Ik werd vanochtend wakker van de felle maan die naar binnen scheen, met daarbij een heldere ster. Dat blijkt de planeet Jupiter te zijn. Grappig dat de zon als het ware onder de aarde afgebeeld wordt, met Mars en Venus aan de flanken.
Ondertussen in New York een volgepakte straat waar uit volle borst kerstliedjes worden gezongen. Voordeel om 8 miljoen inwoners te hebben; voor elk initiatief krijg je wel mensen bij elkaar.
Ik vond het een beetje onbeleefd jegens de maan, om het gordijn dicht te doen. Dus een uur later sliep ik nog niet. Dan maar een beetje knutselen.
Zó simpel zou het met kunstbeleving kunnen zijn. Of: dat is het doel van Kunst; deze waarneming van Helene Kröller-Müller.
Een gordijn van runderenbotten geregen in strengen van bloed, rivierstenen bij elkaar gebonden en van de grond geheven, een nieuwe houten doorgang in de museumgang, hobbelig… Allemaal bedoelt om je even uit je gewone waarnemingen te halen. Hoeveel werk vraagt het om deze kunstwerken uit het depot te halen en op te bouwen? Die werklieden zijn nu dus de kunstenmakers.
Zoveel werk verzet om je deze sensatie te geven. Dat je in een donkere kubus staat, tussen vier andere kubussen, verschillend van grote, van buigzaam staal. De trillingen daarvan tot klanksporen gemaakt en dan mag je zelf aan twee knoppen draaien om zelf muziek, of een eigen geluid te maken, met je voeten in het zand. Ik hoorde ineens kerkklokken, dat is vast the eye of the beholder.
Het ambachtswerk van de kunstenaar zelf is uit het oog verdwenen. Anderen timmeren en passen en meten en verzetten inspanning en berekeningen om dit in een museumzaal van de grond te krijgen. Als de tentoonstelling voorbij is, breken ze het allemaal weer af en stoppen het weer weg in het depot.
Dit geldt niet voor de drie cirkels die met modder uit de rivier de Avon die stroomt in zijn geboortestad Bristol, door de kunstenaar zelf, Richard Long , daar zijn aangebracht. Dat is er al járen, sinds 1984, en als het niet past bij de lopende tentoonstelling in de zaal, dan schermen de bezige bijen het af.
Je staat oog in oog met het kunstwerk, je weet dat de kunstenaar zelf het exact zo heeft gemaakt en gezien. Daarmee verdwijnt het ‘kermisattractie-gevoel’, de energie van de kunstenaar zelf is aanwezig.
Ik ben even helemaal in de ban van het album van Rosalía; LUX, Licht dus. Mijn favoriete woord als het gaat om te verwijzen naar ‘daar we allen naar toe kunnen gaan en waar we thuis zijn.’ Ik gebruik het al jarenlang op mijn kerstkaarten, steeds in een andere variant. En voor haar is het dus ook een alles overkoepelend woord.
Ik kende haar niet, maar dit is haar vierde album en ze staat al jarenlang in de internationale top, ze is Spaans. In dit album heeft ze het uiterste van zichzelf gevraagd, ze is er drie jaar mee bezig geweest. Ze werkt samen met het Londens Symphonie orkest, mengt klassiek dus met allemaal andere muziekstijlen en ze spreekt er 13 talen. Gewoon geleerd op Duo Lingo en de zinnen op Google Translate vertaald en daarna heeft ze experts uit de verschillende landen het laten corrigeren en vervolmaken.
De reden is dat zij geïnspireerd is door allemaal Heilige Vrouwen uit de verschillende landen. Waaronder ook Clara van Assisi, Hildergard van Bingen.Als je gewoon naar het album luistert gaat elk lied, het zijn er 18, als vanzelfsprekend over van het één in het ander, en hoor je ook niet al die talen. Ze beschouwt dit als een compliment. In een ander leven had ze theologie gestudeerd, zegt ze. Nu heeft ze zich verdiept in al die verhalen en hagiografiën. Het gaat erom dat alles tegelijk heel persoonlijk is én je jezelf juist wegwist en opgaat in …? Ze vertelt over die Japanse monnik, een vrouw, die haar gezicht heeft verwoest om toegang tot het klooster te krijgen.
Het interview met Zane Lowe op Apple Music, gevonden op YouTube, maar niet als geheel in dit blog te transporteren, is heel indrukwekkend, vind ik. Zo’n jonge vrouw, 33 jaar, die zozeer de uitersten van zichzelf en het leven heeft verkend.
Het lied dat single is geworden en dus ook een videoclip heeft is Berghain. Het blijkt het lied te zijn met de grootste extremen en met alle variëteit en contrasten die er nu eenmaal zijn in het leven. ‘Berghain’ blijkt een groot modern techno- muziekcentrum te zijn in de buurt van Berlijn, maar zij verwijst in het gesprek naar de oorspronkelijke betekenis van dit woord. Het is een kring van oude bomen, en zo is de werkelijkheid voor haar: alle boomwortels van de verschillende bomen zijn verstrengeld met elkaar, en ze voeden elkaar.
De video begint ermee dat ze thuis komt en dan blijkt die vol te zijn met muzikanten. Zoals er tijdens al haar bezigheden altijd muziek in haar hoofd is. Alles draait ook om een sieraad, een gouden hart met bloed. Het thema : ‘zien’ is aanwezig en ze komt via de stad uit in een huis vol dieren…Er is een teer roodborstje en een heel heftig einde.
Het lied dat mij als eerste opviel door de sterke tekst op het einde, blijkt ook voor haarzelf één van de wezenlijke. Het is geïnspireerd door een Arabische tekst van een vrouw uit de Islam; het soefisme, over alles verzengende liefde. Het heet LaYugular en ik kwam erachter dat dit de spieren zijn die het hoofd met het hart verbinden.
Alles van het ene, zit in het andere, verandert wéér in iets anders, we gaan voortdurend van de ene werkelijkheid in een andere, van het kleine naar het grote en weer terug en weer voorwaarts, enzovoort. En dan eindigt het met de stem van Patti Smith, die dit op jonge leeftijd ook al verwoordt. Zij en Björk die meezingt op Berghain, dat zijn haar moeders, aan wie ze alles verschuldigd is, zegt Rosalía, zonder hen had zij niet bestaan.
Ja, het is nu eenmaal zo, dat ik, terwijl ik intens geniet van de stilte en het bos om mij heen, ik óók veel in New York ben. Ik lees nu mijn tweede boek en dat speelt zich in 1940 af, terwijl in Europa de Tweede Wereldoorlog begint. Een jonge vrouw uit het platteland gaat wonen in NY, in een appartement boven een theatertje, bij Broadway en Times Square, die van haar tante is, en met een showgirl doorkruist ze tot de ochtendstond, van Wallstreet tot Harlem, alle louche uitgaansgelegenheden, ze laat zich ontmaagden door een veearts, georganiseerd door haar theatervriendinnen vlakbij Gramercy Park, ze ziet Billie Holiday optreden; enzovoort. Ze is naaister, wordt kostuumontwerper, en haalt haar spullen goedkoop in het Garment District. Door de grid van Manhattan, met haar straatnummers, oplopend in getal van beneden naar boven en haar Avenues van rechts naar links, van Oost naar West dus, is het zeer gemakkelijk om precies te kunnen visualiseren waar ze loopt. En dan ben ik daar óók even en dan in de vorige eeuw.
Ik vind het leuk, om op Insta te kijken wat huidige New Yorkers daar plaatsen, het houdt de vinger aan de pols van het kloppende hart van nu. Als postzegels plak ik de beelden in een collage. Het bewustzijn van New Yorkers van de tradities in hun eigen stad kan ik ook waarderen. Zo plaatste iemand foto’s van het optuigen van de belangrijkste kerstboom bij Rockefeller Centrer in 1960, terwijl vandaag dan de Lighting Ceremony zal plaatsvinden. Toen trokken mensen met touwen de kerstboom omhoog, nu is de binnenkomst van de boom in de stad een gebeurtenis, waar voor Good Luck al losse dennetakjes uit de boom uitgedeeld worden, en vervolgens wordt deze een maand lang omringd met steigers om de boom op te tuigen, temidden van de al schaatsende mensen en het gouden beeld van Prometheus eronder.
Dit jaar is er ook een nieuwe lichtbal op Times Square, die bij de Jaarwisseling naar beneden zal vallen tezamen met de met de hand uitgestrooide confetti waarin alle wensen van New Yorkers, die je nu al kunt gaan schrijven. Elk lichtje in de bal heeft een uniek design, ze zijn allemaal anders. Ook dat is tevoren een happening: iedereen kan de bal bekijken, nu deze zich nog even op het grondniveau bevindt.
Ik wordt zó vrolijk van al dat bruisende leven en dat het mogelijk is voor alle New Yorkers om daaraan deel te nemen en het zelf mee vorm te geven. Dat dit er altijd zo was, deze opbouwende energie van de immigrantenmentaliteit: nog mooier, nog beter, nog meer vervolmaking. Je bent gebroken en arm, maar je kunt opstaan en jezelf blijven verrassen. Hoe NY zichzelf ook verrast heeft in haar veerkracht ná 9/11 en na de coronapandemie.
Zo, dat is wel weer even genoeg liefdesverklaring voor deze stad der steden.
Er is één ervaring die ik nooit in New York zal kunnen meemaken en waaraan ik ondertussen zéér gehecht ben geraakt. In het donker buiten staan en het inktzwarte bos je dan tegemoetkomt. Daarmee even geheel gegrond raken in jezelf en de rust en de stilte. Soms is er een heldere sterrenhemel boven je. Gisteren was het, wanneer het wolkendek even week, een mistige bijna volle maan. Ik hoop dat dit nog lang een onderdeel van mijn leven blijft; ja, het is nu eenmaal zo.
Dit heb ik gedaan afgelopen Zondag; Hila voorbij de Taliban. Heel erg goed en achterelkaar ononderbroken doorgekeken. Ik herken het half incognito rond kunnen lopen omdat je één van hen bent door je uiterlijk. En het er een beetje bijhoren en tegelijk een vreemdeling te zijn; een land dat aanvoelt als verwant en waar je met een ander speling van het lot gewoond had. Ze is als baby in Nederland gekomen en bij haar is de tweetalige opvoeding dus geheel gelukt. Ik kende haar van Wie is de Mol? Haar uitstraling is slim en door en door sympathiek, helder en betrouwbaar. Ze is direct én empathisch in de wijze hoe ze interviewt. Veel shots waar ze het gesprek voortzet, terwijl ze tegelijk de hand vast houdt van de ander, als troost en ondersteuning.
Het blijkt dat ze nog veel meer hoorde, wanneer de camera’s uit waren. Bijvoorbeeld mannen van de Taliban zelf, die haar dan een foto laten zien van hun vroegere werk en dat ze dus eigenlijk ook tégen zijn. Rijke Talibaners sturen hun dochters zelf naar privé scholen in het buitenland.
De vitaliteit en veerkracht van de vrouwen die in beeld komen is ontroerend. En verontrustend. Want voor hen is er enkel een hier-en-nu waar ze verborgen en stiekem even zichzelf kunnen zijn en morgen kan dat alweer voorbij zijn.
Twee weken geleden fietste ik op een verlaten zijweggetje aan de rand van Epe en ik vroeg een vrouw die er met haar hond liep, een Zondagochtendwandeling, de weg. Ze vroeg me uit zichzelf of ik niet bang was voor wolven. Welnu, die gedachte is nog nóóit in mij opgekomen.
Zij vertelde dat haar broer aan de buitenrand van Vaassen woonde, het ‘gehucht’ of dorpje waar ik naar op weg was, en die had wildcamera’s. Pasgeleden liep daar dus in de nacht een groepje wolven voorbij én ze liepen de bebouwde kom in. Sindsdien is ze zelf wel wat huiverig geworden, ze draagt een wolvenfluitje met zich mee en wandelt ook niet meer in de schemering in het bos. Want daar hadden mensen ook al wolven gezien.
Een paar dagen geleden een genuanceerde reportage over de wolf bij Nieuwsuur, naar aanleiding dat deze in Barneveld aardig ‘huishoudt’. Een schapenhouder liet zijn omvangrijke hekken zien om de wolf weg te houden, maar gaf daarbij aan dat deze waarschijnlijk niet goedgekeurd zouden worden. Want nét niet overal strak 1,5 meter (?) hoog, was het, geloof ik. Daar was ook geen beginnen aan, want dan zou hij om de paar dagen alles moeten controleren. Het begeleidend commentaar van de journalist was: de wolven hebben de hele nacht de tijd om op zoek te gaan naar een zwakke plek… Ook iemand van natuurbeheer kwam aan het woord. Vanuit Brussel zijn er wél gesubsidieerde goede hekken, maar die bereiken Nederland niet, omdat de regering te laks is om daarachter aan te gaan…
Als ik naar de afbeeldingen kijk, dan komt het mij voor dat wolven simpel uit een verzetje de schapen doden. Niet voor consumptie. Alsof ze zich vervelen en in Nederland in een speeltuin zijn terecht gekomen. Zoals een poes ook voor de lol achter een vogel aan kan gaan, of een muisje; niet omdat ze honger hebben, maar omdat het in de aard ligt, dat iets van jachtinstinct geactiveerd wordt.
Nu vind ik al langer dat er voor de wolf in Nederland geen plaats is. Ook doordat ze in Park de Hoge Veluwe de moeflons hebben uitgeroeid. Ook hier zijn er stevige hekken en desondanks had de wolf weinig nodig om toch binnen te komen. Laat staan weerloze schapen in een open wei… Volgens Wikipedia is de wolf ook geen bedreigd diersoort. Dus waarom deze niet weren in het propvolle dichtbevolkte Nederland? ‘ De natuur haar gang laten gaan’ lijkt me een drogredenering. Een krijsende peuter die overal aan wil zitten, die geef je ook grenzen.
En nu: Ik hoorde de wolf weleens s’nachts huilen, maar zijn geluid kan 130 km ver reiken. Maar vorige week heeft iemand de wolf gezien in mijn stukje bos!
En gisteren liep er eentje aan de overkant van de grote weg, in dat gedeelte. Het was er maar eentje en het kan één en dezelfde zijn, en hij verdween meteen, terwijl zijn hondje het wel spannend vond en kwispelend en blaffend naar hem toe rende.
Tja. We zijn beide natuurliefhebbers, maar vinden tóch hetzelfde: het kán niet in Nederland.
Ik dacht aan Hélène Grimaud, de pianiste die ook met wolven leeft. Haar beleving en holistische kijkwijze is mooi. Maar onder specifieke omstandigheden moet het gezonde verstand het soms winnen van het hart.
