Het blijft aan me haken: In De Buurman van Voskuil (zie eerder blogje) komt de zeer langdurige documentaire van Claude Lanzmann uit, Shoah over de holocaust. Zeer veel overlevenden worden er geïnterviewd en niet alleen Joden, maar ook Duitsers, de oppercommandant van het getto in Warshaw, een nazi-beul. Maarten Koning vindt het een heel slechte film want hij kan het niet uitstaan dat Lanzmann stiekem en achterbaks is geweest: hij heeft met een geheime camera die oppercommandant gefilmd en wie zoiets doet, dat deugt niet.
Uuuh?... Ik was verbaasd en het aanvankelijk niet met hem eens. Zoals bijna de gehele wereld, want de Shoah is overal bejubeld, juist om de zorgvuldigheid, de diepgravendheid, het geduld waar Lanzmann gegraven heeft naar de emoties en de gruwelijke ervaringen van de Joodse overlevenden. Maar nu denk ik: ja, hij heeft ook gelijk. We zijn het gewoon gaan vinden om met een oorlogsperspectief te blijven kijken, maar wie werkelijk vrede wil, die maakt een begin door élk individu, ongeacht de context waar deze uit komt, te respecteren en de eigen waardigheid te laten houden.
Dus zowel het slachtoffer als de dader, degenen die door de geschiedenis de Goeden zijn gaan heten en de Slechterikken. Er is geen absolute scheidslijn tussen een goed mens en een slecht mens, we hebben beide kanten in ons. Nu heeft het Nationaal Comité 4 mei, gezegd dat herdenken wat anders is dan verzoenen, dus langs het graf van die Duitse soldaat in Vorden gaan, dat wordt toch afgeblazen: De toekomst inkijken op weg naar verzoening, dat is wat anders dan het verleden inkijken en herdenken.
Ik weet het niet hoor. Zonder herdenken is verzoening niet mogelijk. Maar wat is herdenken, zonder dat daarin het perspectief besloten ligt van de verzoening? Wanneer is het moment daar, dat het heden en de toekomst zwaarder gaat tellen dan het verleden? Nu, nog niet in Nederland, volgens de laatste richtlijn. Maar voor Voskuil was het toen al mogelijk in 1985, toen Shoah uitkwam.
Misschien raakt de spontane stellingname van Voskuil helemaal niet aan dat thema van verzoenen en herdenken. Het lijkt eerder te onspringen aan een heel zuivere bron die borrelt en die zegt dat elke individu, elk moment opnieuw een eerlijke en open kans moet krijgen. Waarom? ...Omdat we mens-zijn en wij de diepten van onszelf en ieder ander niet kunnen doorgronden. Dit besef maakt mild en vervult j emet mededogen, wellicht de enige zalf die genezend werkt in alle wonden die je in een leven kan oplopen.
