Gisteren kwam ik terug van bijna een dag aan het zwembad alhier en neuriede ‘This summer I went swimming’. Het is The Swimming Song van de zussen Anne & Kate McCarrigle, maar het liedje is geschreven, geloof ik, door London Wainwright, die ook muzikant is, partner was van één van de zussen en vader van Rufus Wainwright, ook muzikant, evenals zijn zusje Martha. Wat een muzikale familie, als ik in een goede stemming wil komen dan kijk ik naar filmpjes van hen waar zij samen met elkaar musiceren, door de jaren heen.
Maar ik dwaal af. Wat ik eigenlijk wil zeggen is, dat ik deze zomer véél gezwommen heb in waterplassen, al vanaf mei in de Bisonbaai, De Berendonk, op 3,75 km van mijn stadshuis, in de zwembaden hier. En daar komt in september nog het strand van het Lido bij Venetië bij. Vaak ervaarde ik daar de vrijheid en dacht aan de maanden aan zee in India: daar kon ik niet met een zwempak op het strand liggen, er is geen badcultuur en vrouwen moeten schouders en hun benen bedekt houden. Weer niet hun navel en hun blote buik in Zuid-India, daar flaneerde men openlijk mee, gehuld in de kleurenrijkdom van de sari.
Vrijheid, dus. Ik ben nog steeds de ervaringen van de Documenta in Kassel aan het verwerken, omdat deze zo anders was, en zag nu een zeer educatieve verhelderende video op YouTube van Arte: Documenta 15 - Kunst und Aktivismus, gemaakt door Twist. Kunstenaars aan het woord, vanuit hun collectieven, die zelf in hun land van herkomst soms jaren in de gevangenis hebben gezeten. Het collectief: ook als bescherming voor het individu… zo heel anders dan alle kunstenaars in het westen, die alleen gevangenen kunnen worden van het kapitalistische systeem, en die wellicht soms kunnen verworden tot producent van kunst in plaats van dat het uit noodzaak geboren is en kunst het enige vehikel is om vrijheid te ervaren en het doel is om met kunst maatschappelijke veranderingen teweeg te brengen.
Het sombere vermoeden dat deze Documenta mislukt is in het overbrengen van de urgentie van kunst en het collectief, de noodzaak om met het Lumbung-concept de westerse kunstwereld van het noordelijk halfrond te bewegen om anders met de geldstroom om te gaan, werd door het zien van deze video nog eens bevestigd. Nu pas zie ik dat de gigantische installatie van Taring Padi, het heel grote doek (12x7 meter) ‘The People’s Justice’ met heel veel wayang-achtige kartonnen poppen eromheen, prominent een groot deel van het plein voor het Fridericianum en de Documenta-hal besloeg. Het hart van deze Documenta heeft met opzet geklopt buiten: niet binnen de witte kubus van de westerse museale kunstwereld. En dit hart is weggerukt: onder druk is het weggehaald, terwijl Ruangrupa de eerste dagen naar de opening nog zei: Laat de kunst voor zichzelf spreken, wij zijn niét anti-semitisch.
Maar toen bleek dat er ook nog twéé Palestijnse collectieven waren uitgenodigd en Israël dus niet, toen hebben ze toch bakzeil gehaald: eerst die ienieminie afbeeldinkjes afgedekt en tenslotte tóch de hele installatie weggehaald. En daarmee verloren; de zeggingskracht om zeep geholpen, Ruangrupa had beter kunnen zeggen: dit blíj́ft en anders halen we zelf de stekker uit de Documenta… Maar dit is waarschijnlijk een westerse wijze van strijden. Strijdlust: het is óf jij, óf ik en ik voel die Indonesische roots die ook door mij heen gaan: conflicten vermijden, elkaar tegemoet komen, geen directe aanval, niet verwijten, maar dialoog zoeken.
Het kunstenaarscollectief Taring Padi, doet dit al meer dan twintig jaar zo, door heel Indonesië, hun grote doek is al op meerdere plekken op de wereld tentoongesteld, dat leverde nooit een probleem op. Maar nu midden in het rijke Westen wél. Ze hebben vast gedacht: laten we vriendelijke en voorkomend wezen, als dit onverwacht zo’n pijn doet, dan halen we het wel weg, niemand toch zal twijfelen aan onze integriteit? Wél dus. De Duitse premier kwam de Documenta niet bezoeken, voor het eerst in haar geschiedenis,de directeur is opgestapt, Hito Steyerl ongeveer de enige levende kunstenaar met een wereldwijde bekendheid, trok zich ook terug.
Hoe moeilijk is het, om werkelijk ‘vrijheid’ te leven: elkaar vrij te kunnen laten en toch tegelijk verbondenheid en gehechtheid gestalte te geven… Daarvoor moet je nieuwe cultuur willen scheppen. Ruangrupa heeft die poging ondernomen, met deze Documenta 15… Wordt dit in de toekomst afgedaan, als het gedrag van een puber? Beetje prikkelend én irritant, maar onrealistisch in opstand? Of zal de toekomstige curator van de Documenta in de komende vijf jaar toch contouren van de Lumbung, het samen delen ten bate van het geheel, kunnen implementeren?
Zoals je kleine stukken naaktstrand hebt op het ‘gewone’ strand, of westerse afgeschermde stukjes grondgebied vol parasols en ligbedden in India, Thailand, Afrika? Alhoewel, de laatste, ook een deel van grote hotelketens, het kan ook een begin zijn van het respecteren van een andersoortige perspectief en gevoel. Ik verheug me wel al op het openbare volksstrand op delen van het Lido, waar bikini en boerka, beide, naast elkaar met hun voeten staan in de zee.
