Mijn laatste grote reis vlak voor de lockdown was naar Bali. In de laatste week woonden er in de kamer naast mij op het traditionele familie-tempel-woonhuis een Russisch stel, digital nomads. Nu blijkt er op Bali een groot complex te worden gebouwd, Parc Ubud, waar zowel Russen als Oekraïners leven, ook jonge gezinnen, gevlucht voor de oorlog, hun centjes verdienend op het internet. Een prent van Poetin, verboden in Rusland, gaat er hangen in de openbare ruimte. De bewoners hebben het er prima, grote werkruimtes en zwembad, er wordt nog steeds doorgebouwd, aldus de NewYork Times van vandaag. Er wonen meer dan 14.500 Russen en 3000 Oekraïners op Bali. De oorlog is tegelijk ook nooit ver weg, maar hier worden vriendschappen gemaakt. Ik zou er bést wel willen rondkijken.
Maar mijn eigen vanzelfsprekende reislust begint, geloof ik, te wankelen, gezien de toestand van de wereld. Ik zou ook wel weer naar India willen, of naar Seoul waar neefje een half jaar woonde…Maar waar ben ik dan eigenlijk mee bezig, gezien het klimaat, waar de noodklok luidt? Ga ik weer vlieguren toevoegen? Alhoewel het particuliere vliegverkeer maar een kleine fractie is. Zaken-en vrachtverkeer met het vliegtuig zijn de echte aarde-opvreters in de vorm van CO2.
Dan schiet het door mij heen dat ik beter met trein en bus naar Lützerath kan afreizen. Hoe meer vertraging bij deze vreedzame ontruiming, met een zo divers mogelijke mensenmacht, hoe sterker het signaal dat dingen op onze planeet ánders moeten, want tijd is geld. Op Twitter zijn er filmpjes hoe moeizaam het wegwerken van mensen, in boomhutten en ook ondergronds, verloopt. Politie staat letterlijk tot diep boven de enkels in de modder.
Maar tot nu toe ga ik niet, en verplaatst mijn blikveld zich ook naar een andere brandhaard in de wereld: Israël. Waar moet dat heen, met die nieuwe rechtse regering? Wat zou mijn positie zijn, als ik een Jood was? In Israël is er een permanente onrust; onveiligheid, geweld, de dood, oorlog altijd nabij. Hoe progressief en alternatief een toplaagje ook is, als je alleen al naar hun laatste Eurovisie songfestival inzending kijkt, die won in 2018. Zo’n Netta leeft daar ook, naast orthodoxe Joden in het zwart met vlechten.
En Rutu Modan maakt er prachtige graphic novels, waar je iets van het dagelijkse leven proeft, juist in de getekende werkelijkheid naast het verhaal dat ze vertelt. Dat er overal controleposten zijn, en aanslagen, er een muur door het land loopt, er slachtoffers vallen en elke familie verlies en de holocaust door de bloedaderen voelt stromen.
En onlangs las ik van Leon de Winter; Het Recht op Terugkeer, omdat ik die gevonden had in een gratis boekenkastje. Ik wilde altijd nog iets van hem lezen omdat hij een Nederlandse zionistische Jood is en nogal anti-islam is. In dit dystopische verhaal is in 2024 de staat Israël een kleine stadstaat geworden, omringd door een vijandig Palestina. Een vader is zijn leven lang op zoek naar zijn zoontje die op vier jarige leeftijd verdween in Princeton, Amerika. Hij leeft met het antwoord dat een pedoseksueel op rooftocht was en dan blijkt er een Islamitisch complot te zijn. Het leest ook als een thriller, maar bij de ontknoping dacht ik, lang nadat ik het boek had weggelegd, ook: In welke mate voedt fictie óók een wantrouwen tegen de Islam? Het is fantasie maar tóch kun je gaan denken of het ook waar zou kunnen zijn.
Het boek gaat ook over rouw en verlies en ontworteling, maar dan is het een B-versie van dat andere prachtige boek; Uit de Tijd Vallen van David Grossman, die zelf een zoon in één van de oorlogen die gevoerd moesten worden, heeft verloren. Hier in een vorm die aan de dichtkunst schuurt, je hoort meerdere stemmen van mensen die een kind in Israël verloren. In een intrigerend interview zegt hij zich zowel heel Joods te voelen, als atheïst. Ik vraag mij af: hoe doe je dat? Hoe leef je in een land, zo dichtbij anderen , die dat land ook willen en die er eerder woonden dan jij? Hoe rijm je dat aan de religieuze ideologie die jouw aanwezigheid voedt: dat Israël het beloofde land is, door God aangezegd? …
Ach, het zijn één van die vele vragen, die mij puzzelen. Hoe mensen overal ter wereld, op alle niveaus, zich moeten verhouden tegenover oorlog, bedreiging, geweld, verwoesting. Met die ene vraag eronder. Is er een anti vaccinatie mogelijk in vormen van empathie en liefde?
