Echte ontmoeting: Abel Selaocoe en Bruno van den Elshout

 Wat vroeger ‘Podium Witteman’ heette, is nu door het vertrek van Paul Witteman, Podium Klassiek. Een misleidende naamgeving omdat er vaak ook een mengeling en ontmoeting met andere stijlen en muzieksoorten plaatsvindt. Gisteren keek ik weer, voor het eerst, het is voor mij een prima programma in de wintertijd; iets na 18.00 uur, als het buiten te koud en al donker is. Ik zag de Zuid-Afrikaan Abel Selaocoe, die zijn eerste cd heeft uitgebracht. Wat een ontdekking! Die mengeling van culturen, zijn stem waar verre voorouders in meeklinken. De levenslust en kracht; alles sprankelt. In dit filmpje vind ik het speciaal dat voornamelijk witte mensen hem het podium geven. En dat je ziet dat het in lockdown Coronatijd gemaakt is. De vitaliteit wint en vult de ruimte.

Het zoeken naar vitaliteit en wie mensen zijn zonder de laag van opsmuk en pretentie, gewoon ‘zichzelf’ , zie ik ook terug in het foto project Whatever The Weather van Bruno van den Elshout in het Fotomuseum in Den Haag. Mensen konden zich hiervoor opgeven. Hij wandelde met elk van hen, 145 in totaal, een volledige werkdag, acht uur, over het strand. Op het einde maakte hij op exact dezelfde plaats, met dezelfde belichting een foto. Acht uur een gesprek van twee vreemden met elkaar…je ziet dat er dan iets ontstaat wat écht is, geen weg kijken, iets van kwetsbaar kunnen zijn, niet op je hoede. Een uitnodiging en aanmoediging tot wezenlijke ontmoeting.

Charley Harper. Family tree.

‘Mooi boek staat er op tafel’ zei I. Toen deed ik haar het verhaal. Dat Moeder dit blog las, maar er bijna nooit iets over zei. Het ging over dit boek van Charley Harper. Dat ik er op slag verliefd op was. Hevig twijfelde in de winkel of ik het zou kopen, het leek mij geweldig om elke dag een andere bladzijde om te slaan. Ik kocht het niet, te duur. En toen gaf ze mij het boek onverwachts cadeau. Nu sla ik elke dag een bladzijde om en denk aan haar en mijn familie.

Op haar uitvaart werd dit lied gezongen. Dat hoop je binnen een familie. Dat je troost vindt bij elkaar. Maar in een familie zijn de takken soms verstikkend. Er is een cultuur gegroeid waar het niet gewoon is om met elkaar te praten als er een meningsverschil is. Je kan de boodschap hebben meegekregen om over je niet-gezien-worden heen te stappen, de onterechte verwijten te dragen en je te blijven verbinden. Dát wordt je taak van heel jongs af aan. En dan wordt je oud en denk je : ik wil dit niet meer. Ik wil uit deze familie-cultuur. Je hoopt op een gesprek, maar jouw vraag wordt niet gehoord. Dat zit nu eenmaal in die familie-cultuur. En cultuur verander je niet in je eentje. Wellicht heb je daar geen enkele controle of invloed op. En dan kan het gebeuren  dat je niemand meer ziet van je familie: die anderen hebben het, zo lijkt het, niet in hun pakket meegekregen om zich actief te verbinden. Of ze willen dat simpelweg niet. De focus die jij hebt meegekregen staat wellicht haaks op die van anderen. 

O! Wat kan het verleidelijk zijn om tóch over jezelf heen te willen stappen. Dit is immers jouw identiteit binnen die familie.  Maar goede vrienden sporen aan om los te laten…

Be Here Now

De avond valt en de lucht is fantastisch. Op de warmste eind 28 Oktoberdag ooit.  Je mag er niet blij om zijn, want het is alleen maar een teken hoe slecht het met het wereldwijde klimaat gaat. Maar een mens is kort van zicht, dus je geniet er ‘gewoon’ van. De terrasdeuren nog open, de laatste vogeltjes hoog in de bomen, het is half zeven.

Dit liedje Be Here Now, zit al de hele dag in mijn hoofd. Vanochtend ontstaan tijdens de fietstocht van 28 km, heen-en-weer, voor mijn dagelijkse boodschappen. Meestal combineer ik het met een bezoek aan Apeldoorn op de Zaterdag en de markt, maar dat kon nu niet. Morgen is het  Zaterdag, en de Boekenclub komt ook eten. Mijn hoofd zit weer vol gerechtjes. Ik moet een beetje creatief zijn. Een kruid of een ingrediënt dat ik onverhoopt toch niet in huis heb…tja, het zij zo. 

Het lied verwacht hetzelfde van je. Wees aanwezig in dit hier-en-nu, iets anders is er niet.

Dit is een momentopname. Wanneer ik dit over een heel aantal jaren overlees, zal ik denken: Ja, zo was het, ik was daar. Aanwezig. 

 

‘Klimaatactivisme’. Diana Blok

Ik kan er niks aan doen, maar ik ben vóór de acties van de bezorgde jongeren, die ‘klimaataktivisten’ worden genoemd. De zonnebloemen  van Vincent van Gogh, de hooibergen van Claude Monet; ontstaan met een grote passie voor de natuur. Ooit werkte de schilder eraan en dacht tijdens het werk niet, dat deze achter glas, ingekaderd, zouden gaan  hangen in musea. Zolang het aardappelpuree is, of soep uit een blik en de enige schade de vervanging, eventueel, van het glas is. Hoe moet je een link maken, tussen het esthetisch genietend museumpubliek (ja, dat ben ik óók zélf, ten zeerste) en de staat van de wereld? Er moeten acties komen die de onzichtbare wanden tussen het ene en het andere doorbreken. Dit gaat ook mij aan, al wil ik liever rustig genieten van het aanbod in een museum. Dát dit het wereldwijde nieuws haalt, zegt genoeg. Zolang er niks werkelijk vernield wordt, vind ik het oké, laat het maar op grote schaal gebeuren.

En verder wil ik hier een ode brengen aan Diana Blok. Ik was in het Fotomuseum in Den Haag, waar er een tentoonstelling is van fotografen, die hun eigen ouders portretteren. Dat levert een grote variëteit op. De ene maakt met de ouders een dolkomische, theatrale fotosessie, bij de ander spat de beklemming ervan af. Iemand maakte in de loop van vele jaren een snapshot voor de garage, elke keer als deze op bezoek was geweest in het ouderlijk huis. Enzovoort. Deze foto ving meteen mijn blik. De zorgvuldige compositie, haar hand op de zijne, die witte haarstreng langs zijn nek…Hij was een Joodse diplomaat in Zuid-Amerika, zij een katholieke Argentijnse. En hun dochter bleek Diana Blok, geboren en getogen in Montevideo, Uruguay.

Diana Blok! Die naam katapulteerde mij ver terug in de tijd, meer dan 35 jaar, naar een fotoboek dat ik jarenlang heel vaak bekeek. Naakte vrouwenlichamen. Het riep verlangen op, dat ik lang niet kon benoemen, de sfeer op de foto’s trokken mij naar ‘ergens’, waar ik ook wel wilde zijn.

Ik zocht het boekje op in mijn boekenkast. De foto’s stelden niet teleur, ze hebben de tand des tijds doorstaan. Nu pas zie ik dat het als motto, regels uit de Tao Te Ching  bevat:

Ook lees ik op haar website, dat het maken van een foto als een ritueel is. Zorgvuldig opgebouwd, waar de deelnemers, degenen die op de foto komen en zij iets maken dat blijft. Of, in mijn geval, jaren later ook werkelijk werd:

En dan is er nog de foto die mij ook altijd mateloos intrigeerde, juist door de witte draad die geweven werd, en die tot mijn verrassing jaren later ook weer verscheen op de voorkant van de gedichtenbundel van Elly de Waard ; Een Wildernis van Verbindingen, waarmee ze eindelijk door brak als dichter. 

Het is dit soort continuïteit die ik de ‘klimaatactivisten’ gun, in een wildernis van verbindingen… Dat hun acties op het netvlies blijven branden en invloed krijgen in ons dagelijks handelen. De intensiteit ervaren dat we elk een lichaam zijn, maar dat draden ons verbinden op deze fragiele planeet Aarde. Vastgeklonken aan elkaar, op zoek naar een zicht en praktijk dat we kunnen voort blijven bestaan.

Wiebke Siem. Piet Mondriaan. De zee

 Ik heb nu bij het ontwaken nog steeds moeie voeten, ik was de hele dag op de been. Ik ging naar Den Haag naar het Kunstmuseum om het werk van Wiebke Siem te zien, nog tot 30 Oktober. Alles wat ik zag vond ik krachtig. Door de absolute mengeling van humor en…ja, horror. Ze gebruikt gewoon gevonden dingen; deegrollers, pollepels, een kist. Zachte en toch degelijke stoffen, genaaid en vervormd. Simpele beeldtaal, geladen met al die emoties en heimelijke verlangens in het menselijk bedrijf.

Dit vat het wel goed samen. Een vorm die mij aan een kogel doet denken, op handen en voeten. Het lijkt zichzelf niet te kunnen dragen. Misschien alleen in beweging te geraken, als deze de ledematen intrekt. Zou de slee vaart kunnen maken? Maar er is geen sneeuw. Het ‘ding’ lijkt zoekend, maar is ook weerloos.

Voor het eerst kwam het totale oeuvre van Piet Mondriaan binnen, via het schilderij ‘Devotie’, een meisje dat opwaarts naar de hemel kijkt. Hoe abstractie al aanwezig is in het huisje in de zon. De ruimte van een duinlandschap in kleur en beweging, zonder referentie naar iets tastbaars, gestalte krijgt. Hoe een houding van aandacht en toewijding je uit jouw eigen kleine ego haalt en dat dit uiteindelijk

eindigt in die explosie van vreugde en ritme in Victory Boogie Woogie.

O! Ik deed nog meer ontdekkingen in het Kunstmuseum en het Fotomuseum, misschien komt dat nog in een ander blogje.

Ik eindigde de dag aan zee. Mijn hobby, overblijfsel van mijn periode in Mahabalipuram in India, aan zee: om daar de luchten te zien verkleuren en te blijven tot het donker wordt.

Helende Kracht in het Afrikamuseum

Ik ging naar het Afrikamuseum in Berg en Dal, aangetrokken door deze aankondiging. Goed thema in tijden van pandemie, berichten van burn-out, tot zelfs in de Tweede Kamer, mensen in onbalans. Van Marina Abromavic bleek er een filmpje te zijn waar zij langdurig iemand aankijkt uit haar project: The Artist is Present. Dat zegt mij, dat intense menselijke aandacht genoeg kan zijn om te kunnen helen en genezen. Moet de ander daar wel tegen kunnen en daarvoor open staan. Misschien is daarvoor de  omweg nodig van rituele begeleiders en anders therapeuten.

Wat mij opviel, was de volkomen vanzelfsprekendheid bij al deze rituelen-begeleiders  dat er geesten bestaan, voorouders die je helpen, er een boven en benedenwereld is. Én de verbinding tussen mens en natuur. De aarde is er niet om die te onderwerpen en te veroveren zoals in het westers christelijk adagio. De mengeling en mix van christelijke elementen en eigen cultuur, vond ik wel spannend. Een Braziliaans beeldje van een vrouwelijke helende geest, waar ik toch duidelijk het hoofd van Maria in zie gecombineerd met attributen van Superman. Het schilderij van Frantz Zephirin uit Haïti van Het Laatste Avondmaal waar er ook geesten en dieren aanzitten. De ontmoeting van een Kapucijn met een sjamaan. Een christelijk meisje dat bij hoofdpijn ‘wonderolie’ over zich heen gooit en in herhaling dan zegt: ‘Het bloed van Jezus’.

Het bleek de 13-jarig Otghono te zijn uit Mongolië, die een jong hertje in bescherming neemt. Die verzadiging van licht, ruimte, de blik van aanwezig zijn, in rust… De fotograaf Hamid Zardar trok acht zomers lang op met nomaden, paardenfokkers, sjamanen, arend-meesters in de vlakten van Mongolië. Hoe anders kan een mens leven, dan in een stad met drukke tijdschema’s, bedolven in ‘zinvolle’ activiteiten!

Ik vond nog een mooi filmpje. Hij vertelt er dat zijn eigen zienswijze kantelde in Mongolië. Dieren werden even belangrijk op een foto als de mensen. Men ervaart daar ook, dat voorouders tijdelijk in een dier kunnen gaan wonen, om nabij te zijn. Hij ziet in de blik van deze mensen iets wat essentieel is. Ik noem het: Vrijheid. 

Rosandepad

Ik zat op de uitkijk in het Airborn Museum in Arnhem naar de vrouwengroep. Die kwamen niet. Zij zaten op de uitkijk naar mij op het terras van het Airborn Museum in Oosterbeek. We zouden het Rosandepad gaan wandelen. Wat ik wél zag:

Arbeid 

Dieren

                                                                                Bloei

Water

De Weg

Wat een prachtige wandeling. En dit was ongeveer de helft; van Airborn naar Airborn.

 

Utrecht. GOSPEL.

 Het bos lijkt nu net een canvas waarop ik andere ervaringen schilder. Waar ik ook ben, het beeld van het bos blijft ook aanwezig. Het resulteert in een deste intenser ervaren van wat ik om mij heen zie. Alles roept een associatieveld aan verhalen op. Ik zag het beeld van een jonge vrouw in een plantsoen en dacht aan Moeder, die op die leeftijd vanuit Indonesië ineens in Utrecht werd geplant. Het bleek de verzetsvrouw Truus van Lier te zijn die documenten heeft gesmokkeld en daar ter plekke iemand had gefusilleerd die op het punt stond een aantal Joden op te pakken. Zij heeft de oorlog zelf niet overleefd. Ik zag allereerst  vastberadenheid en iets van onverzettelijkheid: moeders karakter was ineens nabij. De gracht met gekleurd blad: zo zag zij dit bij aankomst voor het eerst: ‘Herfst’, voordat de kou van de winter inviel.

Het was een milde, bijna warme dag. Ik zat in een binnentuin en hoorde klokkenspel vanuit de kathedraal. Ik moest lachen om de sorteerhoed uit Harry Potter, die nu als lichtobject er zweefde; zo’n heel ander sfeer dan die van de katholieke clerus. De enige dienst die ik er heb meegemaakt was notabene een priesterwijding…Er zat op het einde van de dag een jongen in zijn frietje te prikken, terwijl ik bij het station een bakje kibbeling at. Uitgebreid gaf hij raad aan zijn vriend die naast mij zat: ‘Je kúnt dat wel zo gaan doen, maar het is gezonder als je het laat. Iemand moet het ook zelf kunnen uitzoeken.’ Zó schattig, denk ik dan, als ‘oude vrouw’. En dat zo’n jonge jongen dat al weet: ik moet deze woorden nog steeds tegen mezelf spreken…

Ik was naar de tentoonstelling GOSPEL, in museum Het Catherijneconvent. Heel erg de moeite waard; hartverwarmend. ‘Oh, Happy Day!’ is het leitmotiv. Al die hoop en kracht die er in de muziek zit, hoe deze via de slavernij, de burgerbeweging voor gelijke rechten voor zwart en wit in Amerika, de hedendaagse muziek is binnen gewandeld. Of beter gezegd: de jazz, pop, soul, R&B, hiphop is niet denkbaar zonder de invloed van de gospel. En dan het relatief grote aantal invloedrijke vrouwen: Clara Ward, Rosetta Tharp, Mahalia Jackson, Aretha Franklin.

Ik dacht aan de mijmering van vriend L. over ‘charisma en performance’. Is er een optreden mogelijk zonder charisma? In de gospel in ieder geval niet. Wat is charisma? Misschien niet meer en niet minder, dan dat je zélf overtuigd bent, dat wat je doet écht is, en je het in zekere zin niet kunt laten…Ik dacht eraan dat mij ooit gevraagd was door de Clarissen om in hun kapel meditatie te geven. Ik zei zonder nadenken meteen ‘Ja’. Ik had het nog nooit gedaan, maar iets in mij had geen twijfel dat het goed zou gaan. Na de eerste meditatie zei men: Het lijkt alsof je het al jaren hebt gedaan. Aan ‘performance’ kun je wel een beetje schaven. Je kunt doelbewust ‘professionaliseren’.Maar iets eronder, dat wat het draagt, het enthousiasme, dat kun je zelf niet maken. In de grondbetekenis van het woord ‘enthousiasme ‘ zit het Griekse en-theou: in-God-zijn…Wie of wat ‘God’ ook is: Gospel laat zien dat het met liefde, hoop, warmte en kracht van doen heeft. Alle dogma’s daaromtrent kunnen verder overboord.

Misschien dat dit liedje, hier gezongen door Rosetta Tharp in 1960, het wel goed samenvat. Een ieder heeft een lichtje dat kan schijnen. Ieder op een eigen wijze. Een extraverte persoonlijkheid doet dit anders, dan iemand die introvert is. Een vriend van mij kreeg ooit te horen dat zijn aanwezigheid als ‘indirect licht’ was. Hij beschouwde dit als een compliment.

Maria de Guadeloupe

De belangrijkste figuur in het bewustzijn van de Mexicanen is Maria de Guadeloupe. Volgens Octavio Paz zijn er twee dingen die Mexico samenbindt: Zij en de nationale loterij. Volgens het verhaal verscheen zij in 1531 aan een arbeidersjongen bij een heuvel nabij Mexico City en vroeg of daar een heiligdom gebouwd kon worden. De jongen Juan Diego, ging hiermee naar de aartsbisschop die hem niet geloofde, hij moest met een bewijs komen. Bij de derde verschijning gaf Maria hem een doek met haar beeltenis en vroeg hem naar een plek te gaan; daar bloeiden castilliaanse rozen, die niet voorkomen in Mexico. De oom van de jongen werd ziek en hij verzorgde hem en hij kwam daardoor te laat voor de vierde ontmoeting met Maria. Hij wilde haar uit schaamte zelfs ontwijken, maar Maria onderschepte hem aan de andere kant van de heuvel en sprak de iconisch geworden zin: ‘Ik ben hier, ik ben immers jouw moeder.’ Toen verscheen Maria voor de vijfde keer aan zijn oom, die op de doek met haar afbeelding werd gelegd en genas. Hierna was de aartsbisschop overtuigd dat het echt was, en vlak daarna werden er meerdere mensen genezen.

De afbeelding toont een donkere Maria, ze heeft een zwart lint bij haar buik dat erop duidt dat ze zwanger is, sterren op haar blauwe mantel, staande op een maansikkel en achter haar een stralende zon. Al deze dingen hebben ook een betekenis in de cultuur van de Azteken, attributen van een godin, waardoor dit meteen aansloeg. Ook nu is haar verering een mix van elementen uit de katholieke traditie en de inheemse cultuur. Waarschijnlijk is het geschilderd door een Franciscaan en die meenden dat de missie het beste aan zou slaan, als deze aanhaakte bij wat er al aan betekenisgeving was. Aha!, denk ik dan, en de sterren en de maan zijn in de Franciscaanse wereld al een zuster, en Heer Zon is aan aanspreektitel voor God. Ook de bloemen in het verhaal passen in de sfeer van het Zonnelied.

Ik zou er bijna weer katholiek van willen worden. Want hier zie je hoe met macht en geldelijke middelen er een basiliek en een klooster op die plek werd gebouwd, die ook weer aansluit bij de sfeer van de oude tempels. Zo kon het door de eeuwen heen gaan horen bij de drie grootste bedevaartsoorden van de wereld. Mensen worden geraakt in hun hart, ze ervaren massaal verbinding…Ja, in dat soort plekken geloof ik, of het nou een festival is, in een museum, in een theater, op pelgrimstocht naar Mekka, de Kumbh Mela in Allahabad in India, de Vierdaagse, de Olympische Spelen, enzovoort.

Je ziet hoe het hele complex ruimte biedt voor velen en perfect past in het omringende landschap. In Lourdes, waar ik ooit drie weken lang was, heb ik datzelfde ervaren . Hoe de grot waar Maria verscheen en het riviertje erlangs, met de baden voor de zieken (men ervaart er levengevend water), een theatraal complex vormt. Voorin dan de kerk met de  grote zijarmen  voor de dagelijkse processie met kaarsjes. Een kapel waar je tot diep in de nacht in een monstrans ‘het lichaam van Christus ‘ kunt aanbidden. Of erbij kunt mediteren, als bij een kunstwerk; het is alleen een kwestie van perspectief, hoe je mee wil doen. Alles wordt er één grote omhelzing.

Ondertussen loop ik hier uit voor de herfst, twee honderd meter voor mij. Ook een feestje.

 

Bamboe. Sarah Vaughan; Favorite Things

Vanochtend vroeg was het bos zilverachtig grijs door de mist. Nu schijnt de ochtendzon door de bomen. Én de bamboe. Stipt om 8.00 uur hoorde ik gisteren, nog in bed, het geluid van zwaar materieel, de motoren, het kraken en scheppen. Toen ik opstond bleek alle bamboe,  en sowieso elke struik en boom te zijn verdwenen. De mensen van het tuinbedrijf zeiden dat dit nu eenmaal op het lijstje stond, maar als ik bij de receptie vroeg of het teruggeplaatst mocht worden, ze dat best wel wilden doen. In de regen op de fiets, er naartoe en het antwoord was ‘ja’. Men zou een telefoontje plegen. Maar later zag ik dat ze de kuilen waar de bamboe in had gestaan vulden met donkere aarde. Ik belde naar de receptie: De bamboe stond niet op mijn kavel,vandaar. Maar ik wilde de bamboe wél terug! Uiteindelijk werd het: Oké, maar dan moest ik de bamboe zelf weer poten. 

Nadat het tuinbedrijf weg was en de regen was opgehouden, wilde ik aan de slag gaan. Toen bleek het schuurtje van de buurvrouw een slot te hebben, dus ik kon haar schop niet lenen. Restte mij, om met een klein schepje de kuilen te graven. En de gigantische kluiten erheen te slepen. Ik besloot om de haag met de buur te beperken en de  andere kluit te plaatsen aan de kant bij de weg. Kleine pluimen die los waren gescheurd, plantte ik in de afscheiding met de andere buur. En nu heb ik wanneer ik overal om mij heen kijk, wel ergens bamboe. En lichte spierpijn in mijn armen en benen.

Bamboe hoort bij mijn favoriete dingen. Het is sterk en buigzaam, in mijn stadstuin domineert het en zit de hele mussenkolonie er bovenin te kwetteren. Je ziet van die mini-tafereeltjes: vogeltje wiegend op een bamboetakje, zoals op oosterse prenten. Het blijft groen en in de winter met sneeuw erop is dat zó mooi. Ook als zwaar van de sneeuw, alle stengels bijna op de grond liggen. Of wanneer ze meebewegen in een storm. In mijn stadshuis zijn er al hele dikke stengels, die ik afzaagde en waar ik een overkapping mee maakte en ze gebruikte in de afscheiding. Dat zal ik hier niet meer meemaken, dan ben ik er niet meer. 

Hier zingt Sarah Vaughan. Haar stem heeft niet de melancholie van Billie Holiday en is minder gepolijst als die van Ella Fitzgerald. Haar timbre is warm en aards. Elk ‘favoriet ding’ formeert zich in haar dictie. Als ze dan zingt dat wanneer ze verdrietig is, het denken aan die favoriete dingen haar helpt, dan voel ik dat mee. Elk favoriet ding, geeft troost.

 

Paard van Troje. Green Book

 Het programma Spoorloos ligt nu onder vuur omdat er verkeerde ouders aan kinderen zijn gekoppeld, blijkt nu uit DNA onderzoek. Ik moet denken aan het verhaal van ‘Het Paard van Troje’. Je dénkt dat er een geschenk naar je gebracht wordt, maar dat blijkt een grote vergissing. Bij Spoorloos hoop je maar dat het bij incidenten blijft. Uiteindelijk gaat het om de vraag wat écht en onecht is; wat zit er verscholen onder het oppervlak? Bovenstaande lijkt, of is, een kleurig schilderij waar natuurlijke vorm (een blaadje) en ritme en iets van abstractie of patronen samengaan. 

Dan blijkt dat het geheel gemaakt is van alle kleuren aan elektriciteitsdraden die er nu in de techniek aanwezig zijn. Het is een ambachtelijk weefsel dat met spijkers bij elkaar wordt gehouden. En dichterbij gekomen vertelt dit kunstwerk op de Biënnale dus ineens ook een ander verhaal: over de verhouding van de mens en de techniek; dat deze wellicht heel erg met elkaar vervlochten zijn. Er spreekt hoop uit dat alle vooruitgang voor mooie dingen wordt gebruikt; dit is er in ieder geval een voorbeeld van.

Wat is echt?… De menselijke geest zit vol puzzelstukjes. Je hoeft deze ook helemaal niet allemaal te begrijpen of op te lossen. In vriendschap hoop je dat je wel dichterbij iemand mag komen, als iemand dingen zegt of doet die je niet begrijpt. En zeker dat je elkaar kunt aanspreken als die andere dingen zegt over jóu die niet kloppen en je teleurgesteld bent… Als dit geheel niet mogelijk blijkt, die ander wil niet praten, alleen maar doén, of de ander verbreekt het contact: dan weet je dat de puzzel en de pijn die in het hoofd zit in ieder geval door jou niet kan worden opgelost. Mensen bouwen soms een hele wereld en een eigen constructie om zich heen om zich te handhaven. Soms door dwangmatige gewoonten en handelingen. Soms door overdag een heel drukke agenda te hebben, maar dan komen s’nachts de muizenissen en spoken. Soms door allemaal vijanden te maken: het zijn de anderen die jou dwarsbomen, miskennen en bedreigen, jij bent het niet. Soms maken ze van zichzelf een speciaal iemand: altruïstisch, creatief, speels, you name it. Ofwel : ze hebben hun eigen paard van Troje binnen gehaald: alles ziet er aan de oppervlakte ‘smooth’ uit, maar ergens in de buik zitten andere dingen verstopt en moet je ook omgaan met de woede en de agressie in je.

Daarom is deze film zó fijn om in herhaling te bekijken. Het is ook nog gebaseerd op een waargebeurd verhaal. Vigo Mortensen ( die in de Lord of the Rings de slanke, dunne Aragon is) speelt een recht-door-zee man, voor niets en niemand bang uit little Italy in New York. Hij wordt chauffeur van een zwarte man, pianist, die een concert-tour gaat maken in het diepe Zuiden van Amerika, toen er nog segregatie was. Deze man is belezen, verfijnd, de tegenpool van hem, én zo blijkt ook nog eens, homosexueel. Wie heeft meer kans van slagen in die samenleving, wie krijgt er echte erkenning?  De zoon van de echte Tony zegt dat die roadtrip toen anderhalf jaar duurde. In de film gecomprimeerd tot twee maanden. Heerlijk om te zien hoe twee volstrekte tegenpolen elkaar naderbij komen, en er een vriendschap ontstaat voor het leven. 

Het feest van de paddenstoelen

Na de hele dag regen werd het dan toch droog. Het bos stond plots vol met paddestoelen. Ah! De ene lijkt op een pas gebakken pannenkoek (mmmm…misschien wel lekker zometeen). De andere glanst en spiegelt de wolken. Of getooid met mini-varentjes. Of een bosbesstruikje erachter. Of heldergroen mos aan de wortel van de stam.

En dan mijn absolute favoriet: de rood-met witte-stippen. Pas wanneer ik die gezien heb, is de herfst voor mij echt begonnen.

Bij die tere, fragiel kleine witten, verbeeld ik mij graag, zó klein te zijn, dat ik tegen de steel aan kan leunen.

En in deze wil ik wel wonen,  nederzettingen  tegen de moswand aan, als je boven woont is het nog een hele klim.

En dan wordt het avond…dichtbij de grond leven, aards, met altijd een vergezicht.

 

Bos en bomen. Klaus Littmann (o.a.)

Gisternacht voor het slapen gaan stond ik buiten. Het bos was donker en mistig en in de verte hoorde ik in herhaling, een kreet. Was het een bosuil? Of een vos, een wild zwijn, een wolf? Geven vleermuizen eigenlijk geluid? Om mij heen vielen gestaag eikeltjes. Elk gaf een doffe klap, alsof ze zo zwaar zijn. Vannacht werd ik er wakker van. Het klinkt als héél dichtbij, alsof de werkelijkheid voegt en kraakt en soms scheert er eentje langs het raam, alsof er iemand aanklopt. De sfeer en het gevoel van de schilderijen van Leonara Carrington. Haar reuzenvrouw was de eerste die mij raakte. Ze torent boven je uit en kijkt naar je, zonder zich te buigen, één met de natuur.

Ik moest denken aan het werk van Klaus Littmann, dat ik in Venetië leerde kennen. Zijn werk blijft nooit voor altijd bestaan en hij zoekt een verbinding met de natuur. Hij zag ooit een tekening van Max Peintner en 27 jaar later realiseerde hij het in het echt: een stukje gemengd Europees bos van 299 bomen plantte hij in een voetbalstadion in Klagenfurt, Oostenrijk. Het heet: FOR FOREST - The Unending Attraction of Nature. Van 8 September tot 27 Oktober 2019 kon iedereen van 10.00 uur tot 22.00 uur komen kijken. Hij noemt het ook een megalomaan project. Vindt allereerst maar eens een stadion dat  hiertoe bereid is. Hij is ervan overtuigd dat deze perspectief wisseling, een stukje bos dat tijdelijk verhuisd naar midden tussen de mensen, degene die komt kijken kan veranderen. Mijn kijkervaring geschiedde via levensgrote schermen. En dat had al een aardig grote impact op mij.

Twee jaar later realiseerde hij op de Münsterplatz in zijn woonplaats Basel; ARENA FÜR EINEN BAUM met in het museum ernaast een grote tentoonstelling met kunstenaars die op welke wijze dan ook, de boom aanwezig laten zijn in hun werk. Het bijzondere is, dat de arena vorm gegeven is, door het aantal jaarringen die de boom telt, in te schatten. Ik vermoed dat wanneer je daar zit, het de ervaring teweeg brengt alsof je direct in het leven van de boom zelf, op bezoek komt.

In de NRC is er nu een serie van Monique van Hoogstraten en Addie Schulte die praten met mensen voor wie bomen essentieel in hun leven of werk zijn. Deze week een gesprek met een vrouw die ‘bosbaden’ initieert. De ratio doet er hierbij niet toe, zegt ze. Ze ontdekte zelf, per  toeval, dat toen ze lang in de nabijheid was van een boom, ze daarvan opknapte. Bomen hebben ook ieder hun eigen sfeer en ‘persoonlijkheid’. In Beijing zag ik regelmatig mensen grote bomen omhelzen. Ik dacht ook aan het werk van Elmo Vermijs ( van wie ik nog foto’s tegoed heb, die hij van mij maakte bij zijn vorig kunstwerk op de dijk, maar dit terzijde.) : Het Parlement van de Bomen, op Oerol, dit jaar; Terschelling. Hij heeft zich laten inspireren door de socioloog en filosoof Bruno Latour, die afgelopen week overleden is. 

Pachuco. Frida Kahlo. Octavio Paz

Ik heb Krabbé zoekt Frida Kahlo gezien, die precies startte op NPO toen ik op vakantie ging. Het voordeel is nu dat ik binnen enkele dagen de hele serie kon bekijken. Jeroen Krabbé was op het einde bijna in tranen. Hij had iemand ontmoet die haar ziel schilderde. Tijdens haar leven probeerden anderen haar in te delen bij het surrealisme, maar ze zei altijd: dat klopt niet, ik schilder wat er echt is gebeurd, alles is reeël. Bij Frida is er ook een contrast tussen binnen en buiten. Ze kleedde zich kleurig, stralend, feestelijk, terwijl haar binnenwereld vol pijn, verdriet, strijd is. Je zou kunnen zeggen dat dit in deze tijd goed herkenbaar is. Mensen laten op sociale media alleen maar topmomenten zien. Of ze beamen en bevestigen zichzelf via vlogs of blogs, waar men over het dagelijks leven rapporteert. Maar natuurlijk is dat toch iets anders dan het échte leven. Want zij maken zelf een selectie van wat ze tonen en niemand kan je aanspreken, de kijker of lezer blijft een toeschouwer. 

Frida Kahlo is dé bekendste kunstenaar uit Mexico. Hoe Mexicaans ze is werd mij inzichtelijk door het boek van Octavio Paz; Het Labyrint der Eenzaamheid (1950), waar hij in acht essays de Mexicaanse ziel tracht te doorgronden. In ‘De pachuco en andere uitersten’ vertelt hij over de subcultuur waar mannen zich  flamboyant kleden. Het schuurt tegen de westerse zakenpakken aan, maar er is overdrijving en zelfs iets clownesk. De kleding is ook een welbewust gekozen masker en zegt:’kijk mij nou, maar kijk ook door mij heen.’  Want in mijn ziel ben ik ook altijd bezig met de dood, met chaos en strijd. Ook maatschappelijk staan de mannen die zich zo kleedden vaak onder aan de sociale ladder. Er is verlangen om het leven te vieren. Mexicanen doen dat op grote  schaal en uitbundig, zoals ook op De Dag van de Doden. Het is alsof ze zich gezamenlijk in een roes willen brengen, zegt Paz hierover, omdat een ieder voelt, dat deze in het dagelijks leven loopt in ‘Het Labyrint van Eenzaamheid’ zoals de titel van het boek is. De sfeer van Kahlo is dichtbij.

Ook dit schilderij begreep ik beter door de observaties van Octavio Paz. Het laat de zelfmoord zien van Dorothy Hale. Vlak tevoren hield zij een feest en kleedde zich in een japon die zij speciaal hiervoor liet maken. Toen de gasten weg waren, sprong zij naar beneden. Frida kreeg de opdracht om een portret van haar te maken, als troost voor haar moeder en kwam met dit. In de Mexicaanse ziel is er geen groot onderscheid tussen leven en dood. Feestvierend is er ook de behoefte om totaal in elkaar op te gaan, dus te verdwijnen. Men zoekt naar communio, wat bij de katholieken de ‘communie’ is, waar er ook een gedaanteverandering is van brood en wijn,  naar vlees en bloed. Dit paste dus wel bij de Mexicanen, toen de Spanjaarden hen, met kerk en al, kolonialiseerden. Want in hun eigen pre-columbiaanse tradities, en die van de Azteken en de Indianen, was het offer (Jezus offert immers zichzelf) om nieuw leven te geven ook al bekend. 

Frida Kahlo schildert dus niet de zelfmoord, maar het je bewust laten vallen, ten einde heelhuids en ongeschonden over te gaan in een andersoortig leven. De val zelf, omhult met wolken die ook lijken op engelen of etherische wezens, vangen haar ook op en brengen haar naar een andere dimensie. Het zijn dezelfde gelaagde dimensies die in al het werk van Kahlo aanwezig is. Elk schilderij is, net als haar kleding, tegelijk ook een masker waar je doorheen moet gaan kijken, om te arriveren bij universele pijn; dat wat in andere kringen ‘het menselijke tekort’ wordt genoemd. De moeder van Dorothy Hale heeft dit schilderij overigens nooit gezien.

De pachuco was vaak ook muzikant. Hier is een stadion vol mensen die meedeinen op vrolijke klanken op een lied dat ‘pachuco’ heet. Wat zie je? Het doet mij ook wel denken aan dat stadion vol, die de uitvaart van André Hazes vierde. Misschien komen zijn levensliederen, die heel Nederland ondertussen kan meezingen, wel dicht bij dit Mexicaanse levensgevoel. 

Het waterwerk van ons geld. The International

 Carlijn Kingma exposeert een nieuw werk in het Rijksmuseum Twenthe. Zij noemt zich cartograaf. Ditmaal brengt ze de wereldwijde geldstromen in kaart. Ze gebruikt hiervoor de metafoor van het water. Alles met potlood getekend, zo fijnzinnig. Bovenin zie je de tanken met al het geld, die in handen zijn van een handjevol rijken. Zij beheersen alles en laten de geldstromen naar onder lekken. Hoe hogerop in de toren, deste meer krijg je. Maar helemaal onder is er zo goed als niks meer, en staan mensen droog. Het beeld komt meteen bij mij binnen.

Een ieder zit vast in eigen hokjes, compartimenten, wereldjes waar je vergeet dat het geld dat je daar naarstig verdient om te kunnen bestaan, een onderdeel is van iets dat niet beheersbaar is door een enkeling of een organisatie of de politiek. Alles  zit aan elkaar vastgeklit en alleen die daar in de top bepalen hoeveel water er beschikbaar is dat jij kan aftappen.

Als mieren zit je op de wip-wap, je denkt een vergezicht in je blikveld te kunnen creëren, je telt je mogelijkheden, je draait aan de zwengel, je werkt in coöperatie voor het beste resultaat…Maar het is allemaal zó futiel. Prachtig, die tegelijk ook poëtische blik die Kingma werpt op deze werkelijkheid. Dit in samenwerking met twee wetenschappers.

Dus daar zit je dan in je huisje, nog best tevreden wellicht met het water dat er naar je toekomt, je kunt er tenminste van leven. Of je staat in de bibliotheek een boek te zoeken, dat voelt aan als vrijheid, maar is alleen maar mogelijk omdat deze gesitueerd is op een plek waar dat water, het geld dus, nog wél komt. Lopen met een kar waar goederen op geheveld worden, een eigen vervoermiddel hebben, ja zelfs protesteren voor een beter milieu: alleen zinnig en mogelijk door de verdieping of het niveau waar je je bevindt. Je bent zomaar ergens geworpen op de wereld en jouw leven wordt bepaald door de geldstroom in jouw directe omgeving. 

Toevallig zag ik gisteren avond deze film op Netflix; The International. Een thriller over  het bankwezen. Hier de scène waar bij  ‘de held’ te horen krijgt hoe invloedrijk alle geldstromen met elkaar te maken hebben.Ik moest al denken aan het boek van Joris Luyendijk; 

Dit kan niet waar zijn, waar hij zich twee jaar heeft ondergedompeld in de financiële wereld in o.a. Londen en tot zijn verbijstering bankiers ontmoet die bekennen eigenlijk ook geen overzicht te hebben waar ze nu precies mee bezig zijn. Deze film gaat over de wel heel duistere kant ervan. Het nieuwe kunstwerk van Carlijn Kingma brengt  ‘ons verhaal’, want we zijn er allemaal een onderdeeltje van, aan de oppervlakte. In Enschede te zien. Ik weet niet of het voor mij de reis ernaartoe waard is. Met opzet zo geformuleerd, omdat ik mij realiseer dat ook mijn brein nou eenmaal doordrenkt is met calculaties.

Fantastic Four (2)

Gisteren zat ik helemaal in de wereld van deze vier: Reed; de wetenschapper met een lichaam van elastiek en zijn vrouw Sue, die onzichtbaar kan worden en een onzichtbaar schild kan maken ter bescherming. Dan is er nog het broertje van Sue, die in vuur kan veranderen en dan ook kan vliegen, hij heet Johnny, en hun gezamenlijke vriend Ben, die van steen is geworden, met ongelofelijke krachten. Ze wonen met zijn allen samen en zijn dus familie en woongroep inéén. Ook als ze ten strijde trekken tegen het kwaad en onrecht, bundelen ze hun krachten en blijven al doende ook met elkaar converseren, ook met plagerijen over en weer.

Ze zijn best uitzonderlijk in het superhelden-universum, terwijl ze tegelijk ook deels aan het begin ervan staan door de scheppers Jack Kirby en Stan Lee, die hiermee in 1961 Marvel begonnen, als tegenhanger van DC Comics. Beide bedrijven voeden de wereld nu met verhalen over goed en kwaad en het verlangen om de wereld te redden, richting absolute rechtvaardigheid.

 De meeste superhelden zijn alleen en leven incognito. Batman is een wees die als kind zag dat zijn ouders door de misdaad in New York werden doodgeschoten. Superman is een immigrant van een andere planeet, die zijn echte identiteit weg moet houden. Spider-Man is in het dagelijkse leven een onhandige, struikelende tiener, niet spetterend in menselijke contact. Jessica Jones is een mislukte superheld, die daarom maar privé detective wordt en stevig aan de drank is. Alleen Wonder Woman, heeft een goddelijke oorsprong, ze komt van de Amazones en uit het Griekse Pantheon. En dit zijn er maar enkelen uit het uitgebreide superhelden universum.

En dan heb je The Fantastic Four: het zijn gewone mensen, wier DNA veranderde door blootstelling aan straling, en dan maar besluiten hun krachten ten goede in te zetten voor mens en maatschappij en de hele wereld weet dat, ze zijn beroemdheden. In huis zijn er gewoon ook echtelijke onenigheden, broer-zus ruzietjes, en Ben, vriend van allen, sust, bindt en relativeert. Je ziet hem hier, in de alleroudste versie koken en in de allernieuwste versie (2022) getekend en verteld door Alex Ross, is er een modern interieur en zoekt hij Sue, die wellicht onzichtbaar rondloopt. Ook kun je zien, hoezeer de tekenstijl en tekentechniek in de loop van meer dan 60 jaar evolueert.

Je zou kunnen zeggen dat deze vier ook staan voor een gezond leefklimaat in en rondom je heen. Het is goed om een vriendenkring te hebben met mensen die niet allemaal hetzelfde zijn en uit verschillende achtergronden komen. Zo kun je schuren en spiegelen aan elkaar. Daar is vriendschap voor. Soms vallen mensen door de mand. Je ziet ze leven in hun eigen kleine wereld, met ja-knikkers om hen heen. Ze zijn niet bestand als iets niet gaat zoals deze dat in gedachten had, ze geven jou de schuld of verdwijnen zelfs. Dat is pijnlijk. Dan is het pakket van eigenschappen van The Fantastic Four, bést fantastisch: Bewegelijk blijven als rubber of elastiek, gepassioneerd en warm als vuur zijn, stevig en betrouwbaar als een rots, je onzichtbaar maken als dat nodig is en zo beschermen.

Ondertussen was ik gisteren ook bezig om alle eikeltjes en het gevallen blad weg te harken. Vele kilo’s bedekken nu mijn parkeerplaats, die slechts een enkele maal door een auto is bedekt. Nu kijk ik weer naar mijn zon van stenen en de ‘boom’ in het midden. Dat voelt wel een beetje kloosterachtig. Een toevoeging bij ‘The Fantastic Four’: stilte en contemplatie.