Ik was het dus eens met Bregmans stelling en een ander lid ook, maar anderen vonden dat er in het boek niks nieuws onder de zon is en dat mensen zowel goed en slecht zijn, altijd al geweest. In zekere zin ben ik het daar óók mee eens, het is het oerthema in alle religie: de mens is ‘zondig’ volgens het christendom en in het boeddhisme is er een lange weg te gaan naar de verlichting: Boeddha als rijke jongeman ging eerst ook alleen voor eigen genot, opgesloten in zijn eigen wereldje en dat geldt ook voor Franciscus van Assisi. Beide verwijzen uiteindelijk naar een andere weg. Zo ook Clara van Assisi.
Ik denk hier nu aan door de berichtgeving rondom het Marokkaanse vijfjarig jongetje Rayan, dat gevallen was in een diepe put 35 meter onder de grond, en waar reddingswerkers vier dagen gepoogd hebben hem te bevrijden. Bij de New York Times zie ik een foto die wel iconisch mag worden van mij: je ziet een kleine gele cat-graafmachine in een diepe, diepe donkere sleuf. Die was gegraven naast het jongetje en op een geven moment, naast hem nog geen meter van hem verwijderd. Mens en macht is in gang gezet, er waren stalen platen gemaakt zodat de de tunnel niet zou instorten.
Er werd gebeden voor zijn behoud, er waren 100.000 livestreams, er werd met bulldozers en met de hand gegraven, de toegestroomde mensen bleven bemoedigingen schreeuwen. Ook het Nederlandse acht-uur journaal liet live-beelden zien en mocht het jongetje bevrijd worden, dan zouden ze meteen doorschakelen. Zo’n grootschalige actie om één jongetje te redden kan de stelling ondersteunen dat ‘de meeste mensen deugen.’ Kosten noch moeite worden bespaard. Dat er stelselmatig en zeer langdurig zoveel kinderen figuurlijk in de knel komen en zijn in het eigen rijke Nederland en dit steeds maar niet veranderd, kan de stelling ondersteunen dat het kwaad uiteindelijk toch overwint. Rayan heeft het niet overleefd … En dan kun je ook nog eens erbij zeggen dat bidden dus geen enkele zin heeft.
Maar precies daarom blijft het boek van Bregman, dat ook wereldwijd resoneerde, wel van betekenis, want de stelling is: De meeste mensen deugen. Dus dat er nu veel aandacht is om een veilige cultuur te creëren om seksueel grensoverschrijdend gedrag en misbruik tegen gaan, zegt dat je een nieuwe geschiedenis kan schrijven, gebaseerd op inlevingsvermogen. Er is empathie nodig voor de gevoelswereld van kandidaten, zó dat de rotte appels geïsoleerd worden en dan kun je zelfs begrip opbrengen voor Linda de Mol, die het heeft over ‘een verslaving’ van haar ex-man. Ook elke verkrachter en moordenaar heeft waarschijnlijk trauma’s opgelopen in de eigen jeugd. dus ja, de meeste mensen deugen.
Wij, de mensheid als geheel, lijkt gevangen te zitten in systemen, die veranderingen ten goede belemmeren. De verdienste van het boek van Bregman is, dat hij erop wijst, dat deze systemen gesanctioneerd worden van binnenuit: dat de mens ‘nu eenmaal zo is’: geneigd tot het kwade en geweld. Mensen in een gevangenis-experiment, waar sommigen tot bewakers werden aangewezen, worden vanzelf wreed, leek het, maar hij toont aan dat er gesjoemeld is met de gegevens en de wetenschappers de bewakers aanspoorden om wreed te worden, terwijl ze eerst geneigd waren om met zijn allen het gezellig te houden. Kinderen op een onbewoond eiland blijken in werkelijkheid een vreedzame beschaving te hebben gebouwd, en niet zoals in The Lord of the Flies elkaar gingen vermoorden. Fransen en Duitsers aan het front bleken Kerst met elkaar te vieren in de korte periode van wapenstilstand. Enzovoort.
Wij leven liever in een behapbaar hier-en-nu en verdringen dus alles wat zich in de toekomst kan afspelen. De satirische film Don’t Look Up, met in een van de hoofdrollen Leonardo di Caprio, ‘klimaatactivist’, zoals het ingekapselde woord in het huidige systeem daarvoor is, en Meryl Streep in de vermakelijke rol van de Amerikaanse president toont dat van jewelste. Er komt een reusachtige meteoriet naar de aarde razen die deze totaal zal vernietigen, maar de wereldwijd strategie is tot op het laatst: Kijk niet naar boven en als er dan uiteindelijk wel wereldwijd gehandeld wordt en de krachten verenigd, dan is het te laat…
Dus, ja, de mééste mensen deugen en we moeten diep in onszelf graven en kijken naar de systemen waardoor we net niet bij het menselijke komen en waar het kan, vertrekken uit systemen die stelselmatig ‘kwaad-doen’. Dat kan ook het familie-systeem zijn, waar je je in bevindt of de beklemming in een vriendschap of relatie of in een kerk of klooster of elke sociale gemeenschap.
En zo kun je dus tegelijk wat somberder zijn over de staat van de mensheid nu en tegelijk het boek van Bregman beamen: De meeste mensen deugen. Maar ingespannen graafwerk blijft noodzakelijk. En soms is dat vergeefs. Maar dat het vruchten kan afwerpen, dat blijft de hoop.
