Gisteren ben ik een halve dag uit de tijd gevallen. Ik ging naar Tilburg, naar museum De Pont voor een tentoonstelling met het videowerk van Bill Viola Intimate Work geheten. Bill Viola (New York, 1951) wordt volgens het begeleidend boekje gezien als een van de belangrijkste kunstenaars van deze tijd. Door hem is video een volwaardige vorm van hedendaagse kunst geworden. Terecht, helemaal terecht, vind ik.Bill Viola neemt je mee en voert je naar je eigen ervaringen van vergankelijkheid, het verstrijken van de tijd, verlies. De wijze waarop een ieder in de tijd staat, los geweekt van de rollen die je hebt te acteren en die eigenlijk een soort coating vormen van je innerlijke leven. Hij biedt je geen andere wereld aan waarin je kunt verwijlen, maar verwijst je middels zijn bewegende beelden helemaal terug naar jezelf.
De eerste video en tevens de oudste die je achtereenvolgens kunt zien in de oude wolhokken van De Pont dat hiervoor een wolfabriek was, heet The Reflecting Pool. Hier komt een geklede man lopen uit de bossen tot aan de rand van een vierkant zwembad. Hij maakt een enorme sprong de hoogte in en alvorens hij plonst in het water bevriest het beeld en blijft hij hangen in het loofblad van de bomen. Onderwijl zie je gespiegeld in het water dat het leven gewoon doorgaat. Er lopen wat mensen langs, het licht verandert. De contouren van de bevroren man verdwijnen onderwijl; hij wordt ook blad. Als hij geheel is opgelost, gaat het water bewegen, er stapt een naakte man uit het zwembad en die verdwijnt weer in de bossen.
In die eerste video uit 1977-1979, zit al alle thematiek van zijn latere werk. Water als verborgen kracht, zowel scheppend als vernietigend, aanwezig in bijvoorbeeld The Lovers (2005) waar twee geliefden in lichte kleding staande proberen te blijven terwijl er een gigantische waterstroom hen omver dreigt te werpen. In Acceptance (2008) waar een naakte vrouw alleen in het donker zich tracht te verhouden tegenover het water dat over haar heen stroomt en haar bijna vervaagt.
Er zit ook een associatie met een bovenwereld en een onderwereld. In Heaven and Earth (1992) kom je de kleine ruimte die zo'n wolhok is in, en is er een houten zuil die vanaf de grond komt met daarboven een tv scherm gemonteerd met daarin de zwartwit beelden van het gezicht van een baby. Daartegenover een tv scherm met het gezicht van een tandenloze oude stervende vrouw, aan dezelfde zuil die doorloopt tot aan het plafond. Het begin van het leven en het einde, kijken elkaar aan en lijken op elkaar.
Er zitten veel connotaties in Viola's werk die verwijzen naar verbeeldingen uit de christelijke traditie. Twee vrouwen zitten bij een soort graf te treuren. Er komt, alweer, water uit de tombe en er verrijst een lijkbleke jongeman uit het water. De oudere vrouw vangt hem zoals in zoveel piëta afbeeldingen op, de jongere vrouw legt een doek over hem. In een andere ruimte zweeft iets wat op een doek lijkt, waarop een lijdend mannenhoofd, korrelig beweegt; een associatie met Veronica's zweetdoek.
In Small Saints (2008) staan als het ware zes fotolijstjes op een zwarte plank en loopt er in ieder een mens af en aan. Ze krijgen kleur en worden scherp als ze frontaal in beeld zijn en opnieuw is het water dat over hen heen plenst, hun wit en grijs maakt en hen naar de achtergrond, uit beeld doet verdwijnen. Zes willekeurige mensen, Kleine Heiligen, noemt Viola ze. Dat zijn we dus allemaal.
In het wolhok ernaast is een zwartwit scherm met hoofd van Bill Viola zelf. Hij kijkt je aan en dan ineens komt er een dierlijke schreeuw uit hem. Je schrikt je dood.Twee meisjes begonnen te gillen alsof ze in een spookhuis waren. Als je langer kijkt, de video duurt meer dan 18 minuten en heet Nine Attempts to Achieve Immortality (1996), dan realiseer je je ineens dat wat Bill Viola doet is, de adem inhouden zo lang als hij kan. Als hij het dan niet meer houdt on staat er een beestachtige explosie, naar adem snakkend en happend. Indringend kijkt hij je onderwijl stil aan en dat is bijna intiem, als je alleen tegenover hem staat in het donker. Hij zegt: dit ben ik, dit ben jij en wij zijn niet on sterfelijk.
Het is écht een ervaring om elke video te bekijken en op je in te laten werken. De slow motion beelden , levensgroot in Observance (2002) : mensen van allerlei nationaliteiten lopen een voor een naar voren en zien iets wat hun intens verdrietig maakt en verdwijnen dan weer naar achter in de rij. En The Greeting (1995): drie vrouwen die elkaar zien en begroeten: 45 seconden uitgerekt tot 10 minuten. Deze zijn weer zo fysiek gefilmd, dat je sterk ervaart hoeveel er eigenlijk gebeurt in elk mens. Hoeveel, teveel, te snel, het leven gaat.
Slow Motion; Langzame Beweging intensiveert het leven vele duizenden malen. In Tai Chi gebeurt dat en op elke stille plek die je zelf creëert. Doe eens 1 minuut over 1 hap eten. Kijk een ander eens meer dan 1 minuut aan. Je alleen al voorstellen dat je dat met elk ander doet, met name met degenen waarmee je het niet zomaar goed kunt vinden, eng, hoor. Het verwijst naar een potentie in je, die je bijna niet aankan.
