De familie kwam sinds lange tijd weer bij elkaar. Eerst een wandeling vanaf station Driebergen-Zeist, daarna een etentje. Ik ben met de trein ontelbare keren langs dit station gekomen. Er blijkt een mooi, hobbelend natuurgebied met bos te zijn met enkele vennen en een schaapskooi. Fijne gesprekken met nichtjes: dat ook in hun generatie zij meemaken niét voor Nederlandse aangezien te worden, terwijl ook hun ouders in Nederland geboren zijn. Vormen van subtiele discriminatie…Een nichtje zei, dat het toch wel apart was, hoe zij in haar andere familie het enige ‘bruintje’ is tussen de witten en nu allemaal soortgenoten om zich heen had.
Ik miste Broer, die anders voor het eerst had kunnen profiteren van een geldpot die wegens zijn inspanningen rondom de erfenis van mijn ouders was ingesteld. En het bleek, hoe familietrekken door de generaties lopen, tot en met het heden. Een nichtje noemde de familie ‘ingewikkeld’, maar samen kwamen we op het woord, om deze ‘complex’ te noemen. Want complex kan alle kanten op, het duidt ook op variëteit en veel potentie.
Ik denk nu aan het liedje, Familytree van Venice, dat op Moeders uitvaart werd gezongen. Zo is het: de familieboom zal altijd blijven groeien.
Toch raar. Wakker worden met dit liedje en geen idee hebben waar het vandaan komt. En dat het dan de hele dag zo’n beetje bij je blijft. Zes activisten van Extinction Rebellion zijn opgepakt omdat zij opriepen tot een boycot op de A12 aanstaande Zaterdag. Een artikel over een christelijke stel met kinderen die mee gaan doen. Dat de activisten op het einde van de dag weer zijn vrij gelaten, met de restrictie dat zij de komende 90 dagen niet in de buurt van de A12 mogen komen. Dat maatschappelijke organisaties zich laten horen: dat er met twee maten wordt gemeten en er wordt gemorreld aan het recht op demonstratie. Dit lijkt mij evident, wanneer je aan al die ronkende gevaarten van tractoren denkt.
Ook raar, om bij deze foto uit 1943 van Weegee, een fotograaf uit New York die voor het eerst het straatleven in de nacht en misdaad op de gevoelige plaat vastlegde, te denken: Wat ben ik blij dat ik 30 jaar lang beheerder was in de wijkcentra. Dat ik mijn stad in alle lagen van de bevolking heb leren kennen. Niet als waarnemer, maar als deelnemer. Ik schonk de koffie in, tapte pilsjes, hield jongeren aan de bar in toom, lette op dat mensen niet al te dronken werden, had leuke gesprekken, vierde feestjes mee.
Dat werd nog versterkt door deze foto van dezelfde fotograaf. De tijd dat iedereen met sjekkies tussen de vingers en pils in de hand zich vermaakte en ik elke dag mijn kleren weer in de wasmachine kon gooien omdat ze stonken naar rook. Dat de laatste handeling het afwassen was van de asbakken die dan, in elkaar gestapeld een meter lang op een theedoek gingen drogen in de nacht op de verwarming. En dat ik indertijd ook nog heb meegedaan aan zwijgend in een kring in de stad staan, voor De Vrede en Ontwapening. Maar ik nu niks anders kan denken, dat het maar goed is dat het Westen nog zoveel wapens en tanks heeft ,in depots, voor Oekraïne.
Nóg een foto van Weegee. De wereld zit vol onzichtbare schotjes, al die bubbels, al dat onbegrip, dat niet-weten… Dat een wijkcentrum van een ontmoetingsplek tijdens mijn werkend leven veranderd is in een zalenverhuurbedrijfje…Dat niet meer te zien is waar en hoe mensen uit verschillende lagen, met verschillende visies, elkaar kunnen treffen…Dat revolutie toch ook alleen in het klein kan beginnen; bij jou, bij mij.
Misschien is het dat wat ik zie in deze gezichten wat mij aanspreekt : iets van verwachtingsvolle anticipatie, gewoon op straat. In Khalid&Sophie twee activisten: de ene is communicatie-deskundige die met haar pyjama nog onder haar trui aan tafel zit, zó van haar bed gelicht in de ochtend, door de politie. Een ander was op Twitter actief om mensen mee te laten doen aan deze vreedzame demonstratie, die moest ook naar het politiebureau. En wat doe ik?…
Drie heerlijke boeken meegenomen uit de kringloopwinkel, tezamen voor 13€. ‘Culinaria’ is een loodzwaar koffietafelboek, vol smakelijke foto’s en beschrijvingen van specialiteiten en recepten uit alle landen van Europa. Nederland is vertegenwoordigd met: stamppot, kaas, pannenkoeken, mosselen, haring, drop, speculaas en jenever. De stroopwafel ontbreekt, terwijl de Limburgse vlaai twee bladzijden krijgt. Ontbijtkoek wordt genoemd bij ‘Speculaas’ en snert bij de Stamppotten. En er wordt melding gemaakt van de Hollandse tulband, ‘Poffert’ geheten, zonder gist en boter bereid. Daar had ik nog nooit van gehoord. Zo’n boek neem ik alleen mee omdat ik het meteen in mijn fietstas kan overhevelen.
‘NEW YORK’ zit tjokvol geschiedenis en anekdotes vanuit de verschillende buurten in New York, met recente foto’s, waar je kunt zien dat de fotograaf gewoon over straat gedwaald heeft. Het is van 2000, dus de TwinTowers staan er nog en de Trump-building wordt beschreven; dat deze een megalomane eigenaar heeft, die zelfs aspiraties heeft om president te worden…Zo gek kan Amerika zijn. Ik zou graag een maand ofzo in New York willen verblijven, maar puzzel, of dit wel zo’n goed idee is. Steeds hoor ik de vraag van Greta Thunberg in mijn hoofd: Wat doe jíj́ nu?
Het boek ‘Annotated Art’ heeft 45 grote reproducties, waar je rondgeleid wordt over meesterwerken uit de kunstgeschiedenis. Er zijn heel wat schilderijen die ik nog nooit gezien heb. En ook van welbekende werken, weet ik ineens méér dan ooit. Erg leuk allemaal.
Voor het slapen gaan, dit liedje: Falling, samen geschreven in twee dagen, met Rodrigo Amarante, Braziliaan, uit de podcast van Norah Jones, ‘Norah Jones Is Playing Along’, die ik ook graag volg. Mooie gesprekken en muziek in een alledaagse setting, in New York. De woorden van het liedje en de wijze waarop ze zingen is zo poëtische en teder.
PS: Het cijfer twintig in de titel van dit blogje verwijst naar het aantal blogjes dat tevoorschijn komt, waarin ik in de loop der jaren de woorden ‘leuke dingen’ heb gebruikt.
Twee filmpjes die ik wil bewaren in dit blog. Deze heb ik leren kennen door Jonathan Safran Foer, die deze in het programma ‘Wintergasten’ liet zien in 2010. Toen nog heel gelukkig getrouwd met Nicole Krauss met hond en peuterzoontje; een droom van een literair stel. Het was een ode aan de liefde, zei hij toen. Ondertussen hebben ze twee kinderen en zijn ze gescheiden. In het boek Forest Dark (2017) laat Nicole Krauss haar naamgenoot zeggen, ook schrijver met twee kinderen, dat ze ooit geloofde dat liefde en het blijven vertellen van verhalen aan elkaar, genoeg zou zijn om bij elkaar te blijven. Haar personage weet dat ze naar huis zal gaan met het voor haar zelf ook angstaanjagend bericht, dat ze moet scheiden. In dit filmpje zijn de singles eigenlijk wel, misschien, het meest inspirerend. Ze getuigen van een ervaring van liefde die als kern de eigen intieme verbondenheid met zichzelf én de wereld is.
Over dit optreden vertelde de presentator op de radio, dat dit het laatste optreden van deze zanger was. Hij had een hersentumor en na zijn afscheidsconcert gaf hij onverwacht deze toegift, een Russisch lied; Farewell Joy. Iedereen om hem heen in tranen, maar hij straalt in volle kracht en op het einde hoor je hem zelfs even grinnikend glimlachen.
Twee liedjes en de eerste heet The First Day Of Your Life.
Begin en einde… Maar nooit bang zijn, nooit. Misschien is dit de premisse, opgave, uitdaging, last ook, van al het streven naar menselijkheid.
De New York Times heeft een playlist gemaakt van de vijftien meest betekenisvolle liedjes van David Crosby, door de tijd heen, dus al vanaf de zestiger jaren. Ik besloot deze van voor naar achteren te beluisteren, dat wil zeggen van het heden, terug het verleden in. Gaandeweg ging ik zelf ook terug in de tijd en werd weer even die tiener die urenlang in Concerto in Amsterdam plaatjes draaide, op zoek naar nieuwe muziek. Die arrangementen uit de zeventiger jaren, heb ik er veel gehoord. Er kwam het besef dat het timbre van de stem van Crosby favoriet bij mij is. Destijds koos ik voor platen van James Taylor, een individuele zanger en songwriter. David Crosby zat verscholen in een groep. Net als vroeger, luisterde ik het eerste minuutje ofzo, want anders ben je al gauw een uur verder. Behalve bovenstaand: Dit gaat een favoriet liedje van mij worden, weet ik nu al; Holding on to Nothing : Dit is de sfeer waar ik graag in vertoef, waar niks en alles héél dicht bij elkaar zijn, waar ik kan ademen en mij vrij voel.
Als ode bij zijn dood, hij is 81 jaar geworden, zong Tangerine deze week in een praatprogramma Our House. Die staat niet in de lijst, en dat klopt, want niet Crosby heeft het gecomponeerd, maar Graham Nash. Het was het favoriete nummer van Broer. Ik zie hem nog glimlachen, toen hij het me liet horen. We waren beide tieners, het was op mijn kamer, aan een lange bureau-tafel. Hier zingen ze het in 2014, het jaar dat David Crosby dat andere liedje schreef, dat mijn favoriet gaat worden.
Tangerine was dus ook een poosje een echte favoriet van mij. Ik heb de tweeling ontdekt op Oerol en later werden ze ook nog even huisband bij DWWD. Daar zongen ze ook al Our House, maar dat krijg ik niet getransporteerd naar dit blog. Het is datzelfde lichte stem timbre, en ook dat zingen in harmonie : de lijn van Crosby Stills Nash & Young heeft zich voor mij in hen voortgezet. Ze schrijven zelf hun liedjes. Daarom deze, als ode aan wat voorbij gaat, maar ook blijft.
PS: Dit is grappig. Ik ontdekte via dit blog dat de tweeling Tangarine heet en niet Tangerine. Ze hebben het mezelf verteld op Oerol in 2013. Ze zochten een leuke artiestennaam voor zichzelf in het woordenboek en kwamen hierbij uit, ze vonden het leuk klinken, het betekent mandarijn en dat kon ook geen kwaad. En toen maakten ze een spelfout. Nú vind ik hun optreden bij DWDD wel meteen. De graphics zijn misschien wel gemaakt door Aimée de Jongh, die dit jaar internationaal doorbrak met de graphic novel; ‘Dagen van Zand’. Voor mijn eigen lol voeg ik dit filmpje hier toe.
Ik heb al heel lang geleden besloten om niet over alles te bloggen wat ik lees of aan nieuwe muziek opdoe. Dan kan ik wel bezig blijven…Criterium is, dat het steeds maar terugkomt in mijn gedachten, en dan ‘helpt’ een blogje, dan ben ik het kwijt. Dit geldt nu voor de graphic novel, waar ik nu de eerste twaalf hoofdstukken van heb gelezen uit 2018-2019 én de laatste vier uit 2022. Het heet Ice Cream Man. Er zijn véél lovende recensies op You Tube, maar de doorslag om meteen de luxe grotere ‘Sundae Edition’ te bestellen, komt door een interview met de schrijver, W. Maxwell Prince. Hier vertelt hij over de uitdaging die hij zichzelf heeft gesteld.
Elk hoofdstuk, dat is dus de uitgave die ongeveer één keer in de twee maanden in de stripboekhandel ligt, moet geheel anders zijn dan de vorige. Hij experimenteert met vorm en inhoud. De Ice Cream Man is een volkomen ambigu personage: is hij God of de duivel? In hoofdstuk 1 lijkt hij een weerwolf, maar dat komt later niet meer terug. Hij is aanwezig op de kruispunten tussen goed en kwaad, op allerlei wijzen. En misschien is alles zowel donker als licht, tegelijkertijd, zegt de schrijver in het nawoord en eindigt met de woorden:’a little light, then, yeah?’. Elk hoofdstuk is ook ánders en behandelt ook allerlei maatschappelijke verschijnselen. Ja, ook moord en doodslag en het hele horrorgenre wordt verkent. Bovenstaand een aantal covers: Hoofdstuk twee gaat over twee drugsverslaafden, het meisje zit op de ijswagen, in vier begint het verhaal dat een man gaat spreken bij de doodskist van zijn beste vriend, dus een skelet zit achterop de fiets. Er is een hoofdstuk waar de Ice Cream Man aan een jongen een hoorntje geeft met drie verschillende soorten smaken, en je vervolgens simultaan op elke pagina drie versies van zijn leven ziet. Hij heeft een aflevering geschreven waar je het hele verhaal zowel van voor naar achter kunt lezen, als andersom, als een palindroom. Daar ben ik erg benieuwd naar.
Een ander verhaal heet ‘Falling Man’ en gaat over de gedachten van deze man tijdens zijn val. En natuurlijk zie je erdoorheen ook die foto’s van mensen in hun val vanuit de Twin Towers…
In zijn een na laatste hoofdstuk, tot nu toe, nummer 31, komt de Ice Cream Man helemaal niet voor, alleen op de cover. En misschien een beetje in het ambigue gezicht van de vader. In 28 pagina’s maak je het hele leven mee van deze pasgeboren dochter, tot de oud geworden vader op zijn sterfbed in het ziekenhuis. Een soort van gedicht, ja, zoals de titel al zegt.
Binnen de wereld van de comics wordt Ice Cream Man revolutionair genoemd en een ‘Game changer’. Dit komt doordat tot nu toe een verhaal van een ‘creator-owned’ comic of graphic novel, dat is dus een verhaal dat de schrijver zelf verzonnen heeft en niet nieuwe verhalen van al bestaande superhelden bevat, altijd een ‘continuing story’ was, zoals series op de TV. Maar hier is dus elk hoofdstuk op zichzelf staand en het bevat een experiment. Tegelijk komen personages terug, soms alleen als bijfiguur in een tekening, zoals een mislukte schrijver, zodat het toch één verbonden wereld is. Voor het eerst wil ik álles lezen. Tot nu toe las ik meestal alleen het eerste boek/volume, dat een bundeling van 4-6 afleveringen is. Dan is mijn nieuwsgierigheid naar de gecreëerde wereld wel vervuld.
Waarschijnlijk kan ik niet duidelijk maken waarom ik hier zo enthousiast over ben. Het is ergens alomvattend. Het bevat filosofische thema’s én het heeft fantasy-en horror-elementen. Het gaat over verdriet, pijn, verlies, wreedheid, maatschappelijke ongelijkheid…enzovoort. Ik wilde er dus eerst géén blogje aan wijden. Wat mij over de brug hielp, dat betekent; er komen tóch woorden, is toen ik onderstaand op de radio hoorde. Door de sfeer van the twighlight, dat tussengebied. De sfeer in mijn boshuisje werd ermee gevuld, ook door het weer: er dwarrelden wat natte sneeuwvlokjes in een heiig bos, dat qua sfeer nog dat gedempte heeft van een wereld van sneeuw in de winter. En dan passeert er een onaards fenomeen, gezongen door Anne Sofie von Otter, gecomponeerd door de mannen van ABBA: Like an angel passing throught my room.
En toen was het weer even winter in het bos. Leuk om over de wegen te lopen en te zien dat dieren jou voor zijn gegaan. Ik onderscheidde vogel, hert, wild zwijn, konijn. En misschien vos, vlakbij mijn voordeur? Een spoor kruist zich en dat liedje van Patti Smith kwam boven, Paths That Cross:
Omdat dit blog in toenemende mate mijn eigen geheugen vormt, dit korte blogje. Het liedje is een soort van aardse geloofsbelijdenis.
Deze foto in de ochtendkrant blijft in mij spoken. Het is een officiële foto van het Russische persbureau. Soldaten die zich leren verdedigen aan het front, is de boodschap erbij. Wat moet de Rus hieruit opmaken? Dat de jongens actief en alert zijn? Maagdelijk witte sneeuw voor hen, erachter een wak? Waar de vijand is, zie je niet eens. De foto is zó overduidelijk in scène gezet. Uit kerstfilms was bij mij in de kersttijd net het kwartje gevallen, dat sneeuw ook voor hoop en verwachting staat. Wil deze foto op onbewust niveau misschien hetzelfde signaal geven? Stil maar, wacht maar, alles wordt nieuw, onze soldaten waken over ons?
Iets later zag ik een andere foto. Het is van de Oekraïense fotograaf Boris Mikhailov, meer dan levensgroot nu ook weer in Parijs te zien. Het is een portret van een bomshez. Het zijn daklozen en werklozen die leefden in de parken en de onbestemde terreinen rondom Charkov. Indertijd in 1997 was dit de prijs die Oekraïne betaalde voor haar onafhankelijkheid van Rusland, staat erbij. Hoe dat precies zit, weet ik niet. Mikhailov en zijn vrouw hielpen deze mensen met voedsel, kleding, onderdak. Én betaalden ze om model te zijn, ook naakt, in poses van de piëta en de kruisiging. Een recensent die een expositie ervan zag in het Museum of Modern Art in New York in 2011, vond het aanvankelijk onaangenaam om naar een poppentheater te kijken van mensen die weinig keuze hadden om niet mee te doen. Maar zegt uiteindelijk dat hij de dramatische wreedheid van de beelden niet kan ontkennen.
Hier dus ook een gecomponeerde foto vanuit iets dat werkelijk is. Je zou kunnen zeggen dat de sneeuw ook hier een ambivalente betekenis krijgt. De kou, die bewoning buiten onmogelijk maakt. De ongereptheid om hem heen. Tegelijk heeft hij erin gelegen, in een jas die hij waarschijnlijk onlangs gekregen heeft…Als een Christusfiguur spreidt hij zijn armen…Zie mij, het lam dat geofferd wordt, zouden mensen die de christelijke beeldtaal kennen, kunnen denken. Anderen zien een man met een scherpe, menselijke blik, die ook sporen heeft van moeheid en ontbering. Hoe anders dan die soldaten-speelpoppetjes die je in vechthoudingen neerzet, zoals op de foto van het Russische persbureau.
En toen dacht ik aan de Oudejaarsconference van Claudia de Breij, unaniem door de vrouwengroep tijdens de jaarlijkse kaasfondue, zeer hoog gewaardeerd. Zij begint dat zij alleen met een gitaar een klein liedje zingt op de melodie uit het Zwanenmeer van Tjaikovsky: ‘ dans…door de nacht…’ De melodielijn komt gedurende de hele voorstelling terug. En dan geeft zij het laatste woord, aan de prima ballerina uit Rusland, die direct na de inval gevlucht is en nu danst bij het Nationaal Ballet. En Claudia staat erbij, in een jas die tegelijk doet denken aan een zeiljack en een priesterlijk gewaad. In de kleur van het vruchtbare gele Oekraïnse graan, die, zo leerde ik pas afgelopen jaar, een groot deel van de wereldbevolking voedt. De witte zwaan die overwint, de zwaartekracht trotserend. Alleen mogelijk door kracht en wilsinspanning van het individu.
Mijn laatste grote reis vlak voor de lockdown was naar Bali. In de laatste week woonden er in de kamer naast mij op het traditionele familie-tempel-woonhuis een Russisch stel, digital nomads. Nu blijkt er op Bali een groot complex te worden gebouwd, Parc Ubud, waar zowel Russen als Oekraïners leven, ook jonge gezinnen, gevlucht voor de oorlog, hun centjes verdienend op het internet. Een prent van Poetin, verboden in Rusland, gaat er hangen in de openbare ruimte. De bewoners hebben het er prima, grote werkruimtes en zwembad, er wordt nog steeds doorgebouwd, aldus de NewYork Times van vandaag. Er wonen meer dan 14.500 Russen en 3000 Oekraïners op Bali. De oorlog is tegelijk ook nooit ver weg, maar hier worden vriendschappen gemaakt. Ik zou er bést wel willen rondkijken.
Maar mijn eigen vanzelfsprekende reislust begint, geloof ik, te wankelen, gezien de toestand van de wereld. Ik zou ook wel weer naar India willen, of naar Seoul waar neefje een half jaar woonde…Maar waar ben ik dan eigenlijk mee bezig, gezien het klimaat, waar de noodklok luidt? Ga ik weer vlieguren toevoegen? Alhoewel het particuliere vliegverkeer maar een kleine fractie is. Zaken-en vrachtverkeer met het vliegtuig zijn de echte aarde-opvreters in de vorm van CO2.
Dan schiet het door mij heen dat ik beter met trein en bus naar Lützerath kan afreizen. Hoe meer vertraging bij deze vreedzame ontruiming, met een zo divers mogelijke mensenmacht, hoe sterker het signaal dat dingen op onze planeet ánders moeten, want tijd is geld. Op Twitter zijn er filmpjes hoe moeizaam het wegwerken van mensen, in boomhutten en ook ondergronds, verloopt. Politie staat letterlijk tot diep boven de enkels in de modder.
Maar tot nu toe ga ik niet, en verplaatst mijn blikveld zich ook naar een andere brandhaard in de wereld: Israël. Waar moet dat heen, met die nieuwe rechtse regering? Wat zou mijn positie zijn, als ik een Jood was? In Israël is er een permanente onrust; onveiligheid, geweld, de dood, oorlog altijd nabij. Hoe progressief en alternatief een toplaagje ook is, als je alleen al naar hun laatste Eurovisie songfestival inzending kijkt, die won in 2018. Zo’n Netta leeft daar ook, naast orthodoxe Joden in het zwart met vlechten.
En Rutu Modan maakt er prachtige graphic novels, waar je iets van het dagelijkse leven proeft, juist in de getekende werkelijkheid naast het verhaal dat ze vertelt. Dat er overal controleposten zijn, en aanslagen, er een muur door het land loopt, er slachtoffers vallen en elke familie verlies en de holocaust door de bloedaderen voelt stromen.
En onlangs las ik van Leon de Winter; Het Recht op Terugkeer, omdat ik die gevonden had in een gratis boekenkastje. Ik wilde altijd nog iets van hem lezen omdat hij een Nederlandse zionistische Jood is en nogal anti-islam is. In dit dystopische verhaal is in 2024 de staat Israël een kleine stadstaat geworden, omringd door een vijandig Palestina. Een vader is zijn leven lang op zoek naar zijn zoontje die op vier jarige leeftijd verdween in Princeton, Amerika. Hij leeft met het antwoord dat een pedoseksueel op rooftocht was en dan blijkt er een Islamitisch complot te zijn. Het leest ook als een thriller, maar bij de ontknoping dacht ik, lang nadat ik het boek had weggelegd, ook: In welke mate voedt fictie óók een wantrouwen tegen de Islam? Het is fantasie maar tóch kun je gaan denken of het ook waar zou kunnen zijn.
Het boek gaat ook over rouw en verlies en ontworteling, maar dan is het een B-versie van dat andere prachtige boek; Uit de Tijd Vallen van David Grossman, die zelf een zoon in één van de oorlogen die gevoerd moesten worden, heeft verloren. Hier in een vorm die aan de dichtkunst schuurt, je hoort meerdere stemmen van mensen die een kind in Israël verloren. In een intrigerend interview zegt hij zich zowel heel Joods te voelen, als atheïst. Ik vraag mij af: hoe doe je dat? Hoe leef je in een land, zo dichtbij anderen , die dat land ook willen en die er eerder woonden dan jij? Hoe rijm je dat aan de religieuze ideologie die jouw aanwezigheid voedt: dat Israël het beloofde land is, door God aangezegd? …
Ach, het zijn één van die vele vragen, die mij puzzelen. Hoe mensen overal ter wereld, op alle niveaus, zich moeten verhouden tegenover oorlog, bedreiging, geweld, verwoesting. Met die ene vraag eronder. Is er een anti vaccinatie mogelijk in vormen van empathie en liefde?
Zo. Dit is het weer om de regen op het dak te horen kletteren en de wind door de bomen te zien waaien, terwijl er op het vuur stoofvlees suddert en de geuren de ruimte vullen. En zo is het nu dus, lekker behaaglijk. Fijn dat er weerbericht bestaat, zodat ik bijna 11 kilometer verderop de ene dag de boodschappen kon doen en gisteren naar de dierentuin fietste. Instagram-achtig, waar mensen regelmatig laten zien wat zij eten, bovenstaand. Een vegetarische ramen-bouillon, die je zelf mag vullen met ei, taugé, gebakken uitjes, prei, Chinese kool en champignons, peterselie. Elke keer in de dierentuin eet ik dit, gewoontedier als ik ben. In de tropische ‘tuinkamer’ , waar je vogels hoort en ziet rondvliegen in de nok, en een vleermuis. Ik geniet daar enorm van.
Van dit plaatje wordt ik vrolijk. Het komt uit een stripblaadje, dat ik bij de kringloop vond. Het is van 31 Maart, voor 1,50$ in 1986. In Amerika bestaat die strip-jeugdcultuur: Er zijn stripboekenwinkels waar je wekelijks je zakgeld kan gaan uitgeven aan één van de talloze strips, met vervolgverhalen, rondom superhelden. Dit is Captain Amerika, uit het Marvel-universum, de equivalent van Superman in het DC-universum. Wat ik leuk vind is de zelfreflectie en de ironische ondertoon. Captain Amerika heeft net een soort van Bhagwan gered van een moordaanslag, maar heeft ook twijfels over hem. En dat het over landelijke vreemdelingenangst gaat, een fenomeen dat helaas niks aan actualiteit heeft ingeboet.
Over moord gesproken…Ook paus Johannes Paulus II heeft een moordaanslag overleeft, maar een meisje dat binnen de staat van het Vaticaan leefde, niet. De aanslag op de paus is waarschijnlijk verordent door de Russische KGB, omdat deze paus het Poolse Solidarinosc steunde met Vaticaans geld, dat daar niet voor was bedoeld. Er werd een meisje vermist uit een Vaticaanse familie die al eeuwenlang het Vaticaan diende. Aanvankelijk leek het erom te gaan , dat zij werd ingewisseld voor de Turk die de moordaanslag pleegde. Maar door de jaren heen, is gebleken dat óók meespeelde dat zij in de tuinen van het Vaticaan belaagd is door een hoge kardinaal. Zij heeft 14 jaar lang waarschijnlijk in London gewoond in een katholiek opvangcentrum voor meisjes…Wat er precies is gebeurd, is nooit helder geworden. Maar de paus heeft in zijn wekelijkse balkon-scène, in de eerste week van de verdwijning, al aan haar gerefereerd. En jaren later, als haar broer op audiëntie komt, zegt de paus tot twee keer toe: ‘Zij is in de hemel’. Ook laat het Vaticaan toe dat er een graf opgedelfd wordt op Vaticaans grondgebied, dat leeg blijkt te zijn.Tijdens het kijken; Vatican Girl, huiverde ik een paar keer. Hoe is het toch mogelijk dat de katholieke kerk nog altijd zo’n impact heeft, er zoveel volgelingen zijn? Misschien is het banale antwoord ook, omdat het zo’n machtsfactor is met kapitaalstromen over de hele wereld.
Misschien is het gedrag van mensen ook vergelijkbaar, met de oude olifant in Burgers Zoo. Het viel mij op dat ze stil bleef staan, heel lang, een beetje wiegend. Af en toe liet ze haar linker voorpoot schommelen en soms ook haar achterpoot. Maar haar rechterkant leek vast geklonken en ze stond heel ongemakkelijk, tegen de rand van het water aan. Waarom? Ik werd voor het antwoord op mijn wenken bediend. Het blijkt dat zij in haar jongere jaren in gevangenschap, vast aan een keten leefde. Zij doet dit nu nog zo, uit gewoonte, omdat dit kalmeert. Tragisch; zit je met je olifantengeheugen vast in het verleden. Zo lijkt het ook, dat veel mensen steeds maar in hun comfortzone blijven, hoezeer dat hen ergens ook niet gelukkig maakt…Comfortvoedsel kun je altijd blijven eten, dat schaadt niemand. Voor velen is de Paus een superheld. Maar de echte superheld durft zichzelf en het eigen gedrag te bevragen. Én ook te veranderen.
Een van de traktaties of genoegens of hoe je het ook kunt benoemen, blijft hier de stilte van een sterrennacht. Om naar buiten te lopen en in het licht van de volle maan naar de bosrand te lopen. En dan naar boven kijken en dat het fonkelt.
Ik zag bij NPO van de boeddhistische omroep een documentaire over het verschijnsel: Tukdam. Het blijkt dat wanneer mensen sterven terwijl ze in meditatie zijn, ‘iets’ nog langer voortleeft dan het ‘dode’ lichaam. Geen hartslag meer, geen ademhaling, op EEG geen breinactiviteit; hersendood. Maar bij het hart voelt het nog warm en er vindt geen ontbinding van het lichaam plaats. De westerse wetenschap staat voor een raadsel.
Toch denk ik dat je in de alledaagse ervaring, wél dat onderscheid kunt voelen: Tussen het brein en de ‘geest’ of ‘bewustzijn’. Het brein woont in het domein van de ratio; jouw handelen, jouw wil en jouw passies. De geest ontglipt daar soms aan. In ‘Krasse Knarren’ een Franse strip, geschreven door Wilfrid Lupano en getekend door Paul Cauter, zag ik daar gisteren een voorbeeld van. Het gezicht van de anarchistische, strijdvaardig vader toont even ‘de geest’ , als zijn dochter zijn blik richt naar zijn spelend kleinkind.
Het domein van de geest bevindt zich ‘ergens’ buiten de lineaire tijd, die gericht is op nut, doel, controle, winst, enzovoort. Een ieder kent wel de ervaring, dat je ‘bijtankt’ door te gaan wandelen, je tijd in ontspanning met dierbaren doorbrengen, eens een keer flink te dansen. Of stil-zijn en mediteren…. Geen wonder dat ‘tukdam’ bestaat. Het westen richt zich op het brein, zegt een wetenschapper in deze documentaire. In het Tibetaanse onderzoek, richt men zich op het hart. Er zijn al tekeningen uit de 17e eeuw, waar energiestromen op worden getekend, die heen en weer gaan vanuit het hart. Ook een sterrennacht inkijken, voedt het hart, en dus het bewustzijn, ‘de geest’.
Zou dit ook een beetje een zelfportret kunnen zijn? Een schilder waar op het tafeltje voor hem de richting wijzers op de grond vallen, een tuimelaar ook wegglijdt, maar een slak kleverig en langzaam gewoon de afgrond in kan kijken, zonder ooit te vallen? Terwijl de kunstenaar zelf zijn evenwicht probeert te bewaren, gadegeslagen door ook een man met rudimentaire mottige vleugels, in de rug het vuur en een slang of staartachtige liaan? De schilder heet dan Neo Rauch.
Het is een scène uit een veel groter schilderij, wel twee meter hoog en vier meter lang. Veel schilderijen zijn meer dan levensgroot. Ze laten zich lezen als een ‘graphic novel’, het verhaal mag je zelf maken. Twee omgevallen richtingwijzers op de achtergrond, kiest deze man dan toch voor het veilige burgerbestaan middels een huwelijk? Maar het speelt zich wel in een tent af, en wellicht dragen dezelfde man en vrouw later weer hout, naar vulkanisch vuur in de krochten van de aarde. Al staan twee onberispelijke mannen in het wit daar dan weer bijna keuvelend in te poken, dat wel weer.
In meerdere schilderijen op deze tentoonstelling komt die vallende richtingwijzer voor. Er speelt ook vaker een vrouw mee, die ergens het pleit beslecht? Een man met een luidspreker is in de beeldtaal van Neo Rauch een slechterik, iemand die niet kan luisteren of open staan, vol van eigen meningen.
En hier is er een reusachtige tuimelaar, aangestuurd door een mensje, die misschien het lot gaat bepalen van de persoon (genderneutraal?), die wankelt op een krat. Wil de ongeschminkte pierrot hem misschien omduwen? En is het een schilder die alles vast wil leggen? En verrijst er een vrouw uit een pot of zak? En kijk, helemaal in de diepte is daar weer een richtingswijzer, op een toren.
Alles heeft ook de sfeer van onrustige dromen, het zoeken naar evenwicht, surreël soms, en zich afspelend in een ander tijdsbestek. Beginnende industrie met rokende pijpen. Neo Rauch is in 1960 geboren in de DDR en woont nog altijd in Leipzig. Misschien komt veel ook voort uit die, misschien wel beleefde groteske, verandering; de Wende. Zij zaten nog in de bruinkool, het Westen kreeg al centrale verwarming. Zij kenden geen kleurenfoto’s, geen mode, geen design, enzovoort. Bovenstaande is zijn favoriete schilderij van de tentoonstelling; Der Würzel, het gaat volgens hem zelf over goed en kwaad. Té eenduidig misschien, geeft hij er als kanttekening bij. De ratachtige man met de luidspreker is het kwade. De vrouw, die aan de goede kant aanwezig is, nestelt zich wulps tegen de wortel aan, die op een hoorn is gaan lijken. Dat zij er zo ineens was, was ook voor Neo Rauch verrassend.
Als hij er dus één moet noemen, want ze zijn hem allen dierbaar. Goed voorstelbaar als je hem ziet schilderen op een keukentrap. Alsof hij een deel is van zijn eigen tafereel. Alles dat onder zijn handen ontstaat, maar figuren kunnen ook weer verdwijnen, tot hij de onbestemde tijd stilzet en dat is wat wij zien.
Gisteren ben ik gaan kijken, op de een na laatste dag in Zwolle, in De Fundatie. Neo Rauch: schilder, dromer, verhalenverteller in dienst van jouw eigen verhaal.
Dit samengesteld plaatje van een monnikje uit het Rijksmuseum en mijn uitzicht nu, geeft wel aardig mijn bedoelde instelling weer voor het komende jaar. Met een gedecideerde blik voorwaarts. Deze eerste dagen van dit jaar, top10 lijstjes bekeken van favoriete ‘comics’ van 2022, ideeën opgedaan, wat boeken besteld. Achterstallige boeken gelezen, een nieuwe ordening aangebracht. Oud papier weggebracht, rommel opgeruimd. Luisteren uit favoriete lijstjes van anderen, rondom muziek.
Harry Styles heeft het best verkochte popalbum. Natuurlijk had ik nog nooit van hem gehoord. Maar ik begrijp wel waarom oud en jong op hem valt. Hij lijkt knuffelbaar. Dit liedje klinkt als een klassieker en is het wellicht ook al. Ik weet het niet, de bubbel waarin je voornamelijk leeft, is altijd ook beperkt. In de ogen van anderen heb ik waarschijnlijk onder een steen geleefd. Tezamen met de officiële video verbeeldt en bezingt het goéd, het weet hebben van velen dat we het nu anders moeten gaan doen, tot behoud van de planeet en dergelijke. Maar hoe? …Dat weet je dan weer niet.
Ik had ondertussen toch twee grote oliebollen bij mijn zelf gemaakte appelflappen. Een huisje met uitzicht op een donker bos. Een ander huisje stralend in het licht. Zo verschillend kan bewoning zijn, zó dichtbij elkaar… Daar is weer dat liedje van Harry Styles. Soms kun je alleen maar reiken naar elkaar, zonder elkaar aan te raken. Maar je gaat vol goede moed voorwaarts: YES!
En toen was het weer een ‘gewone’ dag in het nieuwe jaar. De winnaar van het skischansspringen is deze Noor. Voor dit gevoel kijk ik altijd op Nieuwjaarsdag. Omdat je zelf ook een moment kunt ervaren dat je een sprong maakt, een NIEUW jaar in, dat zweefmoment, los van alle zorg en bekommernis, dat er tóch kan zijn, ondanks…Vroeger toen ik als kind hiernaar keek, gebeurde dat ook in een stille witte wereld. Nu zijn de bergen eromheen groen. Met een gemengd gevoel rookte ik in het eerste uur van het nieuwe jaar, een sigaartje in het bos. En herinnerde mij dat het ooit zó koud was, dat ik geeneens zin had om naar buiten te komen, terwijl vader met zijn zoons vuurwerk gingen afsteken.
Tevoren het Nieuwjaarsconcert, ook vaste hap voor mij, na het ontwaken. Voor het eerst waren er meisjes die meezongen met het Weense knapenkoor. Nog nooit was er een vrouwelijke dirigent, is nu nog een brug te ver, meldde de vrouwelijke commentator, het aantal vrouwelijke musici in het orkest is ook onder vertegenwoordigd. De dansen van het staatsballet centreerden rondom het zoete hetero-stel, al gebeurde het in een tweede dans dan toch, dat de man die een vrouwelijke vlinder najoeg, op het eind zelf in het net gevangen wordt. De muziek bevatte wel veel primeurs, prikkelender dan de traditionele Weense walsen, eigenzinnig gekozen door de Oostenrijk dirigent. Tegelijk kleefde er aan hem de zeven vinkjes van Joris Luijendijk en waarom viel het me dit jaar ook zo op, dat het hele orkest wit is? Het moment dat de dirigent dan zijn bloemetje overhandigt aan de eerste violist, die vrouw is, komt dan over, als iets om te bewaren.
Gedurende de dag bleek dat ex-paus Benedictus was overleden. De necrologieën deden mij ook zuchten. De intellectueel, geen zielenherder, de kerkelijke leer stevig verankeren voor de toekomst…En vanochtend eindigde Stephen Sanders zijn column in de NRC met: ‘Paus Benedictus was het gegeven op zijn schreden terug te keren. Op rode Pradaschoenen zelfs. Dat is al bijna een wonder.’ Ik lees de zin wel drie keer en begrijp er werkelijk niks van. Wát is het wonder? Dat een paus liep op schoenen uit de wereld van de rijkdom en de macht?…
Gelukkig zag ik ook dit interview met Sonia Boyce en Simone Leigh.Gemaakt, twee dagen nadat bekend was geworden dat de Biënnale in Venetië voornamelijk vrouwelijke kunstenaars zou huisvesten. De vreugde daaromtrent, het momentum.
De verantwoordelijkheid die beide voelen om als eerste zwarte kunstenaar, vrouw, hun land te vertegenwoordigen in het Britse en Amerikaanse paviljoen. Sonia Boyce zou de Gouden Leeuw gaan winnen. De lange, lange weg die beide zijn gegaan, beide ook zeer verwikkeld met hun sociale omgevingen. Sonia Boyce, die ‘gewoon’ geboren is in Groot Brittannië, maar altijd de vraag kreeg: Waar kom je vandaan? Hoe dat je vormt. Ik herken dat. Ik vond het heel leuk, dat ik op de Biënnale een gesprekje had met iemand en die vroeg: ‘Where are you based?’ Ergens in de wereld, de geestelijke en de materiële, heb je een basis gemaakt, daar ben je thuis en kun je landen. Dát is het nieuwe bewustzijn. Geen kerkleer, geen vastomlijnde principes en culturen. Mensen zijn een mix van véél tegelijkertijd. Ja, de eerste neiging is, om duidelijkheid te willen hebben. Vaste grond onder de voeten. Maar het gaat om dat zweefmoment, elke dag opnieuw.
