Nog nooit van de naam gehoord, maar haar foto's kende ik wel: de fotografe Eve Arnold is afgelopen Woensdag op 99 jarige leeftijd overleden. Ze was de vaste fotografe van Marilyn Monroe, een vriendin en dat zie je van de foto's af. Zonder de foto's van Arnold, was Monroe niet zo'n icoon geworden. De foto die Trouw afdrukte, maakte dat ik het artikel erbij zorgvuldig ging lezen. Marilyn Monroe leest James Joyce, 1955, staat erbij.Ik hou van boeken en lezende mensen, ik heb zelfs ooit een halfslachtige poging ondernomen om kunstkaarten daarvan te verzamelen, nou deze foto kan daarbij. De foto is zo goed omdat hij in zijn gecomponeerdheid, een heel verhaal vertelt. Tenminste aan mij. Daar zit ze dan, op een boomstronk een boek te lezen. Dat is geposeerd, want een boomstronk is geen fijne plaats om je geheel en al in een boek te kunnen verliezen.
En dan is het ook nog eens James Joyce. Beroemd om de uitvinding van de stream of consciousness. In zijn grootste werk Ulysses, beschrijft hij één dag in Dublin, via de hoofden van allerlei mensen en alle hoofdstukken hebben dezelfde naam als die van Homerus 'Oddyssee. Geniaal, vond ik het toen ik het las: dat boek heeft werkelijk een aardverschuiving in mijn bewustzijn gemaakt: voor het eerst zag ik de wereld als een overal zich uitdijend bewustzijn, dat in de hoofden van allen, onzichtbaar, elke dag opnieuw weer, tot leven wordt gewekt. We zijn met zijn allen voortdurend bij elkaar op reis,op zwerftocht, zoals Odysseus.
Zo zit Monroe daar en de vage vormen van de boom achter haar, die krijgen ineens iets van dat donkere, onzichtbare bewustzijn. Wij weten nooit het geheel, wij vermoeden en vullen in: er moet een heel grote boom achter en boven haar zijn, maar we zien alleen wat vage kronkels en contouren. Dat past bij het icoon dat Marilyn Monroe geworden is: een heel aantrekkelijk uiterlijk, een sexsymbool, maar wat school zich achter het Blonde? Een intelligente vrouw, die James Joyce leest, zo zegt deze foto.Maar waarom zit ze daar dan toch weer op haar alleraantrekkelijkst? Waarom heeft ze zo'n typische bikini aan, met een scherp ruitjespatroon? Alsof de aandacht niet naar haar hoofd, maar toch naar haar borsten moet gaan. Waarom heeft ze van die bijpassende schoentjes aan, in voeten die wat bedremmeld en verlegen naast elkaar geschoven zijn en je blik laat dwalen naar wat daarboven is? Mooie benen, lieve knieën, haar handen...
En dan het boek, dat ook een sprookjesboek zou kunnen zijn, we hebben maar te geloven dat het Jame Joyce is. De lippen van Marylin staan een beetje open, ja dat gebeurd als je ingespannen leest en alles om je heen vergeet. Ja, dat gebeurd, als je aantrekkelijk op een foto wil worden vastgelegd. Het haar lijkt nonchalant, verwaaid door de wind, maar als je het zou tekenen, dan zit er wel een mooie harmonie en balans in die verwaaidheid.
Eve Arnold heeft nog veel meer gefotografeerd. Ze was de eerste Westerse fotografe die in China mocht fotograferen. Ze behoorde tot het zeer prestigieuze en tot dan toe alleen met mannen bevolkte bolwerk van het foto agentschap Magnum. Ze heet overigens oorspronkelijk Cohen met haar achternaam en haar vader was rabbi. Geheel in de lijn van de naam Cohen, want dat was de naam van het priesterlijke geslacht bij de de Joden. Daar is een aardige tentoonstelling van in het Joods Historisch museum in Amsterdam, maar ik dwaal af. Alhoewel?
Zo'n foto vertelt eenzelfde soort verhaal als rabbi's ook vertellen: kijk naar het mensdom in al haar mengeling van schoonheid, ambiguiteit, donkerte en lichtheid ineen.
