Het is het mooiste voorbeeld dat ik nu ken: Van kunst en religie die met elkaar samenvallen. I. gaf me die tip: Kijk bij Zen in Zutphen, bij downloads op 17 april: Kijken vanuit de ziel. Luister dan nog niet naar de toespraak van Ton Lathouwers, maar kijk eerst naar het filmpje over de kunstenares Marina Abramovic die een performance heeft in het MoMa in New York. Dus je kijkt.
Je ziet een prachtige vrouw in ene rood gewaad intens kijken naar degene die tegenover haar gaat zitten op een stoel. Ze kijkt alleen maar. Op de gezichten van alle mensen die daar gaan zitten zie je dat er iets openbreekt. Soms tranen, soms kwetsbaarheid, soms... je kijkt in de bewegingen van de menselijke ziel en die openbaren zich omdat de kunstenares naar hen kijkt. Intens, aandachtig, stil als een berg in de hektiek van alle omstanders.
Dan gaat er een man tegenover haar zitten. Het moet een beetje speciaal zijn, want hij wordt uitgebreid gefilmd. Ze slaat haar ogen op, ze kijken elkaar aan en ze worden beide zo zacht, zo broos en tegelijk zo waardig. Zij gaat huilen en ze reikt haar handen naar hem...
Elkaar ontmoeten vanuit de ziel. Niet dat wat je weet van een ander is van belang, maar wat je kunt aanschouwen vanuit de ziel.. Een bodemloze diepte openbaart zich. Wie ben jij? Wie is elk ander? Je kunt jezelf en een ander niet kennen: je draagt het geheim van wie je bent, van je bestaan met je mee.
Toen keek ik naar de documentaire die je vervolgens ook kunt aanklikken. De man die tegenover haar ging zitten was Ulay, de man met wie ze 5 jaar lang in een busje de wereld doorkruiste, met wie ze veel performances heeft gedaan, met wie ze een intense liefdesrelatie heeft gehad, en toen na 23 jaar gingen ze uit elkaar, na elkaar eerst tegemoet gelopen te hebben op de Chinese Muur.
Dat weten voegt wat toe. En ook weer niet. Abramovic zegt over zichzelf dat er in haar vele personen leven. Een ervan is iemand met spirituele wijsheid en die is haar het liefste. Drie maanden lang zat ze zes dagen achter elkaar in het MoMa, open en aandachtig voor een ieder die tegenover haar kwam te zitten. Je ziet haar kreunend van pijn na een dag, van haar stoel komen.
Maar er komt een moment dat ze dat vergeet, zegt ze. Dat ze zichzelf overstijgt. Dat ze lichtheid en harmonie ervaart. Een heilige ruimte, zo zegt ze. Nee, ze gebruikt geen woord uit de religie. Ze creëert alleen maar. En op de gezichten van de toeschouwers zie je dat ze daarin meegenomen worden, opgenomen, zich openen. Prachtig.
