Tussentijds

Als ik in New York had gewoond, dan was ik de afgelopen tijd een keertje naar de botanische tuin gegaan om daar ene Adam Bierton aan het werk te zien met zijn pompoenen. Hij heeft de snijkunst tot zo’n hoogte geheven dat hij heel New York ermee versierd. Hij is daarvoor aan het werk vanaf het einde van de zomer, want dan struint hij het hele platteland rondom NY af op zoek naar de juiste pompoenen. Sommigen zijn zacht  en makkelijk te bewerken, anderen minder. Dan al krijgt hij ideeën die passen bij de  bestellingen die hij binnen krijgt. Hij kan er nog net niet een heel jaar lang financieel van leven, maar bijna wél. Hij werkt van September tot en met Halloween de klok rond. 

Ook weet ik zeker, dat ik dan deze avond naar de grote Halloweenparade zou gaan, die van Canalstreet helemaal tot in Greenwich Village gaat, vol praalwagens en verklede groepen en individuen. Op filmpjes is het een dolle boel. Nooit geweten dat NY elk jaar dus een Halloweenkoorts krijgt, nu wel.

Maar ik woon in mijn boshuisje, maak een lange ochtendwandeling, alle paddestoelen zijn verdwenen, maar ik zie wel één prachtige grote ronde rode staan, aan de kant van een grote donkere modderpoel. Teruggekomen weer polshoogte nemen over de oorlog van Israël. Weer zoveel updates. Vreselijk. Ik steek maar een kaars aan van Amnesty en kleur de foto vlammend rood in. Je moet toch wát.

Ik werd wakker met dit liedje van Joni Mitchell; Hejira. Er zit melancholie in: hoe tussentijds, je in alle tijden bent, in flitsen, heel even: I see something of myself in everyone, right at this moment of the world.

 

Born in Gaza. Over The Wall. Halloween

Ik weet het bijna zeker. Als ik een van de kinderen was geweest in 2014 uit de documentaire Born in Gaza, die ik zag op Netflix, dan zou ik een strijder worden. Ik zou alles op alles zetten om uit de puin en de dood die mij altijd omringd heeft, te vluchten. Ik zou de mooie wereld van groene tuinen en witte huizen in een kibboets niet begrijpen. Dus áls het me dan lukte om na gedisciplineerde training in een kleine eenheid, heel erg gericht op een doel achter die muur, om daar dan eindelijk te zijn: dan zou ik gaan schieten en huizen platbranden, want eindelijk…Ik zou mij willen bevrijden, koste wat kost. 

Ik denk aan die serie Colditz waar ik dol op was: gevangenen die niks anders te doen hebben dan het verzinnen en uitvoeren van ontsnappingspogingen.

En hoe zou ik, als ik een Israëlisch jongetje was, worden, als ik één keer door een gat in de muur contact zou hebben gehad met een Palestijns jongetje? In deze korte film zie je dat hij eerst bang is van die voetbal die ineens over de muur komt. Angst is een ingrediënt dat met de dagelijkse paplepel is binnengegoten. Het zijn monsters: die aan de andere kant.

En ondertussen waren er het afgelopen weekend over de hele wereld protestmarsen. In New York liepen ze over de Brooklyn Bridge naar Union Square, terwijl er dezelfde avond ook overal Halloween Party’s waren, zoals in het Whitney Museum, dat elke week een avond vrije entree heeft.

Ik wandelde Zaterdagavond live mee met een jongen uit Queens, die op zoek ging in Manhattan naar mensen die verkleed waren. Hij liep van de East Village, door een klein stukje China Town, naar de West Village, terwijl het 24 graden was en volle maan. Hij was verbaasd dat er zoveel auto’s op de weg waren, maar dat kwam misschien door de protesten.

Hij wandelde exact zoals ik dat zelf deed: zonder een gerichte route, afslaan als je het ergens leuk leek. Hij zocht vooral naar al die verklede mensen, op weg naar een feestje voor Halloween. Men wenst elkaar op straat Happy Halloween, zoals ik heb meegemaakt dat men elkaar Happy Pride wenste. Even stopt de camera, als hij een praatje maakt met twee agenten. Hij zegt: ik heb grapjes gemaakt met de lady-officer en nu weet ik eigenlijk niet of het wel echte agenten waren, want Hé, man, it is Halloween! 

Zo’n samenleving voor iedereen… Waar je zeker weet : achter elk monster schuilt een mens. 

Lentemorgen

Na het wakker worden surf ik meteen hoe de toestand nu is in Israël. Gaza is dus geheel van alles afgesloten. In New York was er een grote demonstratie in de hal van dat prachtige Grand Central Station met de astrologische dierenriem in haar koepel. Zoiets van: hier op het kruispunt van zoveel wegen te gaan, onder de sterrenhemel die van de hele mensheid is, protesteren wij: Joden, en we nemen het op voor de Palestijnen. Op Instagram een filmpje van een schreeuwende man, die vertelt dat zijn familie gedeporteerd is naar de concentratiekampen. Even denk je: o, help, ja, daar schreeuwt iemand zijn pijn uit en dan wordt het vanzelfsprekend dát Israël nu vergelding zoekt en zichzelf wil verdedigen. Maar nee. Dr. Norman Finkelstein zegt dat zijn ouders,die vermoord zijn in de concentratiekampen, dit nóóit hadden goedgekeurd. Hij blijkt professor en wetenschapper te zijn wiens thema de Joods-Palestijnse kwestie is.

Op straat in NY wordt gevraagd aan voorbijgangers hoeveel Joden ze denken dat er zijn , op een wereldbevolking van acht biljoen. Geen enkel antwoord gaat onder enige miljarden. Ik realiseer me het ook niet te weten. Het getal zweeft rond de 15 Miljoen! 

En van die 15 Miljoen Joden zijn er dus groepen, die niet voor de staat Israël zijn met religieuze redenen: Want God heeft de sjechina, de (vrouwelijke)  goddelijke vonk, of, in andere woorden, de geest die alle mensen verlicht, juist in de Joden gepland en ze over de hele wereld verspreid, zodat ze daarmee andere mensen kunnen aansteken. Een gedachte die in het christendom ook overgenomen is, waar Jezus, zelf Jood, zijn leerlingen opdraagt om twee aan twee de wereld over te gaan om het Evangelie, het goede nieuws, te verspreiden. En dan zijn er de seculiere Joden, die dus helemaal niet meer geloven dat zij het uitverkoren volk zijn en zij hebben altijd gewezen naar het lot van de Palestijnen, die in 1948 zomaar van hun grond verdreven zijn.

Het blijken de rechtse en extreem rechtse en orthodoxe Joden te zijn, die menen dat geheel Israël van hen is. Rondom Gaza een dikke muur en het ook vanzelfsprekend vinden dat op de Westerse Jordaanoever, wat toegewezen was aan de Palestijnse Staat, de Joodse kolonisten zich uitbreiden, terwijl dit in strijd is met het internationaal recht. Niemand, de wereld, greep in, of kón niet ingrijpen, zoals nu…

Ik denk aan dit schilderij, dat ik in het Whitney Museum in NY zag, het is groter dan 1 meter, dus dit gezicht komt je meer dan levensgroot tegemoet. Het is van Eva Hesse (1936-1970). Zij is geboren in Duitsland en was één van de laatste kinderen van het Kindertransport, om Nazi-Duitsland te ontvluchten. Ze vond met haar zusje eerst onderdak in Amsterdam en is later met haar familie in New York herenigd. Het is een soort van zelfportret en laat haar trauma zien. Iedereen dacht dat ik een slim, leuk, gevat meisje was, maar ik hield ze allemaal voor de gek. Binnenin mij was er terreur en was ik altijd doodsbang, zei ze. 

Het is deze ervaring die lijkt ingeprint in de Joodse natie. De inval van Hamas, heeft dit trauma weer opengereten… 

Dit kleine meisje vecht nu voor haar bestaansrecht, al vraagt de hele diplomatieke wereld om wijsheid en geduld. Ze is niet meer voor reden vatbaar. Óók niet als haar bestaanszekerheid ook meer gaat wankelen door alle Arabische naties om haar heen. Pijn en angst zijn prominent aanwezig en overspoelt het gezonde verstand.

En ondertussen, in mijn dagelijkse gewone leventje, heb ik deze vondst gedaan. In de kringloopwinkel viel mijn oog op dit schilderij. Leuk ouderwets ingelijst en op de achterkant in potlood: E.R.D.Schaap Villa Nova Gravenlande Holland, Lentemorgen. Ik vond het meteen héél aardig geschilderd en het deed mij ook denken aan de Ooypolder bij mijn stadswoonplaats. En inderdaad, er hangt een lentesfeer, door dat bloeiende boompje en de waas van bloem en licht op de grond, rondom dat zacht spiegelende blauwe water. De maker neemt zichzelf in ieder geval serieus, dacht ik, ook al zou het een zondagsschilder zijn; ik neem het mee, het is mij wel €9,50 waard.

Egbert Rubertus Derk Schaap (1862-1937) blijkt afgestudeerd aan de rijksacademie en was bevriend met o.a Breitner en Isaac Israëls. Zijn vrouw was ook schilder en zij woonden tientallen jaren aan de Vecht, in Villa Nova. Hij fulmineerde tegen kunst die zich richtte op de kunsthandel, de materie en de tijdgeest; hij meende dat er in zijn schilderkunst een hoger werkelijkheid te zien moest zijn, het moest geschapen worden uit inspiratie: “Bij haar is alle kunst het gevolg van het pogen om zijn aanbidding weer te geven, voor het bovenmenschlijke, het Heilige!” Na 1913 schilderde hij vooral lentelandschappen met bloeiende appel- en perenbomen, want juist de lente heeft deze romantische symboliek in zich.

Nou, leuke vangst van mij. Om, hoezeer de werkelijkheid van nu een ander is, te blijven dromen en verlangen naar een Lentemorgen.

Handreiking

Zij is 85 jaar en een van de vier gegijzelden die is vrijgelaten. Op een filmpje bij de BBC is te zien, dat zij uit zichzelf een hand geeft, als afscheid aan een gijzelnemer van Hamas. Aan de ene kant haar dochter en het rode kruis dat aan haar trekt. En dan vormt haar lichaam ineens de verbinding tussen twee partijen…Een beeld van menselijkheid. 

Zij vertelt goed behandeld te zijn. Ze sliep op een matras en at kaas en komkommer; hetzelfde wat de gijzelnemers aten. Om de 2-3 dagen kwam er een dokter. Een gijzelnemer had gezegd niet te zullen doden, want dat was tegen de Koran. Het leek erop dat alles was klaargemaakt voor een lang verblijf. Ze heeft kilometers gelopen in een nattig gangenstelsel dat ze een spinnenweb noemt. Natuurlijk noemt ze deze belevenis ‘de hel’, wat ook prompt de kop is van het bericht, en ze is ook geslagen…En toch; er moet ook menselijk contact zijn geweest, niet alleen dreiging en afschrikking, anders kan een mens niet uit zichzelf een hand reiken.

Exit Wounds

Ik herlas en bekeek de graphic novel van Rutu Modan, geboren in Tel Aviv in 1966, waar zij nog steeds woont. De titel Exit Wounds is al veelzeggend. Ze vertelt het verhaal van een vrouwelijke soldaat, die een jongen aanspreekt omdat zij op zoek is naar zijn vader, spoorloos verdwenen na een bomaanslag in Hadera. Zij vermoedt dat zijn vader, haar geliefde, ondanks het leeftijdsverschil, daar is omgekomen. De jongen weet niet anders dan dat zijn vader ineens verdween uit zijn leven en heeft aanvankelijk niet zo’n zin in de zoektocht.

Het boek geeft inkijkjes in de samenleving van Israël: Ze zoeken op een begraafplaats, waar niet Joden troosteloos ergens achteraf een plek krijgen. Je ziet dat het gewoon is dat het straatbeeld gemilitariseerd is.  Haar collega kijkt toe, met een geweer in de aanslag, bij een grenspost. Ik dacht eraan, hoe er midden in de joodse wijk in Venetië ook op het centrale pleintje een bewakerspost is, evenals de strenge beveiliging bij het Joods Museum in Amsterdam. Het geeft mij altijd iets unheimisch: waarom toch, al die strenge beveiliging, dacht ik. Maar nu schat ik in, dat het typisch Joods is, wellicht zoals de molen aan Nederland wordt gekoppeld…In de maatschappij zelf hangt altijd acute bedreiging, vijandigheid, een op-je-hoede-zijn.

Ruth Modan weet heel sterk die maatschappelijke werkelijkheid te vervlechten in het verhaal van twee mensen die op zoek gaan. De maatschappij is verwond en dat levert ook verwonde mensen op, die op zoek zijn naar een uitgang: Exit Wounds

En zo is het nu in Tel Aviv. Mensen die oproepen dat hun regering inzet op het naar huis brengen van de gegijzelden, niét op grondaanval, enzovoort. Ook hier een bewapende man, in beeld. De berichtgeving heeft iets absurds: Dat het een geweldig feit zou zijn dát Israël weer 17 vrachtwagens met hulpgoederen heeft toegelaten, terwijl bekend is dat er dagelijks honderd vrachtwagens nodig zijn om iets van leven op gang te houden in de Gaza. Dat, hoe ironisch, men helemaal niet bang hoeft te zijn dat Hamas die hulpgoederen confiskeert, want er zijn sinds 2007 al heel goede rechtstreekse lijnen met de bevolking van de Gaza: zó lang al wordt deze openluchtgevangenis bevoorraad vanuit de Verenigde Naties.

Dit is dus het stripverhaal van ZUID-Gaza van de afgelopen week. Waar heel neutraal in de westerse media verteld wordt, dat Israël aangekondigd heeft, dat iedereen vanuit het Noorden daarheen moet, want anders worden ze gezien als handlangers van Hamas. Er moeten dus meer dan miljoen mensen extra, gaan leven op een oppervlakte dat de helft is van Texel en dat ondertussen óók ‘gewoon’ door Israël gebombardeerd wordt. 

En dit zijn dus de getallen van de slachtoffers aan beide zijden. Het getal van Israël blijft hetzelfde, dat zijn de slachtoffers die Hamas heeft gemaakt. Israël heeft ondertussen al meer dan 5000 mensenlevens gedood, waaronder ook al een Nederlander, en dat aantal zal blijven groeien. Er is toch niet anders te concluderen dan dat dit een genocide wordt?…

Vooruit maar, ik eindig met een plaatje uit mijn eigen werkelijkheid van gisteren, waar ik mezelf toestond om alleen maar foto’s te maken van paddestoelen rood met witte stippen. En ik wil de afbeelding van een hart 💓 op mijn netvlies hebben. Dat het hart en de ziel in beweging blijft, alsjeblieft.

Waarheen?

Na 36 km lang door wind en regen te fietsen, alles grijs, kwam ik hier aan: Het koraalrif in Burgers Zoo, één van de grootste ter wereld, buiten de echte oceaan om. Dan wordt je meegezogen in een totaal andere wereld, je vergeet de kou buiten én ik reisde langs mijn keten van herinnering terug, naar toen ik in het echt langs koraalriffen zwom in Fiji en Sumatra. Dat was nog véél kleuriger, met zovéél soorten vissen. Onvergetelijk dus, en wellicht nu, door de klimaatverandering ook niet meer zó aanwezig…

Ik denk dat het zo moet zijn in Israël, nu. De brute aanval van Hamas raakt de diepste wortels van je bestaan. Het roept acute angst op over de eigen veiligheid, als je je al zó lang veilig waande. Bij de kleinkinderen van nu, zullen de verhalen in hun familie klinken, van hen die uitgeroeid zijn, terwijl ze ooit met een koffertje onwetend naar de gaskamers werden geleid… Dan vindt er een werkelijkheidsverandering plaats: misschien stond je een week ervoor nog te demonstreren tegen de extreem rechtse regering van Netanyanu, maar dat lijkt plotsklaps futiel en een luxe als jouw grondvesten trillen. 

Yuval Noah Harari meldt in een artikel in de Times over een familie met drie kinderen die hij kende. Ze maakten zich op voor een vliegerfestival dat eens per jaar gehouden wordt bij een kibboets nabij de grens. Ook als teken van vrede: om naar hen aan de andere kant te zeggen: kijk, wij laten ook vliegers op, kijk, we zijn ook mensen. Een paar uur tevoren, op 7 Oktober, is de kibboets aangevallen door Hamas. Het hele gezin dood. Hoe kún je je dan nog verplaatsen in de andere kant, in alle Palestijnen? Dan is er alleen maar plek voor verdriet, wanhoop, zin op wraak, het instinct om die anderen geheel van de aardbodem te laten verdwijnen, want zijn zíj́ het niet, dan ben je het zélf. Toch bepleit Harari op het eind van het artikel dat nieuwe wederzijdse empathie alleen, de situatie redden kan.

Er is nú een vredesconferentie in Egypte bezig. In een praatprogramma gisteren zei iemand dat dit een wassen neus is, want iedereen weet dat Israël tóch tot de aanval zal overgaan… Is dit cynisme, om zoveel landen zo weg te zetten, westerse arrogantie?… Of realiteitszin: het Westen zal Israël geen strobreed in de weg leggen, omdat ze dat zichzelf niet kunnen veroorloven. Zeker Duitsland niet, want die staan voor eeuwig in de schuld bij de Joden…En toch is het sinds lang dat het woord ‘Palestina’ weer op een officieel bord in de media verschijnt en dat de wereld hierbij weer weet, dát er een land is dat al 75 jaar haar bestaansrecht terug wil. De president van Palestina veroordeelt het geweld aan beide zijden, zowel dat van Israël en Hamas. Ik zou denken, dat voor de menselijkheid van de hele wereld, dit de enige weg is, die recht doet. Gaat de wereld nu toekijken dat er elk uur mensen sterven omdat Israël de stroom en het water afgesloten heeft in de Gaza en er voor 2,2 miljoen mensen slechts één convooi van twintig vrachtwagens is toegelaten?

‘Dierlijke’ programmering

 

Het is wel een ochtendmeditatie omtrent je eigen sterfelijkheid, de korte rondwandeling met Mees. Het was vijf jaar geleden dat ik ook op hem paste. Een belangrijk deel daarvan was, om hem zijn energie kwijt te laten raken. Lange wandelingen naar o.a. De Bruuk en hij trekkend aan de lijn waar ik soms mijn eigen kracht moest bijzetten om hem af te remmen. Naderhand voelde je de riem nog bij je pols en in je handpalm. Maar nu…?….Hij is een oude, oude knar geworden. De laatste honderden meters van het blokje rond gaat hij al zwaarder hijgen, hij loopt een beetje mank, hij sleept zich voort en ik zeg: we zijn er bijna! Hoe was het ook alweer? Alles vermenigvuldigen met drie; dus dan is het vijftien jaar geleden en de bezoekjes hier hebben nooit het bewustzijn gebracht dat Mees oúd is geworden. En ja, over vijftien jaar…dan kan ik wellicht ook niet meer wandelen en fietsen, je weet het niet.

Dieren rondom je zijn wel een goede wijze om je zelf een plaats te geven in levende have, die je toch eigenlijk laat zien, dat jouw wijze van doen voor een groot deel alleen maar gedrag is, om zelf te overleven. Je wilt je eigen ruimte om daarin de code en het programma dat er vanaf je jeugd ingezet is, uit te leven. Net als alle dieren, ben je ook maar geprogrammeerd. Zoals de kippen ga je in de nacht zelf op stok en verschijn je kakelend weer door het luikje in de ochtend. Zoals de vissen kom je in beweging, als er voedsel voor je neus wordt gestrooid. En soms zoek je elkaar op, al ben je andersoortig. Een gemoedelijk gesprekje in de avond met je buren en dan ieder naar je eigen huis…Zou dat niet het ideaal zijn van een ieder, ondanks de verschillen? 

Ik hoop dat de protesten wereldwijd blijven aanzwellen, dat duidelijk wordt dat de internationale gemeenschap de Palestijnen vergeten was. Ik vind het helemaal oké dat Ramsey Nasr in Op1 zijn verhaal kan doen. Het raakt. Eindelijk functioneert een praatprogramma weer als het dorpscafé of het wijkcentrum, waar je samen komt om de dag door te nemen.

Ondertussen zat ik op de bank met kat Guus naast me. Ach, wat een vertedering zo’n kat die met zachte pootjes zich zacht inéén vouwt en bij de geringste aanraking begint te snorren. Maar dan wordt het rondom 23.00 uur, hij krijgt ineens een jagersblik over zich en springt van je schoot: de programmering van het rovende nachtdier wordt wakker, hij wil naar buiten. En Guus noem ik steeds per ongeluk Tommie, want zo heette de kat waar ik vijf jaar geleden oppaste…Ja, hij lijkt verjongt, maar hij is een ander.

Fixer ?

En nu is dit mijn uitzicht, de komende twee dagen. De eerste taak s’ochtends vroeg is Mees de hond uitlaten. Sinds lang werd ik wakker door de wekker. Midden in een droom waar een man lachend tegen mij zei, terwijl ik het bijna tegelijkertijd dacht: ‘Ja, ik ben een fixer.’  Het was zijn taak om twee belangrijke katholieke organisaties met verschillende belangen bij elkaar te brengen. De locatie was een prachtig kasteel, we zouden zo gaan lunchen temidden van antieke tafels met wit damast en tafelzilver. Hoe kom je op zo’n droom? Wat doet je geest allemaal met je, buiten je eigen wil om? Als ik niet wakker was geworden door het geklingel van de wekker, dat aanvankelijk het belletje leek om tezamen aan tafel te gaan, dan had ik dit niet geweten.

Misschien komt die katholieke entourage omdat het toch indruk op mij maakte, dat 5000 religieuzen afgelopen weekend in New York de straat opgingen om te bidden en zingen voor zowel Israël als Palestina. Temidden van al het tumult, de verhitting, de strijd, de discussie ( nu gaat het er over wíe dat ziekenhuis heeft gebombardeerd in de Gaza…) is het ook prettig om mensen te zien die alleen maar hun handen bijeen brengen als teken van gebed, die naar de hemel kijken, in een poging om al het menselijk gebrek en geweld te overstijgen…En ze doen het op straat, niet binnen in een kapel; dat is voor mij vergelijkbaar met Extinction Rebellion die vreedzaam op de snelweg zat.

En ik zag deze strip van Ellen, iemand die ik al héél lang volg op Instagram. Haar tekeningen vielen voor het eerst op door haar verkenningen in een bos. Het was in de tijd, ongeveer drie jaar geleden dus, dat ik zelf het bos om mij heen verkende en mijmerde hoe prettig het was om daar alleen maar te zijn. Haar waarnemingen vielen soms één op één gelijk met de mijne. Ze plaatste ook video’s waar ze van oude T-shirts kleedjes vlocht. Nu verrast ze me doordat ze zéér begaan is met de hele situatie rondom de Gaza en zelf in Israël gewoond heeft en er vrienden heeft. Zo’n strip maakt in een oogopslag duidelijk, hoe het mensen vergaat…Je bent misschien best van goede wil, maar het systeem laat je ook dingen doen, die een ander die je goed kent, pijn doen. Ieder individu is dat kleine radertje in het geheel en hoe kun je zand zijn om dat hele mechaniek te stoppen, zonder zelf vermalen te worden? Ik weet het niet…Je wilt graag een fixer zijn, maar dat blijkt vaak alleen maar mogelijk in een droom.

Over Joden en Palestijnen

In New York zijn zowel grote demonstraties pro Palestina, als pro Israël, tot nu toe zonder slaags te raken met elkaar. Net als in Israël verenigen de Joden zich weer, ondanks de verschillen. De New York Times geeft achtergrond verhalen. Van een Palestijnse restaurant eigenaar in East Village die ziet dat er op internet ineens ‘recensies’ zijn die hem maar één ster geven, maar dat er gelukkig ook Joden zijn die blijven komen: ‘Want wij zijn New Yorkers’, zeggen zij. 

 New York heeft de grootste gemeenschap van Joden op de wereld, buiten Israël en daar horen ook orthodoxe Joden bij, die helemaal niet voor de politieke staat Israël zijn, maar toch demonstreren voor de vrede in een ‘spiritueel’ Israël; Het Heilige Land. En veel linkse Joden worstelen met dubbele gevoelens: de terreur van Hamas en het recht van Israël om zich te verdedigen, naast het besef van de wreedheid die Israël zelf nu toont en ook al zo lang uitoefent…

Ik denk terug aan de Gay Pride Parade waar zowel Noord-Afrikaanse landen en het Midden Oosten, als ook de Joodse gemeenschap volop aanwezig waren, terwijl ik in gratis krantjes uit de Joodse buurt waar ik dagelijks doorheen liep, las,  hoe belangrijk het was om nú je kinderen te beschermen in deze maand van het kwaad; de maand Juni waar LHBTQ-zijn gevierd wordt. 

Al deze verschillen leven er in Israël zelf dus ook; in de roman Donker Woud van Nicole Krauss lees ik dat er al spanning is in een stadsbus, als daar overduidelijk zowel seculiere Joden, als orthodoxe Joden in zitten. Ook de massademonstraties tegen de regering van Netanyanu geven aan dat Israël ook met zichzelf in conflict is…

In Europa schaart men zich achter Israël en werden Palestijnse demonstraties in meerdere landen verboden. Waar gaat dat heen?…Ook Europa is bang om de geprivilegieerde status van welzijn te verliezen. Ik vind het bevrijdend om dan te zien dat er in New York, midden door Manhattan óók een demonstratie of een parade was van meer dan 5000 katholieken die zowel voor Palestina als Israël bidden en zingen. Dit conflict kan nooit tot de bodem (letterlijk bijna, gezien de ondergrondse stad die Hamas waarschijnlijk onder Gaza gebouwd heeft) worden uitgevochten…De stem van verzoening en een duurzame oplossing zal moeten klinken…Maar het heeft iets hopeloos, als zelfs David Grossman, een schrijver die zó mild en troostrijk kan schrijven, nú zegt dat hij niet meer gelooft in een twee-staten oplossing omdat je met je ergste vijand niet zo dicht naast elkaar kunt leven. 

In de New York Times ook een uitgebreide reportage van dit Palestijnse gezin. Hij is een 36 jarige journalist voor CNN en heeft zijn leven lang alleen maar oorlog gekend en onderdrukking. Het beschrijft de afgelopen week waar gaandeweg het besef ontstond dat het nu toch anders was dan alle andere keren. Dus uiteindelijk vluchten ze toch naar het Zuiden van Gaza en hij ziet dat vanaf donderdag de situatie daar nijpend wordt. 

Morgen is er een demonstratie in NY van Joden, die het opnemen voor de Palestijnen; hoop doet leven.

Jaarlijkse paddenstoelen- feestdag?

Misschien moet ik er een jaarlijkse bosfeestdag van maken op 16 0ktober, want exact een jaar geleden liet ik mij ook verrassen door de enorme verscheidenheid van paddestoelen in het bos. Een vergelijking  met de foto’s toen, levert nu weer heel andere plaatjes op.

Dat grote Eekhoornbrood, dat oude verhalen over elfjes en kabouters oproept, tezamen met aangeknaagde en daartegenover piepkleine puntgave paddestoelen, ik hoor mezelf hardop oh! zeggen, zoveel leven in het bos, in ene keer die ronde vormen en overal ook flink veel omgewoelde zwarte aarde van de zwijnen.

Maar ook dit vind ik mooi. De getuigenis van fragiliteit, nog maagdelijk wit, van wat net is omgevallen…

Deze spant voor mij de kroon: om felrood te verschijnen in het donkere mos! 

Palestijns perspectief. Herfst.

Ik herlas ‘Ochtend in Jenin’ van de Palestijnse Susan Albulhawa. Ik heb er op 10 September 2018 een blogje aan gewijd. Het grappige is dat ik als enige in de boekenclub dit boek totaal vergeten was, zelfs na enige beschrijvingen van hen kwam er niks binnen. Maar in het begin van de week, kwam het blogje ineens tevoorschijn bij wat er onlangs gelezen is in dit blog. Dan komt na enkele pagina’s wél meteen de hele wereld van het verhaal weer binnen. Van één pagina maakte ik een screenshot. Omdat hier zó goed verteld wordt, hoe de werkelijkheid voor alle Palestijnen is. Amaal, een jonge vrouw, opgegroeid in Amerika, en die zich Amy is gaan noemen, bezoekt voor het eerst haar familie in de Gaza. En dit is wat haar schoonzus zegt over de liefde…

Herlezing nú is schrijnend, in deze verschrikkelijke ‘oorlog’ die gaande is, maar er eerder op lijkt dat Israël de Palestijnen wil uitroeien en zo Palestijnen hetzelfde lot wil geven als henzelf is overkomen in de Holocaust… Hier gebeurt in het groot, wat ook gebeurt in persoonlijke relaties. Mensen kunnen persoonlijk trauma niet verwerken en maken die onverwerkte geschiedenis wéér opnieuw werkelijk in het heden. Het boek begint al bij de overgrootouders van Amaal, die hun leven leefden op vruchtbare aarde tussen oude olijfbomen. En toen moesten ze plots van hun land weg en in den beginne,  toen dacht men nog dat het tijdelijk zou zijn, dat de wereld wel zou zien hoe onrechtvaardig en onmenselijk dit is tegenover de Palestijnen…Om in de loop van de generaties met véél geweld en bloedvergieten tot het besef te komen dat de wereld hen vergeten is…

Terwijl ik dit typ, hoor ik dit liedje. En zo is het: mensen hebben gaten in hun harten, die bommen worden en geweren en ze schieten daarmee ongewild het hart van anderen lek…Het kan nu toch niet anders zijn, dan dat de wereld wél weer wakker is geworden en het niet laat gebeuren dat een volk…?…

Ondertussen is dit de eerste dag dat de herfst geheel weer aanwezig is. Ik hoor uit bed voor het eerst de gaskachel weer aan slaan, het is koud als ik uit mijn warme dekens kom, binnen is het twaalf graden. Weer het elektrische kacheltje klaar gezet om eventueel de warme lucht weer in mijn gezicht te laten blazen en gisteren ‘herfstboodschappen’ gedaan: hertenvlees voor een herfststoofpotje. Een Ficus Benjamin, de plant die in Indonesië tot grote bomen groeit, de plant die Moeder, zo herinner ik mij nú ineens, plantte in de ‘binnentuin-plantenbak’ met fonteintje, om aan warmte en de tropen te kunnen denken. Nog even zomerse aardbeien bij het ontbijt en een paddestoel ‘rood-met-witte-stippen’ opgehangen, die voor mij altijd de herfst markeert. Vorige week zag ik deze voor het eerst weer in het bos. 

Ik zie een vink op de, naar de grond buigende, stengel van een zonnebloem balanceren om zaden uit het hart te kunnen eten. Dat blijf ik dan maar hopen…dat de mensheid geen gaten schiet en alles aan flarden gaat, maar wil zoeken naar balans, om uiteindelijk en eigenlijk elkaars hart te voeden.

Hi Stranger! Olga Tokarcuk. De spiegel van Edouard Manet

 

Ik kwam dit animatie-filmpje toevallig tegen. Gemaakt door Kirsten Lepore. Een bloot figuurtje kijkt je doordringend aan, zegt dat die je heeft gemist en gaat jou

 tekenen: Hi Stranger! Het kán eigenlijk helemaal niet: dat je geraakt wordt en je een beetje betrapt voelt door een poppetje van was, met blote billen. Ik dacht aan de term ‘The Tender Narrator’; De tedere verteller dus, iemand die in een soort van vierde dimensie aan jou het verhaal vertelt. Een omweg dus, een soort van afstand die er dan ontstaat. Want iemand vertelt vanaf een plek die niet in de concrete werkelijkheid bestaat, haar verhalen. Die verteller is niet onkwetsbaar alwetend en alziend, maar is nabij in een soort van tijdloosheid.

Misschien dat alle met de hand gemaakte animatie, voor elke minieme beweging van de materie, een fotobeeld,  de Stop- Motion techniek, dit bewerkstelligt: Je weet dat achter de schermen de maker véél energie, aandacht, tijd, ál haar creativiteit heeft gegeven om tot dit ‘simpele’ resultaat te komen, dit ogenschijnlijk zo’n eenvoudige verhaal.

De term Tender Narrator is verzonnen voor het oeuvre van de Poolse Olga Tokarcuk, Nobelprijswinnaar in 2015, waar ik de afgelopen dagen vol van ben. Het begon met ‘Jaag je ploeg over de botten van de doden’, die we in de boekenclub lazen. Voor het eerste meldde iemand halverwege niet meer van plan te zijn nog verder te lezen, ze vond het té deprimerend. Om vervolgens op de boekenclub te melden dat ze helemaal enthousiast was geworden bij de tweede poging. Mijn ogen rolden bijna uit mijn kassen, van verbazing. Het boek heeft een enorme impact op lezers: er zijn er die na lezing vegetariër zijn geworden. Het lijkt alsof je in een thriller bent beland. De hoofdpersoon, een oudere vrouw, woont afgelegen in de bossen, is fel tegen de jacht en meldt over vier doden in haar omgeving. Zij meent dat de dieren zelf wraak hebben genomen, tegen deze harteloze jagers. Zij ziet het lot zich voltrekken, gesteund door haar astrologische kennis; het stond al in de sterren. 

Ik zelf had ook aardig heftige gevoelens bij het boek. Bij mijn eerste lezing raakte ik wel betrokken in dit schemerige universum, waar er ruime plek is voor eenzaamheid, de natuur en de liefde voor dieren. Maar bij de tweede lezing, als je ook weet hoe het einde is, had ik de neiging om het boek weg te werpen: Waarom wil ik hiervan weten, wat is het nut? 

Daarna las ik in rap tempo twee andere boeken, helemaal anders van stijl en sfeer. In ‘De Rustelozen’ ga je mee op reis met heel veel figuren, het boek lijkt een samenraapsel van korte anekdote’s en langere verhalen die je ook nog eens in brokken voorgeschoteld krijgt. Er gebeurt iets heel bijzonders in je brein. Je snapt eigenlijk niet goed wat je allemaal leest en waar het heengaat, maar toch is alles ergens met elkaar verbonden. Dat is het werk van ‘de tedere verteller’: die neemt je bij de hand en vraagt eigenlijk aan je of je met mededogen wilt kijken naar al die verschillende mensen, ieder in hun eigen universum. 

Goed kijken en waarnemen kan misschien alleen als je ook enige afstand kunt nemen. Je bent betrokken, maar geen deelnemer, je bent in staat en bereid om je in alle posities in te leven. 

In dit schilderij van Edouard Manet gebeurt ook iets dergelijks: Via een omweg kan je naar dit meisje kijken. Zij weet niet dát je kijkt. Want niemand kijkt zó: we zien de afbeelding van een spiegel. We zien ook wat zíj́ ziet: dat publiek op het balkon én een man die haar aankijkt … Maar die ben jij niet. Zelf ben je die onzichtbare aanwezige. En als je blijft dan wordt je degene die altijd aanwezig is, degene die tegen iedereen zegt: ‘ Hi Stranger!’ 

Feestdag Franciscus van Assisi

Dit is wel grappig: Om via een heel andere weg eraan herinnerd te worden dat het vandaag de feestdag is van Franciscus van Assisi. Door Patti Smith, op Instagram, terwijl zij vooral bij mij aanwezig is door haar beschrijvingen van zichzelf en de vriendschap met Robert Mapplethorpe in Brooklyn in 1967 en het Chelsea Hotel in Manhattan, New York,  in Just Kids. 

Met een plaatje dat ik nog niet kende: Franciscus op een bootje op een meer. Dit heeft een theologische geschiedenis: Franciscus werd in de katholieke kerk dé heilige die exact in de voetsporen van Jezus trad en Jezus wordt wel ‘de visser van mensen’ genoemd. 

In mijn kloostertijd was deze dag natuurlijk de opperste feestdag, zowel bij de Kapucijnen als de Clarissen. De avond ervoor vaak een transitie-viering en op de dag zelf een eucharistieviering met daarna gebak bij de koffie en vervolgens een feestelijk viergangenmaal mét wijn. Vandaag wordt er niet erg op de tijd gelet, de maaltijd kan wat uitlopen en de middag wordt besteed aan rust en ontmoeting; net als op een Zondag wordt er nu niet gewerkt. Ach…dat was er ooit, voor mij…

Zelf is Franciscus heel minimaal toch aanwezig in mijn boshuisje. Omdat dat bouwseltje van papier door iemand speciaal naar mij is gebracht en omdat die ogen op de afbeelding van Franciscus, de oudste afbeelding én waarschijnlijk een zeer levensgetrouw portret van Cimabue,  mij ooit naar de Franciscaanse wereld brachten.  Het is te zien tussen de geheel met fresco’s beschilderde basiliek in Assisi. 

Er zijn veel verhalen over Franciscus waar hij met dieren praat, maar het is door zijn Zonnelied, dat hij dé heilige is geworden voor de natuur, het milieu en werd zijn sterfdag ook nog eens Werelddierendag. Er bestaan ondertussen heel veel versies en interpretaties en wijzen waarop het op muziek is gezet. Ik zocht de versie die in de Franciscaanse Beweging in Nederland altijd gezongen wordt, maar vond deze niet. Wél de versie waarop twee jaar geoefend is, om deze voortaan te zingen, vertaald uit het Italiaans, van Angelo Branduardi. Die haalde het niet. Men vond deze té moeilijk om uit volle borst te kunnen zingen. 

Het hangt natuurlijk allemaal aan elkaar. Betrokkenheid op de wereld, ‘de schepping’, zoals die in religieuze terminologie heet, Klimaat-Natuur…activisme. Al drie weken wordt de A12 door Extinction Rebellion bezet en vandaag is er een kort geding over het waterkanon: een té gewelddadig middel voor een vreedzame activiteit. Zondag 12 November is er een klimaatmars in Amsterdam , o.a. georganiseerd door Milieudefensie. En zo past dit bekendste lied van Patti Smith , People Have The Power, dus prima bij de klimaatcrisis én Franciscus.

Nazomers Leiden, etc

Stromende regen rondom mijn boshuisje en de wind heeft alle zonnebloemen naar de grond geslagen. Vandaag is het dus volop herfst, al schijnt het in het weekend weer nazomers te zijn. Ik proef elke dag met zon nu ten volle. Deze zomer ben ik veel in het park de Hoge Veluwe geweest. Zo ook gisteren. Héérlijk toch om met de fiets tien kilometer verder in de stilte te kunnen liggen. Ik keek tegen een kruisspin aan die in de heide een soort van nestje had gebouwd.

Zo ook ik. Maar mijn hoofd zat bij de Joodse New Yorkers. Ik herlas eerder al ‘Uitverkoren’ van Chaim Potok, dat zich in Williamsburg; Brooklyn afspeelt. Een jongen moet zijn vader de rabbijn opvolgen, om de eeuwenlange familiedynastie te waarborgen. Deze chassidische Joden beschouwen hun gemeenschap in New York, als de laatste club échte uitverkorenen door God. Het speelt zich af net na de Tweede Wereldoorlog. Er ontstaat een hechte vriendschap met de zoon van een Joodse wetenschapper, die na de ontdekking van de holocaust, een van de aanjagers wordt van het zionisme: De wens voor een onafhankelijk staat voor alle Joden, zonder religieuze grondslag; seculier dus, waar alle Joden voortaan in vrede samen kunnen leven. Dat werd Israël, en op het einde van het boek kondigt zich ook al het sindsdien durende conflict aan tussen de Palestijnen en Israël. Zij werden zonder pardon van hun gronden weggejaagd.

Nú heb ik gezien dat het er nog steeds zo is in New York: een bloeiende chassidische gemeenschap, die waarschijnlijk nog steeds gelooft dat dit de enige plek op aarde is, waar God werkelijk zijn aanschijn op laat vallen…Ik herlees nu van dezelfde auteur, ‘In den beginne’: New York in de jaren twintig en dertig, waar een Joods jongetje gepest wordt door de katholieke jongens uit de buurt. Het geeft een inzicht hoezeer jodenhaat en pogroms overal op de wereld al volop aanwezig waren, vóór Hitler…In mijn stadshuis heb ik een jaarboek dat op elke dag meldt waar op de wereld er Joden vervolgd werden, door de eeuwen. Er is géén dag in het jaar dat blanco is.

En ik geniet na van het dagje uit in Leiden. Sinds de onderdompeling in New York kan ik het ook extra bijzonder vinden: zo’n oude stad, met rode dakpannen, bakstenen geveltjes, waterwegen die mij ook weer aan Venetië deden denken. Ik kan rustig hele dagen in de stilte van mijn boshuisje vertoeven, maar vind het ook geweldig om op één dag eerst het vroege ochtendbos mee te maken op weg naar de bushalte, daarna de drukte en de mensen van een stad en tot slot, omdat ik nét de trein gemist had, ook nog eens een uur lang, door een nachtelijk s’Hertogenbosch te wandelen. Daar kijkt een middeleeuwse Maria over het stadsplein. 

2x2 kinderen

Ik zat bij de boekenboom vlakbij mijn stadshuis te wachten tot de supermarkt openging. Twee kinderen komen op het bankje schuin tegenover mij te zitten. ‘We wachten tot de winkel open gaat’, zeiden ze. ‘Ik ook!!!’ zei ik. Er ontspon zich een héél gesprekje. We bleken vlakbij elkaar te wonen, maar ik had ze nog nooit gezien. Het jongere zusje was er geboren, nou ja, eigenlijk in het ziekenhuis, en hun ouders hadden elkaar op Salsa leren kennen. Daar hadden ze zelfs ook nog les in gegeven, totdat hij, de oudste dus,  geboren werd. Ja, ze konden het ook wel een beetje. Ze wilden het toch niet samen voor doen voor mij, zij wilde wel, hij niet, en toen liet ze me wel wat passen zien, waarbij hij steeds zei: ja, maar het kan ook heel anders, want het hangt van de dans af.

Tevoren vertelden ze mij hoe hun vader als 17 jarige jongen uit Nigeria hier terecht was gekomen.

 ‘Een jackpot!, dat was het geweest, ‘Een jackpot!’ herhaalden ze een paar keer. Het bleek dat meerdere families met regelmaat geld in een pot stopten, en dan werd er een keer in de zoveel tijd geloot. 

En wie won, die had dan een vliegticket. En zo was zijn vader daar ook een keer bij. Maar het had net zo goed nooit kunnen gebeuren. ‘Dan waren wij hier nooit geweest’, zo hing het overduidelijk in de lucht.

Ik bedenk mij hoe dit verhaal over hun onstaansgeschiedenis voor altijd hun leven kleurt. Er zat iets van verwondering in, dat het leven ergens op een plek niet zomaar iets vanzelfsprekends is. Twee stralende kinderen met de dans in hun lichaam gegoten. En toen was de winkel open.

En toen zat ik in de trein en kwamen er twee zusjes tegenover mij zitten. Met hun brilletjes schuin op de neus en met bungelende benen en grote ogen keken zij me aan. ‘Wat heb jij een leuk jurkje aan, met bloemetjes erop en kleine eenhoorns!’ zei ik. ‘En ik heb deze gewonnen op de kermis’ zei haar zusje naast haar. Het was Pipa de pandabeer en die zou een plekje krijgen bij de zeventien andere knuffels op haar slaapkamer. De meesten lagen bij haar in bed en ze moesten erg lachen toen ik mij voorstelde dat ze dan in bed moest zeggen, ‘schuif een beetje op, ik moet er ook nog bij!’. Ze liet mij speciaal het staartje zien van de panda; lief hé? ‘Mijn lievelingsknuffel is de dolfijn’,  zei het iets oudere zusje. ‘Omdat die zo lang en groot is, maar hij is wel paars.’ Dat kon eigenlijk niet, maar ja. Ze had ook nog een andere knuffel en die was paars. Na vele omschrijvingen begreep ik dat het een pokemonknuffel was en daar had je er héél veel van. Hun beider favoriet wat er eentje die eigenlijk een ei was, die komt tevoorschijn uit het ei met driehoekjes erop. Ik heb ze nu beide googelend gevonden, de namen kon ik niet onthouden, zei ik ze. ‘De paarse heeft een soort van stekeltjes op zijn kop, dan vindt je het wel’, zei de oudste. De andere had ook twee dezelfde zebraknuffels, met een regenboog erop. Voor de ene had haar moeder met een sok een soort van dekentje gemaakt en er was ook al een doosje waar ze die in kon doen. Die was ook iets kleiner dan de andere en dat kwam omdat ze die zoveel geknuffeld had. ‘Die heb je ook al héél lang, al toen je een baby was’, zei de oudste. ‘ Ik heb nu een beetje natte voeten, want je moest over het water lopen en het bewoog’, zei de jongste. Het was niet erg, want het was toch warm weer. En toen moesten ze alweer uit de trein.

Leuk, twee van die onverwachte gesprekjes met twee kinderen!