Tolk van Java. Choice

Ik ben vorige week naar de toneelvoorstelling De Tolk van Java geweest. Het boek van Alfred Birney had ik vaker in de bieb bekeken, maar telkens toch niet meegenomen omdat ik dan toch niet zo’n zin in zoiets heftigs had. Het gaat over een zoon die achter de oorlogsgeschiedenis van zijn Indische vader komt in Indonesië, het voormalig Nederlands-Indië. Die vader heeft altijd doen voorkomen alsof hij in Indië vooral een tolk op Java was, maar in werkelijkheid is hij geheel ondergedompeld geweest in de wreedheden aldaar en heeft hij talloze mensen gedood tijdens de Japanse bezetting en de politionele acties, waarmee Nederland zijn kolonie probeerden te behouden.

Het toneelbeeld begint sober, overal zijn houten rechthoeken op de vloer te zien, voor mij een associatie met geordend wrakhout of dingen in het gelid. Tijdens de voorstellingen blijken het de ruggensteunen te zijn van schimmen en schaduwen van mensen die tijdens de voorstelling éėn voor één omhoogkomen. Uiteindelijk zijn vader en zoon en moeder geheel omringd door al die gedode mensen van ooit. ‘Heftig’ is het woord dat we uitwisselden bij het verlaten van de zaal.

Hoe ga je om met een oorlogsverleden en hoe werkt het eventueel door in een volgende generatie, ook als er nooit over gesproken wordt? Zelf kwam ik wel weer dichtbij de geest van Moeder van wie ik denk dat haar oorlogservaring toch een zware wissel heeft getrokken op haar emotionele leven, alhoewel ze nooit een écht slachtoffer was of behoorde bij ‘de daders’. Als jong meisje ging ze met haar familie naar hun huis in de bergen om de onrust in Surabaya te ontvluchten, maar bij terugkomst zag ze het bloed door de straten, onthoofde en opgehangen mensen, lijken... Dat kan de kiem zijn van een bestaansangst: dat je nooit meer kunt vertrouwen dat de wereld en de mensen om je heen veilig zijn.

Ik lees nu De Keuze, Leven in Vrijheid van Edith Eva Eger. Vriendin W. zei dat dit voor haar het belangrijkste boek was van de afgelopen tijd omdat zij zo overtuigend vertelt dat je zelf een keuze hebt: wat de verschrikking ook is geweest in je leven, aan lijden kan niemand zich onttrekken, maar je kunt wel zelf een keuze maken om daarin geen slachtoffer te zijn en je leven op te pakken en vorm te geven. Je kunt de gevangenisbewaarder zijn van de gevangenis van jouw verleden of jezelf bevrijden en in vrijheid leven. Edith Eva Eggers heeft alle recht van spreken, zij heeft Auschwitz overleeft en heeft als 16-jarige moeten dansen voor Mengele.

Van arme immigrant in Baltimore na de oorlog waar zij aanvankelijk nooit wilde praten over het verleden, zich bijna kapotwerkend in een fabriek en zich overal een ontheemde voelend, wordt zij uiteindelijk psycholoog die anderen met oorlogtrauma’s en andere verschrikkingen die hen zijn overkomen, begeleidt. En nog steeds zegt ze daarbij dat in het helpen van anderen ze nog altijd ook haar eigen pijn en trauma verwerkt. Zij ontwikkelt wat zij noemt: 'Keuzetherapie’. Vrijheid draait om keuze, CHOICE  in het Engels, en dat is kiezen voor Compassion, Humor, Optimism, Intuition, Curiosity en self-Expression,

Ja, dat gun je iedereen: geen slachtoffer van je verleden worden en gevangenisbewaarder zijn, maar voor de vrijheid kiezen. En dan blijkt dat die keuze telkens ook een keuze is om met anderen je leven te willen delen op alle niveaus . In De tolk van Java zit de beklemming en de heftigheid erin omdat er niks gedeeld wordt en het gezin vastzit in een gevangenis van het verleden. Hoe anders dan de dynamiek en stroom die op gang komt als je je oefent in mededogen,humor, optimisme, intuïtie en zelf-expressie.