik op een campingmatrasje in de gang bij de voordeur.

Dan is dat toch echt ook wel héél leuk. Dat je elkaar al zo lang kent, meer dan twintig jaar, en ook van alles met elkaar hebt meegemaakt. Zoals die keer in een appartement in de Rozenstraat, we uit wilden gaan in het COC, dat daar een raar Halloween-feestje aan de gang was, we toen maar aan de bar gingen hangen en uiteindelijk ‘dropshots’ bestelden. Niemand bliefde het, op eentje na, die alles opdronk, we hobbelden terug, zij beklom de trappen, zeeg neer op een matras, keek iedereen aan en viel toen om, meteen in diepe slaap.

De gesprekken aan de ronde tafel duurden voort, het was 4.45 in de ochtend toen iemand op haar horloge keek, iedereen weer volkomen verbaasd, dat kón toch niet, zo laat of vroeg, afhankelijk van het perspectief. Gaan we het ochtendgloren  verwelkomen, of toch… Nou, enkele uurtjes slaap zijn wel nodig om terug naar huis te kunnen rijden en ik kon mijn kennis weer kwijt dat één alcoholische consumptie, er één uur over doet om afgebroken te worden in het lichaam.

Het gaat over welhaast alles: van hoe vaak je nog seks hebt in een langdurige relatie (twee met een man, één met een vrouw) en hoe dat is als je single bent. Over ouder worden, de overgang, de vreselijke machinaties op het werk rondom geld en macht, man en vrouw, familie, over de toestand van de wereld. Een wist te vertellen dat er een fabriek in IJsland is geopend, die CO2 uit de lucht kan halen. Dat was nieuw voor mij, maar vanochtend ging de dagelijkse podcast bij NRC, die één nieuwsfeit belicht, daarover.

Het gaat om een hele grote U, van containers met grote ventilatoren die lucht opzuigen en de CO2 deeltjes eruit kan filteren. Het geeft een brullend en ratelend lawaai, de verslaggever ter plekke liet het horen, maar goed,  het stond alleen op een immense ijsvlakte. Dát het in IJsland staat en verzonnen is,  is niet geheel toeval: want die CO2 moet dan weer omgevormd worden in een soort van kalkachtig iets dat opgeslagen kan worden in basalt, wat IJsland in ruime mate ondergronds heeft. Nú is het resultaat maar een druppel op een gloeiende plaat, maar als het grootschalig ontwikkeld zou worden, kan het zoden aan de dijk zetten. Dat blijft de teneur van het menselijk streven, zo bleek ook aan de Ronde Tafel: hoop.

Wild zwijn. TooGoodToGo.

‘Eerst maar even koffie’, hoor ik mezelf hardop zeggen. Ik wilde mijn emmertje met organisch keukenafval begraven vlak achter mijn huisje, wat ik nu al meer dan een jaar zo doe, in plaats van met het emmertje het bos inlopen. Blijkt dat de hele grond groots is omgewoeld. Hier is dus een wild zwijn bezig geweest, of meer. Welnu ik heb er vannacht niks van gemerkt, ik heb geslapen als een os. Ook bleek het zeil van mijn kas/tuinhuisje er helemaal vanaf te liggen. Ik vermoed dat ze daar ook bezig zijn geweest  Maar het geraamte stond nog rechtop, mijn verstevigingen hebben dus haar werk gedaan.

Gisteren was het de eerste dag na bijna een week, dat het droog was en laat in de middag besloot ik naar Otterloo te fietsen, dwars door de Hoge Veluwe. Om eens te kijken wat mijn oogst daar is, bij het bestellen van een ‘Magic Box’, vanuit de app TooGoodToGo. Dit is de vierde keer dat ik dat hier in mijn omgeving doe. In een straal van 10 km zijn er veel opties: dat wordt een nieuwe activiteit: de omgeving met haar vakantieparken en gehuchten verkennen, terwijl ik zo’n box ophaal. Het kost €4,99 en dan krijg je een partij eten mee, dat dezelfde dag, of vlak daarna op moet, wegens de officiële uiterste houdbaarheidsdatum die er op de verpakking staat.

Je moet in de stemming zijn om ruimhartig op te eten, wat je wordt voorgeschoteld en dus even weinig in huis hebben, als het ware blij met alles wat de maag vult. In deze stemming was ik wel: de periode in India met eenvoudig eten en de oorlogssituatie waar je mensen ziet reiken naar een brood en wat voedsel zorgen er voor dat ik méér dan blij ben met wat dan ook. Het is héél wisselend wat er tevoorschijn komt: bij de Spar in Hoenderloo, de ene keer én een slagroomtaart, en salades en verse vruchtensap. De andere keer een kiloblok belegen kaas, daar kun je mee vooruit. Bij een supermarktje op een vakantiepark in Loenen, kreeg ik drie pakken vanille-aardbeienvla en nu ik een vriezer heb, konden er dus twee ingevroren worden.

Het heeft iets van: proviand opslaan en iets maken met de middelen die er zijn. Één pond Hot Wing kippenvleugels, zijn een dag lekker om zo te kluiven, te samen met groente, van een ander deel schraapte ik de hete kruiden eraf en verzon een ‘gaargerecht’ met Turkse tuinbonen uit een blik, en weer een ander deel belandde in een wok-gerechtje met noedels, ui, peultjes en teriyaki-saus. Je moet ook even de eis van ‘biologische verantwoord’ terzijde laten: een pond gehakt bevat dan één ster, in plaats van de gewoonlijke drie. En je realiseert je hoeveel plastic verpakkingsmateriaal er verbruikt wordt: dat probeer ik als ik gewoon boodschappen doe, te vermijden. 

Nú zat er ook een mozzarella-pasta salade in met zongedroogde tomaatjes en pesto-saus: precies iets wat ik hoopte dat erin zou zitten, want ik had al een vorkje van huis meegenomen. Het liep tegen vroege etenstijd en het park de Hoge Veluwe is sinds april weer tot 20u open. Dus op een picknickbankje verorberde  ik dat, met uitzicht op wat Moeder, de laatste keer dat zij in het park was, op dezelfde plek, de Afrikaanse savanne noemde. 

Het was weer zo’n moment dat ik mij heel rijk voelde en heel bevoorrecht. Ook mijn hartstochtelijke verwevenheid met de Hoge Veluwe: ik zag dat jonge gezin weer, onder de vliegden, spelend in het zand, de broodjes op de uitgeklapte picknicktafel, ouders lezend… Zo, en nu is de koffie op en ga ik herstelwerkzaamheden verrichten in mijn bostuintje.

Mixed. Van alles

Er zijn twee wijzen waarop ik boeken lees: ofwel een beetje langzaam, mij verliezend in beschreven landschappen, dialogen, interacties ofwel ik ‘scan’ een boek als het ware, op zoek naar ‘kennis’; nieuwe info. In dit laatste geval kunnen dat zowel romans zijn, en natuurlijk:non-fictie. Nu ben ik begonnen in Tsjaikovskistraat 40 van Pieter Waterdrinker en verbaas me hoe ver ik er in een uurtje ofzo al in ben: ik lees dus scannend: het is een semi-autobiografische roman rondom de plek waar hij woonde, in wat toen nog Leningrad heette. Hij is na meer dan twintig jaar nu in Nederland met zijn Russische vrouw, bleek gisteren in Op1 en ze weten niet of ze ooit terug kunnen keren… Het zijn spannende, onbestemde tijden… Het boek begint in 1988, toen hij zijn eerste schreden in de Russische samenleving zette, eentje vol heftigheid,chaos, geweld, armoede, niet veel anders dan nu, lijkt het. Vier weken geleden was er maar één boek van hem beschikbaar in de online-bieb: nu is hij in ruime mate aanwezig.

Gisteren las ik, heerlijk slow, ter ontspanning, dat weet ik dan ook wel van te voren, want het is een literaire thriller, van oudsher vakantielectuur, Zijn Laatste Wil van Elizabeth George. In de detective en thrillergids  van VN komt ze niet meer voor, toch jammer voor een nieuwe generatie, die niet weet dat haar reeks van zeker 17 vuistdikke boeken rondom inspecteur Thomas Lynley jarenlang een terechte hit was. Deze speelt zich af op het eiland Guernsey, garant voor mooie natuurobservaties, en opnieuw bewonder ik het hoe zij talrijke personages introduceert, die gaandeweg steeds meer karakter krijgen, ook in hun verraderlijkheid en onderlinge relaties: zeer goed mogelijk bij eilandbewoners. In de relax-stand luister ik dan tegelijkertijd naar muziek en ik ontdekte via muziekrecensenten in de NRC zo o.a. BRUUT!, een intrigerende mengeling van ritmisch, jazzy en nog veel meer.

Ondertussen zit ik dus al zes dagen ongeveer binnen, maar voel me door het bos om mij heen toch ook buiten. Het is zó wisselend wat er gebeurt: bij regen is er nauwelijks leven, maar met wind en flarden helderheid is er een wolkenspel door de bomen, waar alles steeds van kleur verandert, en verschijnen er kort vogels, die zich bij regen meteen weer drukken en bij zon meteen beginnen te fluiten. Buurvrouw A. wandelde langs en gebaarde breedlachend naar mijn primula’s in een pot op het elektriciteitskastje: die waren in een paar dagen tijd met al die regen héél erg gegroeid, vol kleurige bloemetjes. Daar beleef ik zelf ook de meeste lol aan: gekocht als kleine groene plantjes nog in kweekbakjes en dan de eerste kleurige knoppen te zien verschijnen, tot ze binnenkort even groot zijn als die andere primula’s die ik al bloeiend heb aangeschaft. 

De post-pandemie-tijd, gecombineerd met een groeiend kluizenaarschap in mijn boshuisje, zo analyseer ik, bracht mij tot een voor mezelf verrassend besluit: ik heb er toch niet veel zin in om met haar zessen te gaan fonduen in een klein arbeidershuisje in Zwolle en daar ook met haar allen te gaan logeren…Raar, het voelt als een kleine revolutie: bijeenkomsten van de vrouwengroep heb ik nooit overgeslagen, ik ben zo trouw als wat. Maar misschien is daar ineens een andere tijd aangebroken: iets van een oud ‘zelf’ en een nieuw ‘zelf’…?  En misschien is dat over een tijdje ook gewoon weer over. Soms is het oké om alles onbestemd te laten.

Kremlin als Vaticaanstad

Ik heb vorige week gigantisch genoten en nog dagen nágenoten van de sneeuw die plots de wereld zo anders maakt. En dan binnen enkele uren weer terug, het smetteloos wit verdwijnt  en nu zit ik al dagen herfstachtig binnen en zie de regen strepen op de ruiten trekken. Zó koud buiten, te lui voor zelfs een kleine rondwandeling. Alle kleine vogels laten zich ook niet zien bij regen, alleen de vlaamse gaai vliegt weleens van boom naar boom.

De oorlog scherpt dit bewustzijn: dat alles van waarde zó fragiel is, zo kwetsbaar… en er begint bij mij een vermoeden te gloren dat deze oorlog, ook door de wereldwijde toespraken van Zelensky, aan de oppervlakte brengt dat elk land en continent terug moet naar de eigen grondvesten, wat van waarde is. China en Rusland: ze vestigen hun waarde in de autarkie: als er een sterke en wijze leider is, dan zal het land floreren. Toen ik een maand in Beijing was, ervaarde ik hoe dwars door de moderne nieuwbouw, die oude wereld nog aanwezig was, van de harmonie van de vier windrichtingen met een eigen poort en tempelcomplex en in het centrum daarvan de Verboden Stad, waar vanuit stabiliteit gegarandeerd wordt: Chinese filosofie en staatsinrichting inéén. Het Plein van de Hemelse Vrede, waar de huidige politieke macht gehuisvest is, ligt er pal onder, qua oppervlakte even groot als de Verboden stad.

Door twee boeken die ik de afgelopen dagen las: Het Kremlin; een politieke en culturele geschiedenis van  Catherine Merridale en: De toekomst die nooit kwam; Hoe Rusland worstelt met zijn verleden van Marc Jansen, begint er een vermoeden te gloren dat ‘Het Kremlin’ ook een soort van Vaticaanstad is: de wereld is gecentreerd op één plek met een wereldbeeld dat ‘Rusland’, ook  qua oppervlakte het grootste land van de wereld, door God bedoelt is om wat werkelijk van menselijke waarde is te behoeden. Tegenover het verderfelijke westen dus, die van zichzelf vindt juist heel erg goed op de juiste weg te zijn: Zeker de afgelopen pandemie-jaren, waar er ineens alle aandacht is voor het slavernij-verleden; Black Lives Matter, en een steeds meer gedetailleerde LHBTQ+ etc-beweging die ook plaatsen opeisen binnen de politiek. 

Eigenlijk leeft het moderne westen, waar God steeds meer uit verbannen werd, tóch vanuit het ‘ouderwetse’ christelijke idee van de heilsgeschiedenis: met Jezus is de geschiedenis kwalitatief veranderd in een geschiedenis van toenemende ‘heil’, vooruitgang, en we prijzen onszelf als we excuses kunnen aanbieden voor wat niet goed ging in het verleden. Het oude christelijke wereldbeeld is overgegaan in het verlichtingsdenken. En toen kwam Hitler er ook nog eens tussendoor die met dit idee van ‘heil’ aan de haal ging… En  ondertussen was daar aan de andere zijde de Russisch Orthodoxe kerk, die zich ooit losmaakte van het Latijnse Rome en een eigen Vaticaanstad bouwde binnen het Kremlin, altijd nauw verbonden met de heersende politieke macht en de spiritualiteit van de Russen betekenis geeft: Overgave aan het hogere, en op aarde is dat De Leider, en hartstochtelijk lijden hoort bij de goede zaak. En in dat wereldbeeld moet Rusland terug naar het glorieuze verleden, toen het nog één rijk was. 

En nu dan? In NRC vandaag, een artikel met de vraag: Wat als de wreedheden in Boetsja geen incidenten zijn, maar strategie? Wat, en gedurende een dag lijkt dit steeds meer het geval te gaan zijn, als er géén sprake is van soldaten die door het lint gaan en hun momentum willen grijpen door huizen te plunderen om in ieder geval thuis te kunnen komen met laptops, bontjassen, matrassen, sieraden en de hele zooi aan luxe die ze tegenkomen, maar als ze gewoonweg het commando hebben gekregen om bijvoorbeeld de postbode die een sigaretje op zijn balkon ging roken af te schieten, wat dan? 

Dan was er in het begin van de oorlog wellicht het beeld, dat zij hun broeders kwamen bevrijden, binnen vijf dagen en dat met de inname van Kyiv , het Kremlin als het ware ook het Vaticaanstad van het Oosten in Moskou, weer verbonden zou worden met de oerplek waar ooit de Russische cultuur begon… En toen is daar razendsnel een nieuw beeld en strategie overheen gelegd: Nee, dat kan niet meer, onze Oekraïense broeders blijken te ver heen, ze zijn te zeer al vergiftigd door het verderfelijke Westen: dan is het nu onze taak om ze uit te roeien, elke dode meer, is een bijdrage aan de goede zaak. En dan krijgt Zelensky gelijk, die, al voor de bewijzen die er nu zijn dat er in Boetsja  al drie weken geleden mannen op straat zijn afgeschoten, de oorlog in het parlement van Israël vergeleek met de Holocaust, wat niet goed viel. 

Zal recht en waarheid zegevieren? Er is nu een concreet slagveld, waar de hele wereld wacht op een nieuwe aflevering: kan Oekraïne de aanstaande aanval in het Oosten van het land weerstaan? Maar er is ook een andere ideeën-oorlog gaande: Hoe geloofwaardig is de Veiligheidsraad als deze Rusland laat zitten, waar die zit? Kiest de Paus eindelijk partij door op bezoek te gaan in Oekraïne en naar de kleine Oekraïense  kerk, die zich al jaren geleden heeft afgescheiden van de machtige Russisch-orthodoxe en in de semi-oorlogssituatie die er al aan de grens was, daadwerkelijk ondersteuning gaf? Zal Europa na de steenkool, dan eindelijk ook het gas en olie afsluiten, (In Nederland is dat voor 34 miljoen (!) euro aan gas per dag),  meer politieke leiders naar Kyiv gaan en garanties geven voor een veilig Oekraïne in welke vorm dan ook, wanneer deze oorlog gestreden is? … Tja. Deze vragen houden me bezig en na de sneeuw wacht ik -ik wel- warm binnen, en ik ga weer havermoutpap eten,  op de zon.

Wreedheid

De oorlog blijft mij bezighouden. Lees en kijk van alles. Sinds gisteren niet meer Trouw maar NRC. De podcast Voordat de Bom valt van Jelle Brandt Corstius; op het einde van elke werkdag, zijn lees- en denkervaring middels Russisch nieuws en zijn persoonlijke contacten. Een anekdote tussendoor, blijft maar in mijn hoofd hangen: In Moskou is een discotheek die eruit ziet als een goelag-strafkamp, compleet met personeel in bewakingskleding en je danst op een glazen vloer, waaronder de ratten krioelen. Hij vergelijkt het met dat wij in een concentratiekamp entourage zouden uitgaan.

Maar ‘wij’ zijn niet ‘zij’; de Russen. Ik denk dat onze afwijzing van geweld en wreedheid iets is wat wij met de mond belijden, en tegelijk ook maar iets van een realiteit zo ver mogelijk weg houden, Terwijl in Rusland geweld en wreedheid heel dichtbij zijn, en dus kun je het maar beter in je dagelijks leven integreren door er bijvoorbeeld in te gaan dansen. 

De wreedheden begaan in Boetsja: iedereen rilt wat af in de talkshows…  en dan gauw iets heel anders, iets gezelligs. Dit maakt ons decadent, we kijken letterlijk weg. Mij lijkt het enige krachtige om de ander geheel dood te kijken. Niet met een vijfde pakket sancties, waar uitgebreid over overlegd moet worden, maar radicaal: die gaskraan dicht. Ja, dan komt er recessie en enigszins een chaos, maar wat wil je anders, dit is een oorlog. Leef je één keer in: geen huis meer, koken op een vuurtje op straat, geliefden vermoord die je herkent aan zijn sokken, het gezicht is verminkt… Is de standaard: het eigen veilige comfortabele leven? Word je pas wakker als er een kernbom midden in het land valt? Ga je dan pas denken: hadden we maar eerder…

Wreedheid is grillig, voor geen reden vatbaar. ‘Sancties’, een straf geven, gaat uit dat de ander daar gevoelig voor is en daardoor tot een verandering van koers te bewegen is. Maar wreedheid kent geen grenzen, en is uit zichzelf volstrekt ongevoelig. Klop, en er zal nooit een deur worden opengedaan. Je ervan afkeren met alles wat er mogelijk is… kán wreedheid isoleren.

Ik denk aan Levinas die zegt dat in de  ontmoeting van het gelaat van de ander, elkaar écht aan zien, menselijkheid ontspringt. Wreedheid vereist dus een omgekeerde strategie: de ander volkomen afwijzen en van menselijkheid ontroven. Gas en olie blijven afnemen is die ander ook blijven aankijken en die recht van bestaan geven. Je laat die ander ook lachen in zijn vuistje: kijk dat Westen toch, als slaven buigen ze voor hun eigen luxe, niet bereid tot een centje pijn, eens kijken wat kan ik nog meer doen, wanneer zal er een rug rechtop komen te staan? Als ik Poetin was, dan zou ik smalen over dit westen en mijn schouder ophalen en vooral dóórgaan. Dit is zijn levensproject en een mens moet zichzelf trouw blijven.

In herhaling luisterde ik naar ‘Faust-Romance’ gezongen door de Japanse countertenor Yoshikazu Mera. Ik kan de tekst niet verstaan, maar denk erbij dat Faust een pact met de duivel sloot en zo zijn eigen ondergang bewerkstelligde. In de muziek hoor ik die gigantische verleiding om je te laten troosten in een romance die eindig zal zijn. Alles vergaat en gaat dood, maar hoe? Niet in een fuik van geweld en wreedheid, je hoopt op een open einde.