Dit porseleinen beeld op de tentoonstelling Clara en de onderkruipsels in het Rijksmuseum in Amsterdam, geeft wellicht het beste mijn overkoepelende thema van het afgelopen jaar weer. Het afpellen van dingen, activiteiten, gewoontes, relaties, op zoek naar wat écht is en past bij mij. Want dit is Clara, de neushoorn, toen nog niemand deze in het echt gezien had. Het is in 1731 gemaakt, met als voorbeeld een tekening van Dürer uit 1515. Zó beleef je de werkelijkheid om je heen: vol veronderstellingen die je hebt meegenomen uit je eigen cultuur en opvoeding. Je dénkt bijvoorbeeld dat er twee hoorns op je zitten, terwijl het er maar één is. Je maakt jezelf kleiner dan zoals je werkelijk kunt zijn.
En toen ging Clara op reis door Europa. Eindelijk konden mensen in het echt zien hoe een neushoorn eruitzag. Hier is zij in Venetië en was tevoren in Rome al haar neushoorn verloren, die een omstander nu in de hand heeft. Ze is hier te klein afgebeeld. Of je kunt ook denken: de schilder wilde evenveel nadruk aan de toeschouwers geven. Een paar vrouwen lijken gemaskerd, het zou de tijd rondom carnaval kunnen zijn. Voor mij zegt het ook iets van: Kijk! Vat de koe bij de hoorn, kijk goed en zorgvuldig naar jouw leven. Wát erin was eigenlijk projectie, bestaat uit automatisme? Voor mij was dit wel louterend, het afgelopen jaar. En ook wel pijnlijk. Want het is nooit leuk om eigen illusies op te moeten geven. Maar het levert ook wat op. Een intiem en zacht geluk. Dat het mogelijk is om dichtbij jezelf te zijn en van daaruit stil te kunnen zijn. Ontwaren dat daar, in de stilte, een bron van licht is, altijd, voortdurend…Wonen in mijn boshuisje laat deze ervaring ook samenvallen met de omgeving.
Het is een slimme en educatieve tentoonstelling: Want naast Clara, dat aanvankelijk exotische wezen, werd in dezelfde tijd de blik van mensen naar onder gericht, naar al het kleine dat op de grond krioelt en ze werden voor het eerst afgebeeld. Bijna in het midden is er nog een fantasiebeestje te zien. Ook vlinders hoorden erbij, zoals mijn favoriete dagpauwoogvlinder.
Expansie: kijken naar wat er allemaal in de wijde wereld aanwezig is, en introversie; op de plaats rust, was ook een thema afgelopen jaar. Wat heb ik genoten dat het weer mogelijk was om in de trein te zitten naar Terschelling en steden, met de bus naar Venetië, The Milk of Dreams, met een auto naar de Documenta in Kassel. Die twee tentoonstellingen horen ook bij de hoogtepunten van 2022.
En zo werd dit mijn mijmering op Oudjaar. In ook zo’n ‘distel-wereld’. Zoveel heftigheid. Oorlog, verwoesting, bestaansonzekerheid, klimaatcrisis, onderdrukking van vrouwen, misbruik…enzovoort…Toch kan ik niet anders dan mij focussen op het kleine en lichte. Rupsen komen uiteindelijk uit hun cocon…Ik voelde mij vaak ‘de vrouw die de was ophangt’: in de Tweede Wereldoorlog, langs het spoor in Duitsland waar goederentreinen vol mensen voorbij denderden, onderweg naar hun ondergang. En die vrouw blijft gewoon haar was ophangen…haar dagelijks leven ging gewoon dóór. Lang vond ik dit een vreselijke beeld en dacht dat dit gevoelloos was.
Maar dit jaar weet ik dat ik zelf die vrouw ben. Zó dichtbij sliepen mensen buiten in de kou, en ik doe niks anders dan ik doe: elke avond in een warm bedje kruipen.
Het regent nu. Wellicht is dit het eerste jaar in mijn leven, dat er géén olliebollen zijn, bij de jaarwisseling. Omdat ik geen zin heb om 5 of 8 kilometer in de regen te gaan fietsen. Ik kan nog wel appelflappen bakken, met bier, ten bate van de olie-en kaneelgeur en smaak die bij deze dag hoort. Net zoals op beide Kerstdagen, is dit die andere dag in het jaar, dat, als ik thuis ben, er de hele dag een kaarsje brandt. O, dit klopt niet: nog een andere dag is Nieuwjaarsdag.
