Ha! Blauwe lucht, ik spring uit bed en bedenk mij bij het eerste kopje koffie in de ochtendzon dat het wel een prima dag lijkt voor een lange wandeling in Park De Hoge Veluwe. Al lang niet meer gedaan. Maar een half uur later betrekt het en de regen valt weer gestaag neder. Helaas, een andere keer. Dan is er wel tijd voor een blogje.
Het woord ‘copingsmechanisme’ heeft de nacht doorstaan en staat mij nu helder voor de geest. Het kwam ter sprake door Rob Oudkerk, te gast nu in meerdere praatprogramma’s omdat hij de kleinzoon is van David Cohen; voorzitter van de Joodse Raad en die daarmee de snelle ondergang van de Joden in Nederland ‘faciliteerde’. En hij is de zoon van de dochter van David Cohen; Virrie, die in het verzet is gaan werken. Rob Oudkerk, oud-politicus, gedreven, kwam uiteindelijk in opspraak door zijn eigen bekentenissen waar hij zei naar de hoeren te gaan en drugs te gebruiken. Nu ziet hij het als copingsmechanisme, om om te kunnen gaan met zijn heftige familie. Zijn moeder die zich altijd schuldig heeft gevoeld om de kinderen die zij niét heeft kunnen redden, na de oorlog altijd in angst en wantrouwen levend. Zijn grootvader die werkelijk gedacht heeft juist verantwoordelijkheid te nemen door mee te werken met de Nazi’s. Beide hebben hetzelfde moeten doen: kiezen wie ze wel of niet gingen redden, onderscheid maken tussen mensen; voor onmogelijke en onmenselijke keuzes staan.
Rob ziet hoe hij een groot deel van zijn leven al die pijn, angst, verdriet en kwetsbaarheid heeft weggedrukt door een ‘stoere’ en ‘flitsende’ buitenkant; aimabel, een mensenvriend, ruimhartig, altijd klaar staan voor anderen, bevlogen…Maar onderwijl achter de schermen in zijn binnenwereld zich geen raad weten en als copingsmechanisme had hij dus de hoeren en de drugs.
‘Copingsmechanisme’…het is toch een psychologische term die voor mij ineens heel veel verheldert. Iedereen heeft copingsmechanismen. Ze zijn nodig. Maar sommigen doen kwaad, bijvoorbeeld als verslaving, piekeren, agressie, wensdenken …Hoe ‘het kwaad’ inderdaad ook banaal is: mensen veranderen bijvoorbeeld instant hun verhaal, doen geen recht meer aan wat je gezamenlijk beleefd en uitgewisseld heb, ze gaan door in een eigen verhaal dat hen beter uitkomt en jij speelt daar geen rol meer in. Je wordt weggewist, uitgegumd. Helaas heb ik dit meerdere malen meegemaakt…
Ik denk aan Richard Serra, de kunstenaar die onlangs is overleden. Je zou kunnen zeggen dat het ondergaan van zijn kunstwerken je misschien kan behoeden om een val te maken in zo’n copingsmechanisme. Omdat je middenin zijn grote stalen gevaarten als mens zó klein wordt en nietig, maar je tegelijk als je dat toelaat, die eigen kwetsbaarheid, je óók de kwetsbaarheid en pijn van een ander kan toelaten.
Nee, je bent geen redder of verrader: in vredestijd kun je besluiten om samen een doorgang te vinden, samen ervaren dat je allebei ‘maar-een-mens’ bent. Ik dacht aan het werk dat ik in Mei 2019, zolang geleden alweer, zag of beter gezegd onderging, in museum Voorlinden. Je kunt zijn kunstwerk inlopen, als in een labyrint. Dat kan dreiging en angst oproepen, het verlies van controle.
Zoals op allerlei kruisingen in je leven kun je dan zeggen: dat doe ik maar niet, tabee, dit was het. Ik loop er maar omheen, ik loop er langs. En daarmee verandert de mens; ja ook jijzelf én die ander, van subject tot een object; speelbal, meegesleurd in de levensstroom. Je kunt jouw diepste zelf vergeten, je kunt alles wat je samen heb meegemaakt gewoonweg achter laten.
Of je gaat erin. Je laat je copingsmechanisme los. Je denkt te verdwalen en je denkt dat er geen uitweg meer is. Maar kijk: je komt er weer uit, je kunt het geheel van een afstand bezien, je ziet dat er tóch een ordening en een soort van harmonie mogelijk is. Ineens is het leven niet alleen maar onbegrijpelijk en vol chaos; pijn, angst, verdriet, eigen kwetsbaarheid die je ontlopen wil. Je geeft je eigen leven en dat van een ander, bewust vorm. Ja, dat vraagt óók keuzes maken. Maar die hebben als hart en motor de mogelijkheid om verbonden te blijven en met vertrouwen te leven. Je leven wordt dan iets van een kunstwerk.
