Het paviljoen van Bulgarije, in een van de ruimtes van de Jezuitenkerk, verdient het om daar uren te blijven. Misschien gebeurt dit nog. Het heet Neighbours, en het zou de andere kant van de medaille kunnen zijn van het thema van deze Biënnale: Foreigners Everywhere. In de installatie hoor je de stemmen, echte gesprekken, van mensen die in werkkampen zaten tijdens de communistische periode van Bulgarije (1945-1989). Telkens wordt een ander deel van het huis belicht dat vol zit met echte resten die in de kampen zijn gevonden. Sommige overlevenden kunnen er nog steeds niet over praten en vragen gepijnigd: Waarom vraag je mij dit? Anderen hebben gedetailleerde herinneringen. Hoe alles wat meegemaakt is tot diep in je huis binnendringt.
In de buitenkerk een groot scherm met mechanisch-achtige muziek en steeds veranderende en wisselende beelden. Wel aangenaam om naar te kijken, maar ik weet niet precies wat er de bedoeling van is. Het lijkt allemaal volkomen computer-gegenereerd … is dit de toekomst? Geen God meer om bij te verwijlen, wel ‘verschijningen’ uit de techniek?
Aan de kade nog een ‘Collateral Event’. Er zijn nog héél veel andere tentoonstellingen naast de Biënnale en sommigen daarvan zijn door de curator van de Biënnale goedgekeurd omdat ze het thema aanvullen. Zij belanden dan ook in de gids. Deze is van Ewa Juszkiewicz en heet: Locks With Leaves And Swelling Buds. Ik vond het aanvankelijk wat raar en vervreemdend, het leek een truck om op te vallen. Maar ze schildert klassieke vrouwenportretten uit de westerse traditie en laat hiermee zien dat al deze vrouwen gebukt gingen onder het westerse patriarchaat.
