Of we vinden het een moment maar, in een scene, maar ook die heeft altijd meerdere kanten, wat helder is en ondubbelzinnig kan alleen maar eventjes gevonden worden, en jij kijker, die dit ondergaat, jij kiest zelf het moment wanneer dit gebeurt. Alhoewel? je kiest niet: het gebeurd aan je: momenten van ontroeringen en lachen en ernst wisselen elkaar voortdurend af.
Ze speelden Villa Europa in mijn stad. Een onderzoek naar het zielleven van Stefan Zweig, die in 1942 in Brazilië zelfmoord heeft gepleegd, tezamen met zijn tweede vrouw, hij was een Jood die de glorie van het cultuurleven van het fin de siècle rondom Wenen en Salzburg beleeft heeft. Toen het oude Europa op het toppunt van zijn kunnen leek en de Europa bewasemt was van een rijk geestelijk leven. Hij kenden Wittgenstein en de beeldhouwer Rodin.
Waarom heeft hij zelfmoord gepleegd vragen de twee zich af, die tegelijk ook Stefan Zweig en zijn vrouw spelen. Ja, hij was altijd al depressief. Of miste hij zijn vrienden en het culturele leven daar ver weg in Brazilië? Maar kunnen wij ons voorstellen hoe het is om uit dat vanzelfsprekende oude geestrijke Europa mee te moeten maken dat Joden als kakkerlakken werden en dat er boeken verbrand worden? Dit soort vragen stellen ze, kruipend, zich ingravend, zittend, zich laten vallend op een enorme berg oude boeken, ze slaan ze hysterisch open, willekeurig, zogenaamd als illustratie, maar de plaatjes kloppen niet met het verhaal.
Onderliggend aan deze vraag over Stefan Zweig ligt een andere vraag: wat is nodig een land, een continent, een individu, menselijk te houden? MEDELIJDEN, daar komen ze op, ja, het is medelijden die de kern is van elke beschaving. Maar er zijn twee soorten van medelijden: de ene lijdt mee, zwelgt mee in verdriet en leed, maar je blijft een buitenstaander. En je hebt het medelijden dat zich inlaat met het duistere en donkere, en om dat te blijven leven, dat vraagt geduld en uithoudingsvermogen.
Dat laatste: is dat wat het nieuwe Europa ontbeert? Is dat wat Stefan Zweig ontbeerde, en hij heeft hij daarom zelfmoord gepleegd? Zijn dood, die ook gespeeld wordt, is een mooie, hij neemt het gif legt zich neder op een bed en sterft. Maar zijn vrouw die naast hem is gestorven had een ander soort gif: haar dood was zeer pijnlijk, een worsteling. Op het toneel zie je haar twee keer sterven: de ene keer zoals Stefan Zweig denkt dat het gebeurde, kalm en vredig naast hem. Maar de tweede keer, dan trekt zij langzaam haar kleren uit, legt elk kledingstuk over de dorre en dode planten, alsof ze daarmee het oude , gestorven Europa bekleed, trekt haar doodskleren aan en dan sterft ze kermend en kronkelend van de pijn.
Ach, ik bericht hier maar een van de vele verhaallijnen en sensaties die Villa Europa teweeg brengt. Er zit een prachtig stukje in waarin de man Rodin is en laat zien wat het moment is dat inspiratie in je komt en hij een beeld tot leven wekt. Er wordt gespeeld met snorretjes, kleren die opgehesen worden en weer afvallen, er wordt gemimed, dansbewegingen wisselen zich af met vallen, gefluister wisselt zich af met geschreeuw. Soms staat het beeld stil, zoals in stills in de film, soms druipt de dramatiek eraf en lijk je in een goedkoop slecht theaterstuk te zijn belandt.
Daarom is hun video van de voorstelling op hun site heel bedrieglijk. Wat je ziet lijkt een overdosis aan overdrevenheid en het fijnmazige en zinnige net dat dit alles opvangt en draagt, dat zie je niet. Alleen als je gaat kijken en je het ondergaat. Prachtig, steengoed.
