Franciscus in Utrecht

Ik was naar de tentoonstelling gegaan over Franciscus van Assisi, gemaakt door Henk van Os, in het Catherijneconvent in Utrecht. Ik was na afloop een beetje teleurgesteld. Ik had me er meer van voorgesteld. Henk van Os is kunsthistoricus, was hoogleraar in de kunst en cultuurgeschiedenis, directeur van het Rijksmuseum en heeft kunstprogramma's op de tv gepresenteerd.

Ik denk dat ik hoopte dat hij zijn licht zou laten schijnen op de kunstenaar die Franciscus voor mij ook is. Dat hij voor het eerst een levende kerststal heeft gerealiseerd, de kruisweg voor zich zag in staties, het eenvoudige bruine  habijt verzon, geïnspireerd op kleding die de boeren vroeger droegen, een beeldmerk dat zijn kracht niet verloren heeft, zijn Zonnelied: het getuigt voor mij allemaal van een groot beeldend vermogen.

Franciscus heeft als het ware de kleurige icoon-achtige kruis van San Damiano de wereld in gebracht , waar Jezus met helende, zachte ogen de wereld inkijkt: dat juist dit kruis tot hem sprak, met al die mensen eromheen, dat heeft altijd tot mijn eigen verbeelding gesproken. Misschien hoopte ik dat Henk van Os  iets van die speelse, creatieve Franciscus zou kunnen koppelen aan moderne kunstenaars. De verhalen hoe hij van twee takjes een viool maakte, dat hij wormen uit de aarde pakte: en er is toch zeker een link naar de stroming van de Art Povera en de beeldend kunstenares Andrea Büttner, en wie weet nog veel meer...

Maar Henk van Os kijkt vooral naar Franciscus vanuit het perspectief van de gelovige en de wijze waarop Franciscus in de geloofstraditie gestalte heeft gekregen. Er is de Franciscis van de dieren en de natuur en de Franciscus die gezien wordt als een tweede Christus, omdat hij de stigmata, de wonden van het kruis,  ook op zijn lijf geschreven heeft gekregen. (Ook een heel beeldend en lichamelijke gegevenheid)  Daar heeft hij afbeeldingen bij gezocht ter illustratie. Sommige kende ik niet en dat was verrassend, anderen of vergelijkbare, kende ik wel. Dat heeft ook iets vertrouwds, net als de dia's  van Assisi:  alsof je bij familie op bezoek komt.

Er liepen alleen maar ouderen op de tentoonstelling, met de grijze permanentjes. Ander publiek zal er waarschijnlijk ook niet komen, zo dacht ik. Daarvoor spreekt de tentoonstelling te weinig het 'moderne' levensgevoel' aan.

Kunst en religie liggen voor mij in elkaars verlengde en Franciscus met zijn beeldende leven is voor mij een soort van grensganger. Ik hoopte dat Henk van Os wat nieuwe mijlpaaltjes zou plaatsen. Ik denk regelmatig aan Franciscus bij het zien en beleven van kunst.

Vlak tevoren nog, in het Aboriginal Art Museum bij een kleurenets:  ik zag ontelbare vissen in een wervelend water met een grote X, die op een mens leek, de armen naar de hemel, de benen op de grond. Het bleek dat deze vissen in een legende als de zielen van mensen beschouwd worden, die bij een heilge rots leven en zo de aardse binding ontglippen. Franciscaans!, denk ik dan:  maar wellicht is dat geheel en al, alleen mijn eigen persoonlijke insteek.