Pianostemmen. Oekraïners op Oerol

Ondanks de ervaring van vrijheid en vreugde op Terschelling, was ‘de oorlog’ toch ook op enige momenten nabij. Het begon met de eerste voorstelling die ik zag: ‘Pianostemmen’ van TG Goed Gezelschap. In het bos stonden vijf vleugels en zeven piano’s opgesteld, alleen als toneelbeeld al heel fraai. Ze spelen het stuk ook na Oerol, in loodsen, zo begrijp ik, tussen de piano’s in, zodat het publiek middenin betrokken wordt. Je hoort de stemmen van vijf piano’s die tijdens de Tweede Wereldoorlog geconfisqueerd zijn door de Duitsers en nog altijd bij de oude pianostemmer Jacobus Kromm zijn opgeslagen. Had hij ze nooit moeten opkopen van de Duitsers, en hoe erg is zijn fortuin en riante leven ontstaan door het leed van de Joden?

Toch is de voorstelling nergens moralistisch, het is zelfs ontroerend en dat komt doordat de piano’s zelf zich uitdrukken, middels muziek, zang en herinneringen. De vijf acteurs die dit spelen zijn zéér getalenteerd: samenzang en hun pianospel, het klonk loepzuiver in het bos en je leeft door verschillende tijdlagen heen: hoe ze ooit ‘geboren’ werden, wie de verschillende eigenaars waren en wat voor band ze hadden met hen. Er komt ook een kleindochter uit Amerika, op zoek naar de piano van haar grootmoeder,  die op tijd uit Europa vluchtte,  maar de pianostemmer houdt zich van de domme… Je ervaart hoe moeilijk het is om consequent te zijn: ergens ben je zelf ook betrokken of ‘schuldig’ omdat je eigen leven met de eigen sores en overlevingsstrategieën, de prioriteit heeft. Als je van beroep een pianostemmer bent, had je je kunnen onttrekken aan de oorlogsmachine?…

Op de laatste dag van Oerol, zat er in het ochtendgesprek een theatermaker. Zij was geboren in Moskou, maar was opgegroeid in Oekraïne en vervolgens in Nederland komen wonen. Zij is van de generatie, zoals velen van ons: de Koude Oorlog was iets uit het verleden, je leefde met het optimisme dat er in Europa geen oorlog meer zou komen. En toen gebeurde het, in haar eigen land en nu heeft zij twee vriendinnen in haar huis, die gevlucht zijn. Op Terschelling hebben ze samen andere vluchtelingen ontmoet. Dat je maar aan een half woord genoeg hebt, en dezelfde herinneringen aan liedjes en gebeurtenissen deelt, en dat je daarmee dus evident Oekraïner bent, en nooit, nooit bij Rusland wil gaan horen.

Ze waren overdonderd geweest door het locatie-theater: dat kenden ze in Oekraïne niet, ze kreeg het ook niet uitgelegd: wát, ergens buiten zitten in plaats van in een theater, wát zomaar in bossen en aan zee, hoe dan? Ze waren naar een dansvoorstelling gegaan op het strand, ‘Hold your Horses’ van De Dansers, met ook prachtige zang en gitaar en hem had ik gehoord bij een individueel optreden. In de dans gaat het over verbinding vinden en emotie delen: de dansers worden uiteindelijk tezamen als één lichaam. Ik had getwijfeld of ik moeite zou doen om alsnog een kaartje te bemachtigen voor de laatste dag, gelukkig dat ik dit niet gedaan heb, want ook zij zijn op het einde door Corona geveld, zodat dit niet doorging. De Oekraïners hadden nog uitgebreid na-geappt, hoe goed het zo had gedaan, om eindelijk, voor het eerst, emoties en ervaringen een plaats te kunnen geven, een uitlaatklep, en zij brachten daarmee een ode aan het belang van cultuur en theater.