Ik had bedacht om er niet uit mezelf over te beginnen, over de DDR, met U. & U. Tenslotte zijn ze nu in Nederland op vakantie, laat dat verleden dus maar zitten. Maar verleden zit in je, bepaalt je mede, want al zeggen ze zelf 'Das ist Vergangenheit', het gaat toch vanzelf over hun leven toen, dat zij tot hun dertigste hebben geleefd.Leben ist Anpassung zei U., die voor de Wende machinist op de trein was en nu nog steeds. Dat is misschien mijn geluk geweest, zegt ie, want treinen moesten blijven rijden, dus een deel van mijn leven bleef hetzelfde. Hij vertelt over het trauma van de generatie van zijn ouders: die waren de vijftig gepasseerd bij de Wende, ze hadden hun leven lang in bedrijven gewerkt en die gingen allemaal over de kop. Ze kenden het hele concept werkeloosheid niet, want iedereen in de DDR had altijd vanzelfsprekend werk. Wat moet je dan ineens met je leven doen? Dan ben je 20 jaar lang bezig om je opnieuw aan te passen.
Leven in de DDR, die er dan ineens niet meer is: het moet heftig geweest zijn en dat is het ergens nog. De groeiende ontevredenheid en onrust meemaken door de jaren heen van een DDR die niet functioneerde, daarbinnen toch je weg vinden: 'winkelen' bestond niet, dat heette 'organiseren' Grond kostte bijvoorbeeld niks zodat je op de lange duur, als je stenen en cement kon organiseren, wel je eigen huis kon bouwen. Westerse muziek was via radiozenders wel te beluisteren en men nam dat op en wisselde dat met elkaar uit, en er was een radiozender die de nummers ook vanaf het begin tot de laatste akkoord, zonder daartussen in te praten, uitzond. Maar hoe al die muzikanten eruit zagen: géén idee! Nog steeds niet overigens, dat zou een soort puzzel worden.
De DDR functioneerde niet, maar zelfs daar was mee te leven zolang je niet gezien had hoe het anders kon zijn. De laatste jaren voor de Wende kwamen er mogelijkheden, dat een lid van de familie, familie in het Westen mocht bezoeken. Langzaam druppelden er verhalen binnen hoe het dáár was, de ontevredenheid groeide. Er werden grenzen met buurlanden van het Oostblok geopend en ook ineens weer gesloten, wanneer bleek dat ingenieurs en intellectuelen mogelijkheden vonden om zich aldaar te vestigen. Er onstond een dynamiek waardoor iedereen wist: het gaat veranderen. Maar niemand had kunnen bevroeden dat binnen twee maanden tijd het leven totaal anders zou zijn.
- Dat ik nu hier op jouw bank zit, in Nederland dat had ik toen in mijn wildste fantasie niet kunnen bedenken. Alles over de grens was héél ver weg, 20 kilometer voor de grens begon het Sperrgebiet al, dan werd je 10 kilometer lang gecontroleerd of je wel de juiste papieren had, of je naam en adres wel klopten. Dan kwam er 10 kilometer waar men op scherp schoot. Wanneer iemand gepakt werd dan volgden er ondervragingen met familie en vrienden, wie eventueel geholpen had, dat iemand het toch zover gebracht had. Je wist dat er mensen werden doodgeschoten.
Leven is aanpassen: dan weet je dat het je dát niet waard is. Liever leven, dan het risico lopen om doodgeschoten te worden. Of moeten leven met de wetenschap dat jouw verwanten véél last zullen krijgen van jouw verdwijning. Degenen die zich toen konden aanpassen, hebben ook nu een weg gevonden, zegt U. Degenen die in de DDR ontevreden waren, zijn dat nu nog steeds. De radicalen van toen, ze zijn verdwenen, opgelost, géén van hen heeft carrière gemaakt of zijn in regeringsfuncties terecht gekomen. Hoe kan dat?
Je neemt altijd jezelf mee, in welke situatie dan ook, zeggen U. & U. Wie creatief om kan gaan met dat wat er is, optimistisch en welgemoed is, was dat toen ook. Wie het toen moeilijk vond om te leven, vindt dat nu nog steeds. De ene kan omgaan met verandering, verdriet en gebrek, de andere niet. Leven is ten diepste je kunnen aanpassen... kijk maar in de natuur, zegt U. Ik ben geneigd om hem gelijk te geven. Kijk maar naar de diversiteit aan levensvormen, zoveel verschillende culturen en gewoonten en ze komen allemaal uit datzelfde menselijk brein.
