maandag 28 oktober 2013

Betrekking

Ik heb twee dvd's gezien die bij mij een mijmering omtrent 'betrekking' opleveren. De eerste is The Lady van regisseur Luc Besson en die vertelt het levensverhaal van Aung San Suu Kyi, Nobelprijswinnares voor Vrede, die ten bate van de gehoopte democratie in Birma, 15 jaar huisarrest had in Rangoon. De andere heet Robot & Frank en speelt zich af in een dichtbij gelegen toekomst, zo zegt de film, waar de beginnende dementerende Frank van zijn zoon een huisrobot krijgt opgedrongen, die de algehele verzorging van Frank overneemt.Op de hoes staat: friendship doesn't have an off switch.

De eerste film bevat vele ontroerende momenten. Ik wist helemaal niet dat Aung San gewoon maar een moeder en huisvrouw was in Engeland, met een man en twee zoontjes en dat ze naar Birma ging om haar zieke moeder te zien en dacht maar twee weken ofzo weg te blijven. Maar ze is de dochter van de in een bloedbad neergeschoten generaal die Birma leidde naar een democratie. Sindsdien is er een militaire dictatuur en als Aung in Birma is, wordt ze getuige van een schietpartij in het ziekenhuis van protesterende studenten.

Om kort te gaan: men ziet haar als dé persoon met wie het volk zich kan identificeren op weg naar een democratie. En ze blijft dus, ook als na 14 jaar haar man op sterven ligt en het regime zegt: Aan jou de keuze: je kunt morgen weer in Engeland zijn: kies je voor je familie of je vaderland? En ze reageert meteen: dát is geen keuze. Ze kan dus niet anders. Dan blijven. Terwille van de integriteit van haar levensweg en die van anderen. Wat haar persoonlijk bindt en emotioneert moet naar de achtergrond en kan niet vervuld worden.

In Robot en Frank is het grappige, dat de robot ingesteld is op het welzijn van Frank, maar verder geen geweten heeft. Frank blijkt een juwelendief te zijn geweest en laat de robot nu razendsnel kluizen kraken. De Robot is dus als het ware een verlengde geworden van Frank zelf en die kan wel calculeren dat de activiteit omtrent het zetten van een kraak, Frank goed doet, niet dat hij daarmee mede schuldig wordt aan een misdrijf.

Frank krijgt toch gevoelens van vriendschap voor Robot. Al zegt die steeds: Frank, ik heb geen gevoel, je moet straks mijn geheugen wissen en me uitzetten, want anders kan men nog achter jou komen, als de de dader. Maar Frank wil dat eerst niet, hij wil zijn vriendje niet missen. Maar Robot dringt aan en op het einde zet Frank hem dan toch uit.

Ziehier het verschil tussen échte betrekking, die te maken heeft met het serieus nemen van een ander, elke ander en daarin telkens opnieuw afwegen wat het beste is: niet voor jezelf, maar juist voor dat wat zich buiten je eigen gevoel afspeelt. En dan de betrekking die in feite niks anders is dan een projectie van je zelf: je kunt dan wel vriendschap voelen, zoals Frank met Robot, maar uiteindelijk beslis je helemaal alleen, dat je het ook uit kan zetten. De Robot zit er niet mee, maar in de echte wereld bezorg je de robot, die dan een mens is, een nachtmerrie: je wordt zomaar afgeschaft.

Hoeveel 'betrekking' tussen mensen is er niet van het soort van Robot & Frank? ... Maar die van Aung San Suu Kyi en die van haar echtgenoot evenzeer, die haar altijd gesteund en bemoedigd heeft, terwijl ze dus een groot deel van hun leven gescheiden van elkaar leefden, zonder mogelijkheid tot contact. Alleen deze soort levert de enige echte weg naar werkelijke relatie tussen mensen, naar duurzaamheid en uiteindelijk naar vrede.