Om de een of andere reden, denk ik er de laatste dagen weer aan: aan de bijdrage van Singapore van Ho Tzu Nyen aan de Biënnale in Venetië: The Cloud of unknowing. Je bestijgt de steile houten trappen en komt op een zolder van een palazzo: oude houten balken die vroeger vast heel mooi beschilderd waren, ontwaar je vagelijk in het donker. Voor je een heel groot scherm die de hele muur beslaat. Je kunt neerploffen op grote wolkenachtige zitzakken en kijken.Er ontrolt zich, in een loop, een film. Acht personages blijken boven elkaar te wonen in een moderne flat, de beelden vloeien van de ene persoon in de andere over. Alles in zwart-wit en een beetje in donker gehuld: een drummer in een donkere kamer en dan gaat het heel hard regenen op hem, Bob Dylans A hard rain is gonna fall, een oude vrouw bij een bonsaiboompje op haar terras, de camera glijdt naar oude half vergane foto's op de muur, een man studerend achter zijn boeken, de kamer wordt kleiner en kleiner, de muren vol boeken persen hem bijna samen en er verschijnt op een tv schermpje iemand die hem toespreekt, een man in een rommelige vochtige kamer vol rotzooi en flauw brandende peertjes licht om hem heen, een dikke man die op een wit bed ligt in een lege kamer die langzaam naar het plafond zweeft, een man in een kerkerachtige ruimte, terwijl het water langzaam stijgt tot het aan zijn lippen komt.
Op het einde van de film verschijnt er een ruimte vullende mist, een 'wolk', alle figuren lossen er in op, het scherm wordt wit en leeg en fel licht beschijnt de zolder. Dan pas zie je hoeveel mensen er zitten. Iedereen stond op en ging weg. Maar was dat het einde? Wat moet je met die acht figuren? Is het getal toevallig, in het boeddhisme heeft men een achtvoudig pad, wie zijn ze? De film heet A cloud of unknowing, naar een mystiek geschrift uit de veertiende eeuw van een onbekende auteur. Ondertitel van het geschrift is: In which cloud a soul is united with GOD.
Ik citeer maar wat regels die ik ooit onderstreept heb: If ever you are to come to this cloud and live and work in it, as I suggest, than just as this cloud of unknowing is as it were above you, between you and God, so you must also put a cloud of forgetting beneath you and all creation. (...) But now you will ask me, 'How am I to think of God himself, and what is he?' and I cannot answer you except to say 'I do not know! For with that question you have brought me into the same darkness, the same cloud of unknowing where I want you to be!'
En dat wilde Ho Tzu Nyen ook. Toen iedereen weg was en de ruimte verzadigd was van licht en het stil was, toen verscheen er vanachter het scherm rook, mist: een wolk van niet-weten vulde de ruimte.
Nu denk ik steeds maar: hoe conditionering ervoor zorgt dat je het wezenlijke mist. Ik was ook bijna opgestaan, mijn kuddegeest achterna. Toevallig wist ik van dit mystieke werkje en verwachtte nog iets. De kunstenaar maakt je op het einde tot één van de personages. Wat doe jij met de wolk die jou van alle kanten omgeeft en omhult?
