‘Kom jij uit Nederland?’ vroeg ze vrijwel meteen. ‘Ja!, hoe weet je dat?’. Het bleek dat haar moeder, net zoals Anne Frank, ondergedoken heeft. Ze heeft bij een familie op het platteland gewoond en is van daaruit door Frankrijk en over de Pyreneeën naar Spanje gebracht. En toen is ze in Israël aangekomen en zo heeft ze de oorlog overleeft. Ze sprak regelmatig ook met Nederlandse woorden en op het einde van haar leven wilde ze ook weer de krant in het Nederlands lezen.
Het was voor het eerst, dat ik door haar woorden kon voélen, wat ‘Israël’ kan betekenen als thuisland, als veilige haven, als enige plek op de wereld waar Joden gewaarborgd zijn, dat hen daar niks kan overkomen.
Terwijl ze zelf, nadat haar kinderen al volwassen waren, naar Venetië is verhuisd. Ze had hier een tentoonstelling van haar werk en was meteen van de stad gaan houden. Helemaal ideaal om nu hier, in het gettho te wonen, de Joodse wijk, ze kon nu met een kop koffie in haar hand, zo naar haar atelier en winkeltje. Ze heeft twee kleinzonen die nu in het leger zitten. ‘Laten we er maar het beste van hopen…’
Ik vroeg haar of ze een oplossing zag. Nee, die had ze niet. Maar elke oorlog gaat voorbij en misschien gebeurd er iets onverwachts, wat we niet kunnen voorzien. Er is toch ook een tijd geweest dat iedereen bang was voor het communisme en toen is dat toch ineens verdwenen. Misschien een nieuwe, jonge generatie…
‘En mannen hè, die willen altijd oorlog voeren, ik denk dat de wereld er beter uit zou zien als er alleen maar vrouwen regeerden.’ Alhoewel toen ik begon over Margaret Thatcher, ze affirmeerde dat dit ook niet helemaal ideaal was geweest.
Ze gaat regelmatig naar Israël, ook nu met de oorlog, alleen zijn er iets meer restricties en bepaalde tijden dat dit kan. Ook haar familie komt regelmatig over, ze had dus nooit een gevoel van gemis.
Of ze dood zou willen gaan in Venetië?…Dat wist ze nog niet.
Ik kocht als souvenir een digitaal bewerkte print op canvas, waar ze allemaal vignets van internet bewerkt had en een draai eraan had gegeven. Voor haar een project geweest van hoop. Dat mensen het internet goed zouden gebruiken en het voor meer verbinding zou zorgen.
Het gettho zelf was goed beveiligd. Zoals altijd eigenlijk, er zitten altijd twee soldaten in een hokje op het plein. Maar waarschijnlijk nu toch iets meer ogen die aan het waken waren, want nieuw waren de vele mannen in blauwe uniformen, terwijl ik geen soldaat in zicht zag. Die gietijzeren brug die dus verwijderd kon worden, waarmee Venetianen de Joden konden weghouden uit hun stad, ze isoleren; alle Joden moesten maar bij elkaar gaan wonen…
Ergens in de hoogte hing er uit een raam de regenboogvlag van de vrede.
