Herdenken... wat doe je nou precies? Het lijkt mij te winnen aan inhoud, als je het tegelijk heel concreet houdt, maar wel ruimte laat voor de diffuse, ingewikkelde processen in ons eigen brein, als die aan 'het herdenken 'is. Wat mij betreft moet 'gewoon ' met name de Holocaust herdacht worden. Omdat we daarmee ook in herinnering houden, dat wij mensen daartoe in staat zijn geweest: systematisch met doordachtheid en een flinke analyse erop, op mechanische, technische wijze, mensen uit te roeien.
Ad van Liempt hield een overweging en hield het ook concreet. Dat gezin daar bij de Voerweg, zes mensen, drie meisjes en een jongen, nog blakend van verwachting op een foto in 1939, in Sobibor vergast in 1943. Verraden op hun onderduikadres door toeval en een zeer gedegen, volhardend politieonderzoek. De vernietigingsindustrie begon dus ook bij Nijmeegse medeburgers, die aan de verkeerde kant stonden... En dan een Nijmeegse van de apotheek in de stad, die een tussenschot liet bouwen achter de winkel, waar pal ervoor een Duits café was: ze redde daarmee twee ondergedoken meisjes...
Met dit soort beelden loop je dan door de binnenstad heen, ik keek naar de gevels, bijna allemaal wederopbouw, met een enkel oud iets ertussen in. Van foto's weet ik wat een mooie, oude straat dit was, voor het vergissingsbombardement van de geallieerden op 22 februari 1944. De strakke vijftiger jaren stijl, waar ook het klooster De Bron in het waterkwartier, op een gebombardeerde plek,van gemaakt is.
De zelfgemaakte gedichten van kinderen van basisschool De Buut, wijzen erop dat er een mooi didactisch programma aan ten grondslag heeft gestaan: de kinderen spraken in de ik-vorm en verplaatsten zich zowel in een kind in de oorlog en in die zij nu zijn: levend in vrijheid. Dat is 'herdenken': gezamenlijk een verbinding maken tussen toen en nu. Je bewust worden dat vrijheid een groot goed is, kwetsbaar en alleen maar in leven gehouden door gewilde en bewuste handelingen en keuzes, nu. Mensen insluiten of buitensluiten.? Ruimte maken voor elkaar of baas boven baas? Ik vond het ook een grote vooruitgang dat er bij de kransleggingen overkoepelende termen gebezigd werden: 'namens alle politieke partijen', namens de 'levensbeschouwelijke organisaties'.
Vanuit dit perspectief vind ik de alternatieve herdenking voor vluchtelingen, georganiseerd door een dominee op het Rembrandtplein, exact op dezelfde tijd als de herdenking op de Dam, ronduit een slechte zaak. Herdenken is ook putten uit de kracht van de collectieve menselijke geest. Het wint aan kracht omdat iedereen op dat moment, in het hele land twee minuten stil is, rondom een gezamenlijk besloten kern. Daar past geen 'concurrerende inhoud' bij, want dat wordt het dan, op zo'n korte ruimtelijke afstand van de Nationale Dodenherdenking.
Want in die stilte laat je jezelf ook gaan. Je kunt niet exact controleren en sturen, wat je herdenkt. Natuurlijkerwijs: omdat we ook een vat zijn van emoties en associaties, denken mensen dan ook aan al het andere leed, oorlogslachtoffers en vluchtelingen, overal waar door menselijk toedoen, anderen lijden. Omdat het Dodenherdenking heet, denk je wellicht ook aan andere overledenen: door ziekte of ouderdom, een verkeersongeval, een natuurramp, enzovoort. Dat kun je niet censureren en lijkt me helemaal oké, en ook horen bij ´herdenken´.
