Ik maakte voor het eerst de Dodenherdenking mee in Apeldoorn. Anderhalf uur eerder zat ik al in het Oranjepark in de zon met een ‘avondboterham’. Dit woord komt nu in mij op: zo noemden de Kapucijnen in het klooster het avondmaal. Het bevrijdingsvuur brandde al. Ik zag aan de overkant dat de microfoons getest werden, de stoelen nog eens recht geschoven. Er kwam een grote bus van de bloemisterij en die laadde alle kransen uit, die netjes op een rij gelegd werden. Zó, die heeft deze dag goed verdiend, dacht ik. Wat is de sfeer ánders dan in Nijmegen, waar het drukke Traianusplein, een verkeersknooppunt, wordt stilgelegd. Hier in dit park en de stille tocht van de Grote Kerk naar het park is het eerder idyllisch. Ook anders dan meelopen door de stad en je realiseren dat in dezelfde straat, achter de ramen Joden zijn weggesleept uit hun huizen.
Hier de scouting langs de kant van de weg, een duidelijke aanwezigheid van hoogwaardigheidsbekleders en mensen in uniform. In de kerk was ik de enige met een kleurtje, naast een Surinaamse vrouw naast haar witte man. Keurige kinderen die zongen en muziek speelden, twee verhalen: één over een Joodse familie, de ander over iemand die onderduikers geholpen had. Dat was het. Bij de kransleggingen waren er wél ‘de Turkse Gemeenschap’ (Apeldoorn heeft de grootste Turkse Supermarkt van het land, waar ik graag boodschappen doe) en de ‘Vrijmetselarij’, naast de Oranjevereniging en andere militair geallieerde groepen. Amnesty was de meest maatschappelijke aanwezige organisatie. Maar géén LHBTQ, Vluchtelingenopvang, Roma&Sinti enzovoort. Het had een dodenherdenking uit de vijftiger jaren kunnen zijn.
De twee minuten stilte blijft indrukwekkend. Omdat het éven zo intens stil is. Dat het hele land even stilstaat. Ik denk nu terug aan het wijkcentrum waar ik het geluid van de tv had uitgezet, ik voor de bar was gaan staan en ook iedereen stil viel.
Ik zie die man weer, met een dienblad met koffie die hij net had gehaald, stilstaan, midden in zijn loop door de gang, terwijl de avondzon op hem viel.Toén dacht ik: houdt hij dat vol, twee minuten lang?
Op de Dam, sprak meteen na de twee minuten stilte, Loewana, met een licht Overijssels accent. Ik heb het teruggekeken, omdat ze meteen zo’n presentie heeft, toen ik een fragment ervan in een praatprogramma zag. Wat doet ze dat goed en haar intensiteit zie je ook bij haar opa terug, die haar verteld heeft wat ze eerder niet wist: de lotgevallen van haar familie en hoe dat een ieder beïnvloedt en ook gaat horen bij de jongste generatie.
Een héél mooie serie om deze dagen te bekijken is Transatlantic, gemaakt door de regisseur van Unorthodox, over een Joods meisje dat zich bevrijdt uit haar zeer orthodoxe milieu. Dit gaat over het verzet rond Marseille waar er een groep was die veel Joodse schrijvers en kunstenaars hielp om van daaruit naar Amerika te komen. Het is héél mooi gemaakt, met veel aandacht voor ook esthetische details. Voor mij was het ook een nieuw stukje geschiedenis dat ik niet kende. Je ziet Marc Chagall en zijn vrouw die het zo gelukt is om weg te komen. En Walter Benjamin die met zijn Passagewerk mij erg beïnvloed heeft. Ik wist niet dat hij dáár zelfmoord heeft gepleegd, omdat hij zag dat hij fysiek de tocht door de bergen niet aankon. Nadat hij wel zijn geschriften had veilig gesteld. Het sterkt mij in de gedachte, dat je als individu het systeem niet kan veranderen, maar dat elke positieve actie wellicht toch het begin kan zijn van een kring, die zich uitbreidt buiten je eigen gezichtsveld om, in het anders alleen maar stille wateroppervlak.
