Kun je thuiskomen bij een 'ding’? Ik ben geneigd om te zeggen: Nee. Je kan een ding, een steen, een dierbaar voorwerp wel plaatsen te midden van alles wat ademt en dan brengt het je ook mede thuis, maar het kan het niet uit zichzelf. Tenzij jij het leven geeft met al je herinneringen, je verbeeldingskracht, dan kan het weer wel. Het voorbeeld van de oude bal, die drenkeling Tom Hanks op een vlot, een gezicht geeft in de film Cast Away, getuigt daarvan.
En dan is er ook nog het thuiskomen bij God, waar alle religies van vertellen.Wat is dat dan? … Ik zag de documentaire Dood in de Bijlmer, waar een vrouw in gesprek gaat met vertegenwoordigers van alle culturen die daar leven in de hoop een gebouw neer te kunnen zetten, waar alle religies en culturen hun rituelen kunnen voltrekken. Er moet zoiets ‘simpels’ komen als héél grote toiletten, zodat vrouwen uit Ghana in hun voluptueuze gewaden naar de wc kunnen. De film eindigt met een optocht over een begraafplaats met trompetten en trommels en de muziek herkende ik uit een filmpje van de Zuid-Afrikaanse kunstenaar William Kentridge, More Sweetly Play the Dance, te vinden op YouTube, die daar ook een optocht verbeeldt. Hoe anders dan het treurige, zwijgende voorbij schuiven van een westerse begrafenisstoet…
Wat mij het meest is bijgebleven is, dat de vrouw praat met een Hindoestaanse pandit, een priester dus. ‘Er moet ruimte zijn voor alle goden’, zegt ze en de camera gaat naar de mannelijke en vrouwelijke beelden die in een rij op een tafel staan. ‘Er is maar één God’, zegt de pandit nadrukkelijk en in herhaling. ‘Jij ben zowel zus van… en tante van… en kind van… en vader of moeder van… dat ben jij allemaal, maar jij bent één.’ Precies dat hoorde ik ook in de gesprekken op de plek waar ik dagelijks at in Mahabalipuram, waar de ene christen was, de ander moslim en weer anderen hindoe. Dát je er zo vanzelfsprekend meteen over praat, alleen dat is in Nederland al onvoorstelbaar.
Thuiskomen heeft dus iets te maken met ‘in relatie staan’. Dat valt mij nu ook weer op, nu ik de Odyssee van Homerus lees. In de eerste vier hoofdstukken komt Odysseus helemaal niet voor, het gaat over zijn zoon Telemachus. De godin Athena bezoekt hem: laat je het bij deze gang van zaken? Moet je niet op zoek gaan naar je vader: Thuiskomen doordat je de banden met familie helder maakt en zo je eigen leven opnieuw positioneert: Ofwel je vader is dood, dan kun je orde op zaken maken in het paleis, ofwel hij leeft en dan zullen alle verhoudingen weer veranderen.
Het paleis is namelijk overgenomen door talloze vrijers, die dingen naar de hand van Penelope, de vrouw van Odysseus. Zij heeft een list verzonnen: elke dag werkt ze aan een kleed op haar weefgetouw: als het af is, dan zal ze met één van hen trouwen, heeft ze beloofd, maar in de nacht haalt ze stiekem alles weer uit. Thuiskomen door op de plek te blijven dat je als jouw thuis ervaart, ook al wordt deze bedreigt, en deze plek onderhouden, hoe lastig dit soms ook is…In relatie blijven staan met jouw plek en met jezelf, waaruit je kracht put.
En dan Odysseus zelf: de man die tien jaar aan het rondzwerven is, en aan wie nu de gevleugelde woorden worden toegedicht, o.a. door de Griekse dichter Kavakis: het gaat om de reis, niet het doel telt. Komt Odysseus ook gedeeltelijk thuis bij alle vrouwen die hij tijdens zijn reis ontmoet: het onschuldige meisje Nausikaa, de tovenares Circe die hem met een drankje bij zich wil houden, de nimf Kalypso, bij wie hij zeven jaar woont? Maar het is opnieuw de godin Athena die aan Kalypso zegt, dat ze Odysseus moet laten gaan… Thuiskomen omdat het ook in je aard ligt om rond te zwerven en avonturen mee te maken, maar ook toch trouw te zijn aan wat je achterliet: een jonge vrouw en een pas geboren zoon…
Dus? Tja. Er zijn zoveel vormen van thuiskomst en het is mooi dat dit bij Homerus zo uitdrukkelijk het thema is. Het gedicht gaat al een mensheid lang mee en het wordt elke keer weer opnieuw tot leven geblazen. Het is een oervraag en oerverlangen: wat en waar is jouw Ithaka, jouw thuis? … En het antwoord zal nooit eenduidig zijn, maar bestaan uit vele lagen. En wie weet wordt uiteindelijk alles één.
